بزکشی در افغانستان
بزکشی در افغانستان؛ بازی و مسابقۀ سوارکاری رایج در آسیای میانه و شمال افغانستان.
بُزکَشی، از مسابقات و بازی‌های هیجان‌انگیز در ایلات ترک آسیای مرکزی است. مردم شمال افغانستان نیز در مناسبت‌های دینی و ملی، این بازی سنتی را با حضور پرشمار علاقمندان و تماشاچیان، برگزار می‌کنند. این بازی در جهان به‌عنوان میراث فرهنگی و نماد ملی افغانستان شناخته می‌شود.
تاریخچه
بزکشی از قدمت تاریخی هزار ساله و بلکه بیشتر، برخوردار است.[۱] این بازی نخستین‌بار در حوزۀ آمودریا (جیحون) اجرا شده است.[۲] بازی بزکشی در سراسر افغانستان، به‌خصوص در مناطق شمال آن[۳] و در میان ازبکان مرسوم است. در شمال افغانستان تا پیش از دست‌اندازی شوروی، سوارکاران بسیاری به‌صورت حرفه‌ای این ورزش را پیگیری می‌کردند.[۴]
عناصر مسابقۀ بزکشی
رقابت ورزشی بزکشی دارای عناصر زیر است: رئیس مسابقۀ بزکشی، چاپ‌انداز (سوارکار)، صاحب اسب بزکشی، اسب مخصوص بزکشی، جارچی، میدان بزکشی و بزغاله یا گوسالۀ ذبح‌شده.[۵]
شیوۀ برگزاری
بزکشی، رقابت چندین سوارکار برای برگرفتن و حفظ لاشۀ بز یا گوسالۀ ذبح‌شده است؛[۶] این رقابت، شامل انواع زیر است:
شکل سنتی
در روش سنتی که به آن «توده‌برآیی» نیز گفته می‌شود، قانون مشخصی برای بزکشی وجود ندارد و این مسابقه بدون محدودیت مکانی و در صحرا برگزار می‌شود.[۷] این نوع از بزکشی همواره با نزاع و اختلاف، همراه بود و برگزارکننده یا خانی که می‌توانست بدون نزاع مسابقه را مدیریت کند، از شهرت برخوردار می‌شد.[۸] در شکل سنتی ممکن است در یک روز، تا چهل دور پیاپی مسابقه برگزار شود که هر دور از مسابقه، جوایز و برندگان جداگانه‌ای دارد.[۹]
شکل جدید
در سال 1953م، از سوی کمیتۀ ملی المپیک، مسابقۀ بزکشی در کابل به‌صورت دو تیم حداکثر دوازده نفره با یونیفرم خاص و با رعایت مقررات جدید برگزار شد. در شکل جدید بازی که «قره‌جای» نیز خوانده می‌شود از دخالت خان‌ها و سران اقوام جلوگیری می‌شود.[۱۰] امروزه این مسابقه در قالب دو گروه سوارکار 10 نفره و در دو دور 45 دقیقه‌ای برگزار می‌شود. هر کدام از گروها که به انداختن لاشۀ بُز در چاله موفق شوند، آن تیم برنده اعلام است و جوایز گران‌قیمتی دریافت می‌کند.[۱۱]
ویژگی چاپ‌اندازان
چاپ‌اندازان (سوارکاران) باید افراد قوی‌هیکل با مهارت بالا باشند تا بتوانند از عهدۀ این مسابقۀ نفس‌گیر بیرون‌آیند. سال‌ها طول می‌کشد تا افراد، برای چنین مسابقه‌ای آمادگی کافی پیدا کنند. حتی گاهی افراد، کودکان خود را از سنین پایین برای این بازی تمرین می‌دهند.[۱۲] رقابت بزکشی می‌تواند شجاعت، قدرت و چاپکی را برای بازیکنان به ارمغان آورد.[۱۳]
نقش اسب در مسابقۀ بزکشی
اسب بزکشی به‌صورت خاصی پرورش می‌یابد. این نوع اسب از زمانی که در شکم مادر است و بعد از تولد به‌مدت پنج سال مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد تا بسیار چابک، باهوش، مقاوم و رام تربیت شود. این اسب‌ها به‌خوبی یاد می‌گیرند که بعد از ربودن لاشة بز توسط چاپ‌انداز چگونه از معرکه فرار کنند و با سرعت سوارکار را به نقطة هدف برسانند، اگر سوارکار این اسب‌ها حین مسابقه بر زمین بیفتد، اسب بالای سر او توقف می‌کند تا چاپ‌انداز دوباره سوار شود.[۱۴] برخی اسب‌ها موقع برداشتن لاشه توسط چاپ‌انداز، روی دو زانو قرار می‌گیرند تا سوارکار لاشه را به‌آسانی بردارد.[۱۵]
جایزۀ مسابقۀ بزکشی
جایزۀ برندگان این مسابقه که به آن سالِم گفته می‌شود، در گذشته مواردی مانند چَپَن ابریشمی (نوعی لباس شبیه قبا)، اسب، شتر، خلعت و سکۀ طلا بود، اما امروزه خودرو، لوازم خانگی و بیشتر پول نقد از سوی خان‌ها و بزرگان محلی اهدا می‌شود.[۱۶]
کارکرد اجتماعی و روانشناختی
برندگان این بازی مهیج، پس از مسابقه از اعتبار بالایی در میان مردم برخوردار می‌شوند و آن را نوعی پیروزی سیاسی و اجتماعی برای خود می‌دانند. پس از اعلام برندگان مسابقه، جارچی در مدح چاپ‌انداز و اسب او با صدای بلند شعر می‌خواند.[۱۷]
کارکرد گردشگری
برای دیدن این مسابقه گردشگران بسیاری از سراسر جهان به مزارشریف می‌آیند تا این بازی شگفت‌انگیز را از نزدیک ببینند.[۱۸]
نقش جنسیت در بزکشی
بزکشی یک مسابقۀ مردانه است و تماشاگران نیز همه مرد هستند اما گاهی زن‌ها نیز به‌عنوان تماشاگر مشارکت می‌کنند.[۱۹]
زمین مسابقه
در افغانستان به زمین مسابقه بزکشی، میدان یا دشت می‌گویند که به‌صورت مربع‌شکل تعیین شده است و داخل آن نیز به اندازۀ مشخص مربع دیگری را ترسیم می‌کنند و درون آن، دو دایره می‌کشند؛ در یک ضلع آن دایره‌ای به‌نام دایرۀ حلال در ضلع دیگر دایرة برداشت قرار دارد و در ضلع دیگر آن نیز بیرق (پرچم) نصب می‌شود. در صورت بازی تیمی، دو دایره و بیرق دیگر نیز اضافه می‌شود.[۲۰]
جلوه‌های اجتماعی و فرهنگی
برگزاری در مناسبت‌های مهم فرهنگی
مسابقۀ بزکشی در فصل‌های بهار، زمستان و خزان (پاییز)، به‌مناسبت آغاز سال نو، مراسم ختنه‌سوران، عروسی‌ها، اعیاد و روزهای جمعه از سوی خان‌ها و میزبانان مراسم برگزار می‌شود.[۲۱]
نشان جایگاه اجتماعی
اجرای مسابقۀ بزکشی در مراسم عروسی و ختنه‌سوران نشان از جایگاه بلند تشکیل خانواده و فرزندآوری دارد به‌گونه‌ای که افراد حاضرند چنین مسابقه پرزحمتی را در ازدواج و مراسم خانوادگی خود برگزار کنند.[۲۲]
تشکیل فدراسیون بزکشی
اهمیت این مسابقه باعث شده است که در افغانستان، فدراسیون ویژۀ این بازی تشکیل شود و در حال‌حاضر این مسابقه از سوی فدراسیون بزکشی، به‌صورت رسمی و قانونمند، برگزار می‌شود.[۲۳]
نماد ملی
در دوران ظاهر شاه، تصویر مسابقۀ بزکشی روی اسکناس پانصدی افغانی به‌عنوان نماد ملی و احترام به هویت اقوام افغانستان دیده می‌شود.[۲۴]
تصویرپردازی
سینمای افغانستان
در افغانستان آیین بزکشی در فیلم «حماسۀ عشق» به تصویر کشده شده و روی پرده سینما رفته است.[۲۵]
سینمای جهان
- سینمای هالیوود در 1980م، فیلم «سوارکاران» را با بازی عمر شریف، آنتونی کویین و جک پالس، بر اساس داستانی از ژوزف کاسل، دربارۀ بزکشی ساخته است؛
- همچنین در سینمای هند فیلم «خداگواه» با سکانسی در بارۀ بزکشی آغاز می‌شود؛
- در فیلم‌های رامبو3 و کابل اکسپرس 2006م نیز صحنه‌هایی از بزکشی دیده می‌شود؛
- همچنین در سال 2012م، فیلمی به‌نام «بزکشی بویز» در هالیوود ساخته شده است.[۲۶]
پانویس
- ↑ «تاریخچۀ ورزش بزکشی در افغانستان»، وب‌سایت آپارات.
- ↑ «تاریخچۀ بزکشی در افغانستان»، وب‌سایت آپارات.
- ↑ «بزکشی، ورزش سنتی افغانستان»، وب‌سایت آپارات.
- ↑ وایتنی، «بزکشی»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ «ورزش بزکشی چیست؟»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ وایتنی، «بزکشی»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ وایتنی، «بزکشی»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ پیمان، «تاریخچۀ مختصری از بازی بزکشی»، وب‌سایت ریاست عمومی تربیت‌بدنی و ورزش افغانستان.
- ↑ وایتنی، «بزکشی»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ پیمان، «تاریخچۀ مختصری از بازی بزکشی»، وب‌سایت ریاست عمومی تربیت‌بدنی و ورزش افغانستان.
- ↑ میرزایی، «بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال.
- ↑ میرزایی، «بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص221
- ↑ میر فخرایی، «بزکشی»، وب‌سایت مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص219
- ↑ میر فخرایی، «بزکشی»، وب‌سایت مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ میر فخرایی، «بزکشی»، وب‌سایت مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ میرزایی، «بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص218
- ↑ میر فخرایی، «بزکشی»، وب‌سایت مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ وایتنی، «بزکشی»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ پیمان، «تاریخچۀ مختصری از بازی بزکشی»، وب‌سایت ریاست عمومی تربیت‌بدنی و ورزش افغانستان.
- ↑ پیمان، «تاریخچۀ مختصری از بازی بزکشی»، وب‌سایت ریاست عمومی تربیت‌بدنی و ورزش افغانستان.
- ↑ «پول افغان‌ها در گذر زمان»، وب‌سایت بیمۀ سلامت.
- ↑ باقری، «ورزش‌های ملی افغانستان، بزکشی»، وب‌سایت آپارات.
- ↑ «مسابقۀ برکشی: ورزش معنوی افغانستان»، وب‌سایت آپارات.
منابع
- باقری، وفا، «ورزش‌های ملی افغانستان، بزکشی»، تاریخ بازدید: 26 فروردین 1402ش.
- «بزکشی، ورزش سنتی افغانستان»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 19 فروردین 1402ش.
- «پول افغان‌ها در گذر زمان»، وب‌سایت بیمۀ سلامت، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1385ش.
- پیمان، عارف، «تاریخچۀ مختصری از بازی بزکشی»، وب‌سایت ریاست عمومی تربیت‌بدنی و ورزش افغانستان، تاریخ درج مطلب: حمل (فروردین) 1400ش.
- «تاریخچۀ ورزش بزکشی در افغانستان»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 26 فروردین 1402ش.
- عابدوف، دادا جان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ترجمه، بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
- «مسابقۀ بزکشی: ورزش معنوی افغانستان»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 26 فروردین 1402ش.
- میر‌فخرایی، مریم، «بزکشی»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1399ش.
- میرزایی، زهرا، «بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازدید: 26 فروردین 1402ش.
- وایتنی، آزوی، «بزکشی»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 19 اردیبهشت 1402ش.
- «ورزش بزکشی چیست؟»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1399ش.