برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی؛ فرآیندی برای تعادل در رشد و رسیدن به اهداف فردی و اجتماعی.
برنامه‌ریزی برای هر فردی که به دنبال تحقق اهداف خود در زندگی است، ضرورت دارد. برنامه‌ریزی نه‌تنها یک ویژگی، خوب بلکه ضمانت رسیدن به همۀ ویژگی‌های خوب انسان و شکوفایی استعدادهای او است. به عبارت دیگر هر فردی به مقدار برنامه‌ریزی خود و تقیّد و استقامت در عمل به برنامه‌ریزی، دارای ویژگی‌های خوب است.
مفهوم‌‍‌‌شناسی
برنامه‌ریزی فرآیند رسیدن به اهداف است. این فرآیند شامل تعیین اهداف، طراحی وضعیت مطلوب آینده، تصمیم‌گیری و طرح‌ریزی برای رسیدن به اهداف است.[۱] بعضی محققان واژۀ «تدبیر» در روایات را واجد عناصر اصلی برنامه‌ریزی و با آن هم معنا دانسته‌اند.[۲]
برنامه‌ریزی با توجه به مدت زمان در نظر گرفته‌شده به کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شود.[۳] همچنین بعضی برنامه‌ها مانند نماز همیشگی بوده و بعضی برنامه‌ها نیز شناور است. بعضی برنامه‌ها نیز گرچه در فهرست کارها نبوده، اما ناگهانی اتفاق می‌افتد.[۴] بعضی برنامه‌ریزی را به دو دستۀ منابع‌محور و ماموریت‌گرا تقسیم کرده‌اند. در برنامه‌ریزی منابع‌محور، اول کارهای خوب فهرست شده و از میان آنها اهدافی انتخاب شده و سپس برای رسیدن به آن طرح‌ریزی می‌شود. اما در برنامه‌ریزی ماموریت‌گرا، اهداف با توجه به تکلیف و مأموریتی که فرد برای خود تعریف می‌کند انتخاب شده و برای رسیدن به آن طرح‌ریزی می‌شود.[۵]
فواید برنامه‌ریزی
ایجاد تمرکز و اعتماد به نفس بیشتر، معنابخشی به کار،[۶] ایجاد حس مسؤلیت‌پذیری و تعهد مؤثر،[۷] تقویت خلاقیت مدیران و کارمندان سازمان، جلوگیری از اهمال‌کاری دانش‌آموزان و بهبود عملکرد تحصیلی آنها،[۸] از فواید برنامه‌ریزی از سوی محققان بیان شده است.
در روایات جلوگیری از لغزش[۹] و پشيمانى،[۱۰] جلوگیری از تنگدستى، افزایش دارایی اندک و سامان‌یافتن زندگى[۱۱] به‌عنوان فواید برای برنامه‌ریزی بیان شده است.
مؤلفه‌های برنامه‌ریزی
هدف‌گذاری
هدف‌گذاری علاوه بر تأثیر انگیزشی مانع پراکنده‌کاری، باعث صرفه‌جویی در وقت و رمز موفقیت است.[۱۲] امام علی پراکنده‌کاری را مانع پیروزی دانسته است.[۱۳]
پیش‌بینی و آینده‌نگری
برنامه‌ريزى معطوف به آينده بوده،[۱۴] از این‌رو لازم است شرایط و نیازهای آینده پیش‌بینی شده و برای آن برنامه‌ریزی شود.[۱۵]
در آموزه‌های دین توصیه شده برنامه‌ریزی در دنیا به‌گونه‌ای باشد که گویا زندگانی ابدی بوده[۱۶] و همچنین مسولیت کارها به دوراندیش‌ترین افراد سپرده شود.[۱۷] توصیۀ دانشمندان دینی این است که انسان مؤمن برنامه‌ریزی پنجاه ساله برای خود داشته باشد.[۱۸]
شفافیت
برنامه لازم است از نظر کمی و کیفی دقیق و خالی از ابهام و کلی‌گویی باشد.[۱۹]
اعتدال
کمال انسان در این است که به همۀ استعدادهای خود توجه کرده و آن را در یک وضع متعادل رشد دهد.[۲۰] از این‌رو در برنامه‌ریزی لازم است تمام نیازها و ابعاد جسمی و روحی انسان لحاظ شده تا از تک‌بُعدی بودن خارج شود.[۲۱] اصلی‌ترین هدف در زندگی انسان قرب به پروردگار بوده، از این‌رو لازم است برنامه‌ریزی به‌گونه‌ای باشد که به هدف و معنای زندگی یعنی ایمان به پروردگار[۲۲] برساند.[۲۳] همچنین لازم است در برنامه‌ریزی به تفریح، استراحت، علم‌آموزی، کار، خانواده، ارتباط با جامعه، ورزش و معنویات توجه شود.[۲۴] امام کاظم نیز در روایتی قراردادن چهار وقت برای مناجات با پرودگار، تحصیل معاش، دیدار با دوستان و لذات حلال را لازم شمرده است.[۲۵]
استمرار
برنامه‌ریزی نیازمند فعالیت مستمر است.[۲۶] در روایات نسبت به مداومت بر یک برنامه تأکید بسیار شده و امام صادق در روایتی حداقل مداومت را یک‌سال دانسته است.[۲۷]
فرصت‌گرایی
برنامه‌ریزی مستلزم استفاده از فرصت‌ها است.[۲۸] امام علی از دست‌دادن فرصت را موجب غصه دانسته است.[۲۹] معنای استفاده از فرصت‌ها این نیست که منتظر بماند تا فراغ بال پیدا کند زیرا دانشمندان گفته‌اند چنین زمانی را خداوند خلق نکرده،[۳۰] بلکه منظور این است که از نعمت عمر و تندرستی، عافیت و امکانات به‌خوبی استفاده کند.[۳۱] افراد موفق کسانی بوده‌اند که از همۀ دقایق زندگی خود بهره برده‌اند، چنان‌که بعضی دانشمندان در خاطرات خود گفته‌اند که حتی از فرصت‌هایی مانند ایستادن در صف و یا سوار اتوموبیل شدن برای مطالعه استفاده کرده‌اند.[۳۲]
اولویت‌بندی
اولویت‌بندی از رموز مهم موفقيت بوده و لازمۀ آن قراردادن امور جزئى و غيرضرورى در آخرین مراتب فهرست برنامه‌ريزى است. کارهای اولویت‌دار به‌صورت جداگانه و نگاه انفرادی معلوم نمی‌شود بلکه با کل‌نگری و در یک مجموعه معلوم می‌شود.[۳۳] در اولویت‌بندی علاوه‌بر اینکه فعالیت‌های در رأس، مشخص می‌شود، تمام ظرفیت‌های فرد در جهت رسیدن به اهداف قرار می‌گیرد.[۳۴]
نظم و انضباط
موفقیت در برنامه‌ریزی[۳۵] و عامل تعهد انسان نسبت به اجرای آن در گرو نظم و انضباط است. بدون نظم، برنامه‌ریزی هدر رفته و تعهدات انسان شکسته می‌شود.[۳۶] برای انضباط در زندگی لازم است اوقات روز، ماه و سال تقسیم شده[۳۷] و هنگام تدوین هر برنامه زمان مورد نیاز برای اجرای آن نیز برآورد شود.[۳۸] مدیریت زمان نقش اساسی را در برنامه‌ریزی و رسیدن به اهداف دارد.[۳۹]
نظارت و ارزیابی
نظارت و ارزیابی در فرایند برنامه‌ریزی بسیار مهم است، زیرا در صورت انحراف از برنامه، علاوه‌بر نرسیدن به اهداف، موجب اتلاف وقت و دیگر منابع می‌شود.[۴۰]
راهکارهای برنامه‌ریزی
توجه به برنامه‌های اساسی در برنامه‌ریزی
برنامه‌ها از جهت اهمیت به ضروری و غیر ضروری تقسیم می‌شود. برنامه‌هایی که در رشد و کمال فرد تأثیر دارد ضروری بوده[۴۱] و حتما باید به آن توجه داشت مانند کار، عبادت و تفریح.[۴۲]
توجه به توانایی‌های فردی
هرکسی متناسب با توانایی‌های خود، برنامه‌ریزی متناسب با خود را داشته باشد.[۴۳]
شروع تدریجی
در اول کار لازم است برنامه‌ریزی سبک بوده و به تدریج آن را بزرگ‌تر کند.[۴۴]
تهیۀ فهرست از کارهای پیش‌رو
برنامه‌ریزی مستلزم عدم غفلت از خود و از توانایی‌ها و اهداف خود است. از این‌رو نوشتن اهداف و تهیۀ فهرستی از کارهای روزانه توصیه می‌شود.[۴۵] قرآن یکی از وظایف پیامبر را تذکر و یادآوری به مؤمنان برشمرده و آن را برای مؤمنان سودمند دانسته است.[۴۶]
شروع از کارهای اولویت‌دار
در کنار اهداف نوشته شده، درجۀ اولویت هرکدام تعیین شده و هر روز با انجام مهم‌ترین کارها شروع شود.[۴۷]
برنامه‌ریزی در فرهنگ خانواده‌های ایرانی
لزوم برنامه‌ریزی در فرهنگ و ادبیات شفاهی ایرانیان نمودِ زیادی داشته که مواردی مانند «کار امروز را به فردا میفکن»، «جیک جیک مستانت بود یاد زمستونت بود»، «اگر خر می‌خواهی فکر کاه و جُوَش هم باش» نمونه‌هایی از آن است.[۴۸] همچنین در سبک زندگی اسلامی خانواده‌های ایرانی، میان کار و خانواده تعادل وجود داشته و اعضای خانواده بخشی از وقت خود را برای حضور در خانه و کمک به یکدیگر برنامه‌ریزی می‌کنند.[۴۹] همچنین والدین نقش مهمی در ایجاد مهارت مدیریت زمان در فرزندان دارند.[۵۰]
از سوی دیگر، در فرهنگ و حکمت گذشتگان برای رسیدن به سعادت، علاوه‌بر رهنمودهای اخلاقی، تدبیر منزل و جامعه را نیز به نسل‌های آینده آموزش می‌دادند[۵۱] که قابوس‌نامه، نصیحة الملوک، تحفة الملوک، اخلاق ناصری و بهمن‌نامه، از جمله موارد آن است.[۵۲] در تدبیر منزل، برنامه‌ریزی، تنظیم و مدیریت امور منزل،[۵۳] آینده‌نگری مالی، خرج هوشمندانه و برنامه‌ریزی برای جبران آن بیان شده است.[۵۴] همچنین نسبت به تشکیل خانواده، تهیۀ غذا و مایحتاج خانواده، فراهم‌کردن مسکن توصیه‌هایی شده و به تفاوت‌های فردی اعضای خانواده توجه داده تا متناسب با روحیات و خلقیات هرکدام، برای رسیدن به کمال و سعادت آنها برنامه‌ریزی شود.[۵۵]
برنامه‌ریزی در آموزه‌های دین
در آموزه‌های دینی نه‌تنها چاره‌اندیشی و برنامه‌ریزی با توکل و تقدیرات انسان کاملا سازگار انگاشته می‌شود، بلکه برنامه‌ریزی و تلاش برای معیشت موجب تقدیر نیکوتر و توکل حقیقی و توجه بیشتر به معاد بوده[۵۶] و بلکه لازمۀ رسیدن به حقیقت ایمان دانسته شده است.[۵۷] بعضی روایات سودمندترین کار عاقلانه را تدبیر[۵۸] و برنامه‌ریزی آینده‌نگرانه دانسته[۵۹] و علاوه‌بر آن تدبیر و برنامه‌ریزی را به‌طور عملی آموزش می‌دادند.[۶۰] برای مثال در بعضی روایات چگونگی برنامه‌ریزی مالی و توانایی برای فریضه حج را آموزش داده‌اند.[۶۱]
پانویس
- ↑ نوری، «برنامه‌ریزی»، 1392ش، ص20.
- ↑ یزدانی و نجفی هزار جریبی، «اهمیت زمان و مدیریت آن از دیدگاه امام علی»، 1393ش، ص169.
- ↑ اخوت، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، 1390ش، ص182.
- ↑ اخوت، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، 1390ش، ص174.
- ↑ فلاح شیروانی، «برنامه‌ریزی مأموریت‌گرا و برنامه‌ریزی منابع‌محور»، وب‌سایت مدرسه شهیدین.
- ↑ رحمانی و باقی نصرآبادی، مدیر موفق، 1386ش، ص32.
- ↑ افتخار صعادی و دیگران، «اثربخشی مدیریت زمان بر تعهد به مدرسه و خلاقیت دانش‌آموزان دختر متوسطه دوم شهر اهواز»، 1401ش، ص181.
- ↑ ناعمی و کوشکی، «تأثیرآموزش مدیریت زمان بر خلاقیت و مؤلفه‌های آن در دانش‌آموزان ابتدایی»، 1397ش، ص8.
- ↑ آمدي، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ص354.
- ↑ مجلسي، بحار الأنوار، 1403ق، ج74، ص238.
- ↑ آمدي، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ص354.
- ↑ یزدانی و نجفی هزار جریبی، «اهمیت زمان و مدیریت آن از دیدگاه امام علی»، 1393ش، ص171.
- ↑ مجلسي، بحار الأنوار، 1403ق، ج75، ص38.
- ↑ دلیر، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی اجتماعی، 1388ش، ص11.
- ↑ کریمی و جهانیان، «برنامه‌ریزی در مدیریت اسلامی»، 1398ش، ص134-135.
- ↑ مجلسي، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، 1406ق، ج6، ص403.
- ↑ مجلسي، بحار الأنوار، 1403ق، ج33، ص605.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در اجتماع مردم بجنورد»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ کریمی و جهانیان، «برنامه‌ریزی در مدیریت اسلامی»، 1398ش، ص135.
- ↑ مطهری، انسان کامل، 1390ش، ص33.
- ↑ اخوت، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، 1390ش، ص164.
- ↑ مطهری، هدف زندگی، 1391ش، ص99.
- ↑ مهدوی نور، «برنامه حرکت انسان برای نیل به معنای زندگی با رویکرد سبک زندگی قرآنی»، 1398ش، ص9.
- ↑ اخوت، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، 1390ش، ص165.
- ↑ مجلسي، بحار الأنوار، 1403ق، ج75، ص321.
- ↑ کریمی و جهانیان، «برنامه‌ریزی در مدیریت اسلامی»، 1398ش، ص136.
- ↑ كليني، الكافي،1407 ق، ج2، ص82.
- ↑ یزدانی و نجفی هزار جریبی، «اهمیت زمان و مدیریت آن از دیدگاه امام علی»، 1393ش، ص171.
- ↑ مجلسي، بحار الأنوار، ج68، ص217.
- ↑ .شهید ثانی، منیۀ المرید، 1427ق، ص113.
- ↑ صدوق، الخصال، 1362ش، ج1، ص239.
- ↑ خامنه‌ای، «چگونه به کتاب‌خوانی عادت کنیم؟»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ اقليدى نژاد، «رسالت‌های بایسته در مدیریت تبلیغ دینی»، 1381ش، ص96.
- ↑ خامنه‌ای، «بيانات در دیدار مسئولان نظام»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ ترابی، «نظم نیاز عاطفی ماست/ اهمیت نظم و جایگاه تقسیم اوقات»، خبرگزاری مهر.
- ↑ جعفری، در محضر حکیم، 1394ش، ص132.
- ↑ ترابی، «نظم نیاز عاطفی ماست/ اهمیت نظم و جایگاه تقسیم اوقات»، خبرگزاری مهر.
- ↑ پناهی، آموزه‌های مدیریت رمز موفقیت، ۱۳۸۸ش، ص69.
- ↑ ناعمی و کوشکی، «تأثیرآموزش مدیریت زمان بر خلاقیت و مؤلفه‌های آن در دانش‌آموزان ابتدایی»، 1397ش، ص9.
- ↑ عبادی و رضائی، «آسیب‌شناسی جایگاه نظارت و ارزیابی در برنامه‌ریزی توسعه»، 1397ش، ص2.
- ↑ اخوت، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، 1390ش، ص177.
- ↑ جلالی، مهارت مدیریت زمان، 1392ش، ص34.
- ↑ جلالی، مهارت مدیریت زمان، 1392ش، ص40.
- ↑ جلالی، مهارت مدیریت زمان، 1392ش، ص40.
- ↑ رحمانی و باقی نصرآبادی، مدیر موفق، 1386ش، ص159.
- ↑ سوره ذاریات، آیه 55.
- ↑ رحمانی و باقی نصرآبادی، مدیر موفق، 1386ش، ص159.
- ↑ رحمانی و باقی نصرآبادی، مدیر موفق، 1386ش، ص224.
- ↑ منطقی، «مدیریت خانواده و کار در سبک زندگی اسلامی»، 1394ش، ص93.
- ↑ بدری گرگری و دیگران، «پیش‌بینی مهارت‌های مدیریت زمان انجام تکالیف درسی بر اساس مدل کوپر در دانش‌آموزان دختر دورۀ متوسطۀ اول تبریز»، 1394ش، ص19.
- ↑ رسمی و دیگران، «تدبیر منزل در بهمن‌نامه»، 1398ش، ص112.
- ↑ نورانی نژاد، «تدبیر منزل»، وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سمر و دیگران، «تحول نهاد خانواده و مفهوم تدبیر منزل در جامعه شهری دوره مشروطه»، 1398ش، ص107.
- ↑ آقائی، «درآمدی بر سنجشِ تدبیر منزل از قابوس نامه تا اخلاق ناصری»، 1402ش، ص72.
- ↑ امیری خراسانی و دیگران، «تدبیر منزل در اخلاق ناصری و اخلاق جلالی»، 1396ش، ص17.
- ↑ شیخ‌شعاعی، تدبیر معیشت در کتاب و سنت، 1398ش، ص83.
- ↑ مجلسي، بحار الأنوار، 1403ق، ج68، ص85.
- ↑ تميمي آمدي، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ص354.
- ↑ شیخ‌شعاعی، تدبیر معیشت در کتاب و سنت، 1398ش، ص41.
- ↑ شیخ‌شعاعی، تدبیر معیشت در کتاب و سنت، 1398ش، ص43.
- ↑ كلينی، الکافی، 1430ق، ج8، ص247.
منابع
- قرآن کریم.
- آقائی، زینب، «درآمدی بر سنجشِ تدبیر منزل از قابوس نامه تا اخلاق ناصری»، مجله پژوهشنامه اورمزد، شمارۀ 62، 1402ش.
- اخوت، احمدرضا، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، قم، کتاب فردا، چ1، 1390ش.
- افتخار صعادی، زهرا و دیگران، «اثربخشی مدیریت زمان بر تعهد به مدرسه و خلاقیت دانش‌آموزان دختر متوسطه دوم شهر اهواز»، دو فصلنامه علمی جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، دورۀ 8، شمارۀ 1، 1401ش.
- اقليدى‌نژاد، علی، «رسالت‌های بایسته در مدیریت تبلیغ دینی»، مجله معرفت، شمارۀ 54، 1381ش.
- امیری خراسانی، احمد و دیگران، «تدبیر منزل در اخلاق ناصری و اخلاق جلالی»، مجله نثر پژوهی ادب فارسی، دورۀ 20، شمارۀ 42، 1396ش.
- بدری گرگری، رحیم و دیگران، «پیش‌بینی مهارت‌های مدیریت زمان انجام تکالیف درسی بر اساس مدل کوپر در دانش‌آموزان دختر دورۀ متوسطۀ اول تبریز»، پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، دورۀ 3، شمارۀ 11، 1394ش.
- پناهی، حسن، آموزه‌های مدیریت رمز موفقیت، تبریز، احرار تبریز، چ۲، ۱۳۸۸ش.
- ترابی، «نظم نیاز عاطفی ماست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۶ش.
- تمیمی آمِدی، عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم، قم، مکتب الاعلام الاسلامی ، چ1، 1366ش.
- جعفری، محمدتقی، در محضر حکیم، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چ10، 1394ش.
- جلالی، حمید، مهارت مدیریت زمان، تهران، بین‌الملل، چ2، 1392ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در اجتماع مردم بجنورد»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 19 مهر 1391ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «بیانات در دیدار مسئولان نظام»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1402ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «چگونه به کتاب‌خوانی عادت کنیم؟»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1389ش.
- دلیر، اسماعیل، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی اجتماعی، تهران، پویندگان دانشگاه، چ1، 1388ش.
- رحمانی، جعفر و باقی نصرآبادی، علی، مدیر موفق، تهران، لوح محفوظ، چ۲، ۱۳۸۶ش.
- رسمی، عاتکه و دیگران، «تدبیر منزل در بهمن‌نامه»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دورۀ 11، شمارۀ 43، 1398ش.
- سمر، حسن و دیگران، «تحول نهاد خانواده و مفهوم تدبیر منزل در جامعه شهری دوره مشروطه»، مجله جستارهای تاریخی، دورۀ 10، شمارۀ 1، 1398ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، منیۀ المرید، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ6، 1427ق.
- شیخ‌شعاعی، محمدحسین، تدبیر معیشت در کتاب و سنت، تهران، پدیدار جهان، چ1، 1398ش.
- صدوق، محمد بن على، الخصال، قم، جامعه مدرسين، چ1، 1362ش.
- عبادی، محمدحسین و رضائی، محمدجواد، «آسیب‌شناسی جایگاه نظارت و ارزیابی در برنامه‌ریزی توسعه»، مجله سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ6، شمارۀ21، 1397ش.
- فلاح شیروانی، محمدرضا، «برنامه‌ریزی مأموریت‌گرا و برنامه‌ریزی منابع‌محور»، وب‌سایت مدرسه شهیدین، تاریخ درج مطلب: 14 اکتبر 2019م.
- کریمی، حسین و جهانیان، رمضان، «برنامه‌ریزی در مدیریت اسلامی»، مجله مطالعات علوم اسلامی انسانی، دورۀ 5، شمارۀ 19، 1398ش.
- کلینی، محمد بن يعقوب، کافی، تهران، دار الكتب الإسلامية، چ4، 1407ق.
- مجلسي، محمدتقى، روضة المتقين في شرح من لايحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور، چ2، 1406ق.
- مجلسي، محمدباقر، بحار الأنوار، لبنان، دارالاحیاء التراث، چ3، 1403ق.
- مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، صدرا، چ50، 1390ش.
- مطهری، مرتضی، هدف زندگی، تهران، صدرا، چ15، 1391ش.
- مهدوی نور، سیدحاتم، «برنامه حرکت انسان برای نیل به معنای زندگی با رویکرد سبک زندگی قرآنی»، پژوهشنامه سبک زندگی، دورۀ 5، شمارۀ 2، 1398ش.
- منطقی، محسن، «مدیریت خانواده و کار در سبک زندگی اسلامی»، پژوهشنامه سبک زندگی، دورۀ 1، شمارۀ 1، 1394ش.
- ناعمی، علی‌محمد و کوشکی، فریبا، «تأثیر آموزش مدیریت زمان بر خلاقیت در دانش‌آموزان ابتدایی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دورۀ ۸، شمارۀ ۳، ۱۳۹۷ش.
- نورانی نژاد، حمیده، «تدبیر منزل»، وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1398ش.
- نوری، روح‌الله، «برنامه‌ریزی»، مجله مدیریت در اسلام، شمارۀ 19و20، 1392ش.
- یزدانی، امیرعباس و نجفی هزار جریبی، حبیب‌الله، «اهمیت زمان و مدیریت آن از دیدگاه امام علی علیه السلام» دانشنامه علوم قرآن و حدیث، دورۀ 1، شمارۀ 2، 1393ش.