افزایش سنّ‌ ازدواج

افزایش سنّ‌ ازدواج؛ بالا رفتن سنّ ازدواج از میانگین سنّ مطلوب به‌واسطه عوامل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی.

افزایش سنّ ازدواج،‌ مشکلات اجتماعی مانند تجرد بالا، ناباروری و کاهش جمعیت و نیروی انسانی را به‌ وجود آورده است. این پدیده هرچند مولود تغییرات گوناگون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شمرده شده، اما نتایج نامتناسب با فرهنگ، رسومات و سبک زندگی جامعۀ مسلمان ایرانی را در پی داشته است.

مفهوم‌شناسی

سنّ‌ ازدواج دورۀ زمانی خاصی است که افراد در آن دوره، به ‌زندگی زناشویی وارد می‌شوند. افزایش سنّ ازدواج، به‌معنای گذر سنّی پسر و دختر از سن مطلوب ازدواج بر اساس سال و یا بر اساس برآورد متغیرهای کیفی سنّ ازدواج (کم، متوسط، زیاد) معنا شده است. به‌عنوان نمونه سنّ‌ مطلوب زندگی زناشویی اگر برای پسران ۱۹ سال و برای دختران ۱۶ سال در نظر گرفته شده باشد، به‌پسران و دختران ازدواج نکردۀ 29 ساله و 26 ساله گفته می‌شود که حدود 10 سال از سنّ مطلوب ازدواج آنان گذشته است. هرچند طبق بررسی‌های به‌عمل آمده، عوامل تعیین‌کنندۀ سنّ ازدواج در زمان گذشته و حال تغییر یافته و نیاز به ‌‌ازدواج از یک ضرورت اجتماعی در یک دورۀ معیّن به‌ یک امر انتخابی در زمان خودخواسته از سوی دختر و پسر تقلیل یافته است.

میانگین سنّ ‌ازدواج در ایران

بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، میانگین سن ازدواج برای پسران 29 و دختران 28 سال است که از بالا‌ بودن سن تأهل خبر می‌دهد. میانگین سنّ ازدواج در تهران بین 30 تا 35 سال برآورد شده است، اما یافته‌های پژوهشگران امور اجتماعی و فرهنگی نشان می‌دهد که میانگین سنّ ازدواج در برخی مناطق تهران چنددرصد بالاتر از میانگین سنّی یعنی بین 35 تا 40 سال است. موارد نادری در برخی از محله‌های بومی‌نشین منطقۀ 12 تهران، دختران بالای 60 سال و پسران بالای 70 سال زندگی می‌کنند که هنوز ازدواج نکرده‌اند و دوران سال‌مندی را به‌تنهایی سپری می‌کنند.

سن مطلوب برای ازدواج

سنّ مناسب برای ازدواج زمانی است که شخص صلاحیت ازدواج را احراز کرده باشد، به ‌این مفهوم که دختر و پسر هم به ‌بلوغ جنسی رسیده باشند و هم از ‌رشد و تشخیص مصالح و مفاسد برخوردار باشند. بر همین اساس سنّ مطلوب ازدواج را زمان آغاز احساس نیاز به ‌ازدواج در نظر می‌گیرند. این دیدگاه را رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز تبیین کرده است که جوان 17 ساله، 18 ساله، 19 ساله، احتیاج به ‌اطفای نیاز و غریزۀ جنسی پیدا می‌کند و در نتیجه نیاز به ‌همسر دارند.

عوامل افزایش سنّ ازدواج

الف. عوامل اجتماعی

1. ناهنجاری‌های اجتماعی

بالا رفتن ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، بی‌بندوباری، دسترسی راحت به ‎جنس ‌مخالف و ارضای نیازهای جنسی خارج از چارچوب ازدواج، شکست‌ها، منازعات و اختلافات، طلاق، همسرآزاری، روابط سرد همسران، دخالت اطرافیان در میان برخی از خانواده‌ها به‌ویژه در میان زوج‌های جوان، وحشت و تنفر از ازدواج را موجب شده است.

2. تعارضات رفتاری حاکم بر خانواده‌ها

آزادی‌ها و محدودیت‌های رفتاری، نوع معاشرت، رسوم حاکم بر سلوک خانواده‌ها، عواطف و احساسات، انتخاب‌ها و وظیفه‌شناسی‌ها از جمله رفتارهای متفاوتی است که هرکدام می‌تواند بر چگونگی زندگی همسران اثرگذار باشد. برخورداری جوانان از چنین تعارضات و تفاوت‌های رفتاری و مشاهدۀ آنها در افراد قابل ازدواج، موجب شده است تا از خیر تأهل بگذرند و زندگی مجردی را برگزینند.

3. انگاره‌های اجتماعی

بی‌اعتمادی دختران نسبت به‌ پسران، ایده‌آل‌گرایی دختران در ازدواج و مسئولیت‌گریزی دختران و پسران نسبت به‌ ازدواج از دیگر عوامل اجتماعی برای افزایش سنّ ازدواج شمرده شده است.

4. سربازی

براساس پیمایشی در زندگی خانوادگی ایرانیان، بیش از 5.3 درصد جواب‌دهندگان مرد، سربازی را از دلایل اصلی تأخیر در ازدواج به ‌شمار آورده‌اند. طی این پیمایش، سربازی پنجمین عامل تأخیر در ازدواج، معرفی شده ‌است.

5. مهاجرت مردان روستایی به شهرها

در چند دهۀ اخیر در برخی مناطق روستایی ایران، سن ازدواج دختران افزایش معناداری یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عامل این پدیده، مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها است. در مناطق روستایی ایران، کوتاه بودن مدت تحصیل موجب ورود سریع‌تر جوانان به بازار کار می‌شود و در این راستا، مردان جویای کار از امکان بیشتری برای مهاجرت به شهرها برخوردار هستند، در حالی که دختران، معمولا در روستا می‌مانند. بدین ترتیب، نسبت جنسی جمعیت به نفع دختران، تغییر می‌کند و فرصت ازدواج برای آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد.

ب. عوامل اقتصادی

1. بیکاری

از موانع مهم ازدواج، بیکاری و نداشتن شغل عنوان شده است. به ‌باور کارشناسان، جوان که امنیت خاطر از جهت تأمین فردا و آیندۀ خود نداشته باشد، حتی در صورت دریافت وام‌های ازدواج و مسکن، تمایلی به ‌ازدواج و فرزندآوری نخواهد داشت. تنها با داشتن شغلی مطمئن‌ که درآمد او را برای تأمین یک زندگی مشترک فراهم کند، نسبت به ‌ازدواج اقدام می‌کند.

2. نداشتن مسکن

نداشتن مسکن و یا سختی تدارک آن از جمله عوامل اقتصادی مهمی است که زمینه‌های تجردگرایی را بیش از گذشته فراهم و سرخوردگی جوانان را تمهید کرده است.

ج. عوامل فرهنگی

1. تحصیلات

از عواملی ‌که به ‌بالا رفتن سنّ ‌ازدواج می‌انجامد، ادامۀ تحصیلات است. انگارۀ ناسازگاری تحصیل با ازدواج، دیدگاه حاکم بر فکر بسیاری از جوانان امروزی است و ازدواج و مسئولیت‌آفرینی آن را موجب محدودیت‌های زیادی برای پیشرفت و بالندگی خود می‌انگارند. پسران و دختران خلاف امیال‌ طبیعی، خود را ملزم می‌دانند که ازدواج را تا پایان دورۀ تحصیل به ‌تأخیر بیندازند.

2. تغییر باورها نسبت به ‌ازدواج

برخی از پسران و دختران بر این باورند که ازدواج باعث ایجاد محدودیت در بسیاری از خواسته‌ها و نیازهای آنان می‌شود. این افراد ترجیح می‌دهند به‌صورت مجرد و آزادانه زندگی خود را به ‌پیش ببرند.

3. روابط آزاد

بر اساس تحقیقات علمی، برخی جوانان برای ارضای غرایز طبیعی خود به ‌ارتباط با جنس مخالف بسنده می‌کنند، روابط آزاد دختر و پسر و وجود زمینه‌های انحرافی، از عوامل افزایش سنّ ازدواج عنوان شده‌است.

4. تغییر سبک زندگی با اثرپذیری از مدرنیته

دگرگونی شرایط اقتصادی و اجتماعی در دنیای جدید، موجب تغییر سبک زندگی در بسیاری از فرهنگ‌ها شده و به‌همین ترتیب، موجب تأخیر در ازدواج و تشکیل خانواده می‌شود.

پی‌آمدهای افزایش سنّ‌ ازدواج

1. تجرد بالا

حرکت به‌سمت افزایش سنّ ‌ازدواج، احتمال تجرد قطعی را به‌ویژه برای دختران افزایش می‌دهد. با انتقال از گروه سنّی 29-25 سال به 30 سال و بالاتر، شانس ازدواج دختران بر مبنای تقاضای پسران برای ازدواج، به‌شدت کاهش می‌یابد. بر اساس نتایج برخی تحقیقات، احتمال اینکه دختری در سنّین 34-30 سالگی ازدواج کند حدود نصف احتمال ازدواج دختری در سنین 29-25 ساله است و اگر این دختر در گروه سنّی 35 تا 39 سالگی قرار گیرد این احتمال به ‌یک‌پنجم کاهش خواهد یافت. اگر سنّ زن به همین ترتیب به گروه‌های سنّی بالاتر انتقال یابد، شانس ازدواج او به‌میزان بیشتری کاهش خواهد یافت تا جایی‌که در 50 سالگی، این شانس به‌ صفر نزدیک می‌شود. بر اساس برآوردهای موجود، کاهشی که در عمومیت ازدواج مقطع‌به‌مقطع از سرشماری 1385ش تا 1395ش آغاز شده، تا 40 سال آینده ادامه خواهد یافت و نسبت زنانی را که تا 50 سالگی هرگز ازدواج نخواهند کرد تا بیش از 20 درصد در 1435ش افزایش خواهد داد.

2. کاهش نرخ باروری

کارشناسان وزارت بهداشت افزایش سنّ ازدواج را از دلایل ناباروری بیان کرده که هم‌چنان در حال افزایش است.

3. افزایش سالمندی

افزایش ‌سالمندی و پیری جمعیت از آثار افزایش ‌سنّ ‌ازدواج می‌تواند باشد. امروزه بسیاری از افرادی که بهنگام ازدواج نمی‌کنند در معرض عبور از سن مناسب برای ازدواج و ورود به مرحله تجرد قطعی و تنهایی تا پایان عمر هستند. افزایش جمعیت سالخورده باعث سنگین‌تر شدن تأمین هزینه‌ها و امکانات و کمتر شدن پس‌اندازها شده و در نتیجه سرمایه‌گذاری عمومی و رشد اقتصادی را کاهش می‎‌دهد.

4. کاهش نیروی انسانی

از اثرات افزایش سنّ ‌ازدواج کاهش نیروی انسانی در جامعه است. با پایین آمدن آمار ازدواج، آمار رشد جمعیت نیز پایین آمده، نیروی انسانی کشور با کاهش مواجه می‌شود. این امر که بر اثر کاهش تشکیل خانواده‌ و فرزندآوری به ‌وجود آمده، به‌ یک مسألۀ اجتماعی تبدیل شده است. جمعیت یک جامعه، جهت پیشبرد اهداف توسعه‌ای، مهم است و به‌همین دلیل بسیاری از دولت‌ها طرح‌های حمایت از ازدواج بهنگام، تشکیل خانواده و فرزندآوری را در دستور کار خود قرار می‌دهند.

منابع

• «افزایش سن ازدواج دختران روستایی استان اصفهان پیامد مهاجرت مردان به شهرها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 29 اردیبهشت 1387ش.
• «افزایش سنّ‌ ازدواج؛ معضلی پیش‌ ر‌وی برنامۀ ارتقای باروری»، خبرگزاری‌ میزان، تاریخ درج مطلب: 1 خرداد ۱۴۰۱ش.
• «الگوی خدمت سربازی با تأکید بر ازدواج و فرزندآوری»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 23 دی 1401ش.
• «بهترین سنّ برای ازدواج و فرمول محاسبۀ سنّ ازدواج دختر و پسر»، وب‌سایت تصویر زندگی، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
• خیری، مرضیه و حاجی¬آقا،‌ مهدی،‌ «بررسی آسیب‌شناختی ‌اجتماعی بالا رفتن سنّ‌ ازدواج از دیدگاه دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه»، مجلۀ مطالعات جامعه‌شناسی،‌ سال 8، شمارۀ 30، بهار 1395ش.
• «زمان مناسب برای ازدواج از نظر رهبر انقلاب/ رسم وساطت در ازدواج کم شده است»، خبرگزاری تسنّیم، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1399ش.
• طباطبایی، حسن، «چرا سنّ ازدواج بالا رفت؟»، وب¬سایت روزنامۀ رسالت، ۲۷ اسفند ۱۴۰۱ش.‌
• فرزاد، بی‌نا، «سنّ مناسب ازدواج چه سالی است؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1393ش.
• قوی‌دل، صالح و میرغیاثی ‌مرادی، نسیم، «پیری جمعیت، امید به‎ زندگی و رشد اقتصادی»، فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال 22، شمارۀ 73، زمستان 1396ش.
• محمدپور، علی و تقوی، نعمت‌الله، «عوامل اجتماعی بالا رفتن سن ازدواج جوانان»، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناسی، شماره 20، پاییز 1392ش.
• نیکنام، معصومه، «ازدواج‌هراسی؛ مهم‌ترین عامل افزایش سنّ‌ازدواج«،‌ خبرگزاری جمهوری ¬اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۹ش.