دلده

پرونده:دلده1.jpg

دلده نوعی غذای سنتی و آیینی در برخی مناطق افغانستان

دَلدَه از غذاهای اصیل افغانستانی است که طعم و انرژی فوق‌العاده‌ای دارد. این غذا، در مناطق مختلف افغانستان به شیوه‌های گوناگونی طبخ شده و افراد، مواد متنوعی را بنا بر منطقۀ زندگی و مواد در دسترس خود، در پخت دلده به‌کار می‌گیرند. دلده، از دیرباز، از جمله غذاهای آیینی و سنتی افغانستان به‌شمار می‌رود که در نذری‌های مردم افغانستان، از جایگاهی ثابت برخودار است.

مواد لازم

مردم افغانستان، از مواد گوناگونی در طبخ دلده استفاده می‌کنند اما مادۀ اصلی و جدا نشدنی آن گندم است. برخی علاوه بر گندم، از حبوباتی همچون لوبیا، نخود، عدس و ماش نیز استفاده می‌کنند. عمدۀ مواد تشکیل‌دهندۀ دلده شامل گندم شکسته، ماست یا دوغ، سیر و پیاز، رب، روغن و حبوبات است. برخی، در این خوراک خوش‌طعم از گوشت نیز استفاده می‌کنند. گروهی دیگر از مردم نیز سبزیجاتی همچون گشنیز و ترخون را در این غذای آیینی به‌کار می‌برند.

روش تهیه

گروهی از مردم افغانستان، دلده را به‌همراه خورشتی میل می‌کنند که به «قورمۀ دلده» معروف است. برخی دیگر نیز آن را همراه با دوغ میل کرده و دیگر در طبخ آن از روغن و رب استفاده نمی‌کنند. گروهی دیگر از مردم افغانستان نیز در خوراک دلده، به‌جای روغن از کره‌های حیوانی و گیاهی استفاده می‌کنند.

برای طبخ این خوراک خوش‌طعم، ابتدا، گندم خرد شده را همراه با آب جوش در قابلمه یا دیگ مورد نظر ریخته و به آن فرصت می‌دهند تا با حرارت ملایم، بپزد. سپس، سیر را کوبیده و به ماست یا دوغ اضافه می‌کنند. پس از پخته شدن کامل گندم، سیرماست (مخلوط سیر و ماست) و نیز روغن را به خوراک اضافه کرده و غذا آمادۀ سرو می‌شود. در صورتی‌که دلده را همراه با قورمه بخواهند، باید پیاز را سرخ کرده و مواد قورمه، شامل لوبیا، ماش و سیب‌زمینی، را به آن اضافه می‌کنند. امروزه، برخی از مردم، از گوشت یا گوشت چرخ کرده نیز برای قورمۀ دلده استفاده می‌کنند. سپس، قورمۀ آماده را به‌همراه سیرماست روی مواد تهیه شده از گندم شکسته ریخته و میل می‌کنند. در نهایت، از گشنیز و ترخون برای تزئین دلده استفاده می‌کنند. مردم افغانستان، دلدۀ آماده شده را پیش از سرد شدن، در ظروف مخصوص ریخته و در قسمت وسطی آن، با استفاده از قاشق یا ملاقه، گودی ایجاد می‌کنند. سپس در آن، دوغ یا خورشت آماده شده را می‌ریزند.

ویژگی‌ها

دلده، در ابتدا، تنها خوراک مخصوص روستاییان بوده که به‌دلیل مواد مورد استفاده در آن، صرفۀ اقتصادی داشته است، اما به‌مرور زمان، این غذا، میان شهرنشینان نیز رایج شده و امروزه، تمام مردم افغانستان به این خوراک علاقه‌مند شده‌اند.

دلده، از جمله غذاهای با طبع گرم است و همچون انواع آش ایرانیان، بیشتر در فصول سرد مصرف می‌شود. طبخ این غذای آیینی، امروزه در مناسبت‌های مختلفی به‌خصوص روزهای عزا و نیز در نذورات مردم پررنگ شده است. بیشتر مردم افغانستان، به‌ویژه زنان افغانستانی، در چهارشنبۀ آخر ماه صفر، همزمان با وفات رسول اکرم، به طبخ دلده و توزیع آن در میان فقرا و همسایگان مشغول می‌شوند. از آن‌جایی که مادۀ اصلی تشکیل‌دهندۀ این خوراک، گندم بوده و گندم از جمله دانه‌های خوراکی مقدس نزد مردم به‌شمار می‌رود، مردم این خوراک را از جملۀ غذاهای دارای ارزش معنوی می‌دانند و در نذری‌ها یک گزینۀ مهم به‌شمار می‌رود. همچنین، زنان افغانستانی، در آخرین چهارشنبۀ سال قمری، دلده را با عنوان «نذر بی‌بی» پخته و توزیع می‌کنند. بانوان افغانستانی، گاهی پس از برپایی سفره‌های صلوات، با خوراک‌هایی از جمله دلده از مهمانان خود پذیرایی کرده و آن را به یاد و نام حضرت زهرا و حضرت زینب مزین می‌کنند.

دلده در ادبیات فارسی

دلده، از جمله خوراکی‌های سنتی است که در ادبیات عامۀ مردم افغانستان نیز نفوذ کرده است؛ برای مثال، در ضرب‌المثلی رایج در این کشور، مردم معتقدند که «کور هم می‌فهمد که دلده شور است». این ضرب‌المثل در اشاره به کسی به‌کار می‌رود که اشتهار به بدی داشته و به او یادآور می‌شوند که از این موضوع باخبر هستند.

رسومات

در ماه صفر زنان رسم دارند نذر می‌کنند که نام آن نذر بی بی است. نذر زنان دلدۀ ماه صفر نام دارد. زنان باور دارند که ماه صفر به مار سرک مشهور است یعنی ماهی که اگر خیرات نکنند یک بلایی بر سر آن‌ها می‌آید. هر خانمی در ماه صفر دیگی از دلده می‌پزد و تمامی اقوام و همسایه‌ها را خبر می‌کند. زنان، مردان و کودکان جمع می‌شوند و دلده را می‌خورند.

منابع

• «پخت نذری دلده آیینی میان مردم افغانستان + فیلم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 26 شهریور 1402ش.
• «دلده، غذاهای سنتی و اصیل افغانستان را بشناسید»، وب‌سایت شبکۀ آی فیلم 2، تاریخ بازدید: 23 مهر 1402ش.
• «دلده»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان»، تاریخ بارگذاری: 25 جوزا (خرداد) 1397ش.
• رهیاب (بلخی)، سید حسین، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، قم، صبح امید دانش، 1401ش.
• «سنت پخت نذر (دلدۀ افغانستانی) در ماه صفر+ نحوۀ پخت»، وب‌سایت پایگاه بین‌المللی شفقنا، تاریخ بازدید: 23 مهر 1402ش.
• «کور هم می‌فهمد که دلده شور است»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 27 مرداد 1395ش.