روستای اشتبین

روستای اُشتَبین؛ روستایی تاریخی - گردشگری با معماری پلکانی در جلفا.

روستای تاریخی اشتبین (اوشتبین) که مربوط به زمان صفوی است، در شهرستان جلفا و در کنار رودخانۀ مرزی ارس قرار دارد و به ماسوله‌ آذربایجان شهرت دارد. روستای اشتبین با معماری پلکانی و با طبیعتی اعجاب‌انگیز، از جمله جاذبه‌های گردشگری در آذربایجان و مرز ایران و ارمنستان است. این روستا در ۱۳۷۹ش به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

نام‌گذاری

«اوشتبین» مرکب از دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «تبین» به معنی طایفه در زبان تاتی تشکیل شده است.‌^[۱] به عقیدۀ برخی کارشناسان، روستای اشتبین به‌دلیل اینکه از سه آبادی هراس، سیاوشان و جعفرآباد تشکیل شده، به این اسم، نام‌گذاری شده است.^[۲]

برخی از اهالی روستای اشتبین معتقدند که روستا میان سه کوه بلند واقع شده است و نام روستا از ترکیب دو کلمه‌ «اوش» به معنی «سه» و «تبین» به معنی «میان» گرفته شده است.^[۳]

تاریخچه

قدمت خانۀ قدیمی سلمان‌زاده در روستای اشتبین با توجه به کتیبۀ سردر بنا، به سال 977‌ق و دورۀ صفوی برمی‌گردد.^[۴] همچنین کتیبه‌هایی مرمرین به خط ثلث و مربوط به زمان شاه‌طهماسب و شاه‌عباس صفوی در روستای اشتبین وجود دارد.^[۵] در روستای اشتبین ده‌ها کتاب و آثار تاریخی از جمله کتاب تاریخ نادری در بین اهالی نگه‌داری می‌شود.^[۶] در «گورخانه قدیمی اشتبین» سنگ‌نوشته‌هایی وجود دارد که عمر بعضی از آن‌ها به ۸۰۰ سال قبل می‌رسد.^[۷] آرامگاه حکیم ابوالقاسم نباتی، شاعر نامدار آذربایجان در قرن 12 و 13 هجری روی تپه‌ای در پایین‌ترین قسمت روستا قرار دارد.^[۸] قدمت تعدادی از سنگ در خانه‌های روستا نیز به دوران حکومت سلطان محمد خدابنده برمی‌گردد.^[۹]

جمعیت‌شناسی

جمعیت روستای اشتبین در سرشماری سال 1385ش، 150 خانوار و حدود 773 نفر بوده است.^[۱۰] مردم این روستا به زبان «ترکی تاتی» سخن می‌گویند^[۱۱] و دارای مذهب شیعه اثنی‌عشری هستند.^[۱۲]

جغرافیا

روستای اشتبین در طول ۴۶ درجه و ۲۹ دقیقه و عرض ۳۸ درجه و ۵۱ دقیقه و ارتفاع ۳۶۲۰ متر از سطح دریا واقع شده است.^[۱۳] روستای پلکانی اشتبین از توابع بخش سیه‌رود و دهستان نوجه‌مهر در شهر جلفا به ‌حساب می‌آید.^[۱۴] فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه‌رود - خداآفرین حدود هفت کیلومتر است.^[۱۵]

روستای اشتبین در ارتفاع 3620 متری از سطح دریا قرار گرفته است. این روستا در زمستان پوشیده از برف و بسیار سرد می‌شود و دارای آب‌و‌هوایی با اقلیم سرد و زمستان‌های طولانی است.^[۱۶] از مهم‌ترین کوه‌های مجاور روستای اشتبین «دوسته‌شا» و «کیامکیو قازان‌داغی» است.^[۱۷]

روستای اشتبین به‌دلیل خاک حاصلخیز، دارای باغ‌های بسیار مرغوب و پر از درختان «انار»، «گردو»، «آلبالو»، «ازگیل»، «توت»، «زردآلو»، «انگور» و «گلابی» است.^[۱۸] انارهای این روستا بنا بر دلایل ژنتیکی کیفیت بالایی داشته و در پرورش آن‌ها از هیچ‌گونه کودی استفاده نمی‌شود.^[۱۹]

ارتفاعات و رشته‌کوه‌های اطراف این روستا، زیستگاه حیوانات متعددی مانند خرس، قوچ، میش، کل، بز، سیاه گوش و خرس قهوه‌ای است.^[۲۰]

این روستا به‌دلیل مجاورت با رودخانه‌های ارس و هراس، در تأمین آب کشاورزی مشکلی ندارد.^[۲۱]

معماری

یکی از زیبایی‌های روستای اشتبین بافت تاریخی و دورنمای پلکانی آن در دامنۀ کوه‌های آذربایجان شرقی است. خانه‌های این روستا به‌دلیل شیب تند کوه، به‌صورت پلکانی ساخته شده و حیاط هر خانه، پشت‌بام ساختمان پایینی است.^[۲۲] این امر و عوامل دیگری مانند شرایط اقلیمی خاص روستا و بستر سنگی آن موجب شده‌ که این منطقه بافت مسکونی متمرکزی داشته و امکان توسعه فقط از محدودۀ شمالی آن میسر است. کوچه‌های تنگ این روستا با پله‌های زیادی به ‌یکدیگر مرتبط شده‌اند.^[۲۳] خانه‌های قدیمی اشتبین به سبک معماری دورۀ‌ صفویه و قاجاریه بنا شده‌اند.^[۲۴] الگوی داخلی و خارجی خانه‌ها بنا بر معیشت و اقتصاد روستا ساخته شده است و هرکدام از خانه‌ها دارای آشپزخانه، اتاق‌نشیمن، اتاق‌خواب، آغل، انبار علوفه و کارگاه ابریشم‌بافی هستند. جهت ساخت خانه‌ها نیز برای محفوظ ‌ماندن از سرما به‌سمت شرقی - غربی است.^[۲۵] استفاده از بالکن از دیگر ویژگی‌های معماری این روستا است که اهالی روستای اشتبین به آن «آرتیرما» می‌گویند؛^[۲۶] فضایی که از ساختمان بیرون آمده و روی معابر قرار دارد. در تابستان آرتیرما از تابش زیاد آفتاب به درون اتاق جلوگیری می‌کند و به‌عنوان فضای خنک و بادگیر به‌ حساب می‌آید.^[۲۷] دیگر ویژگی خاص معماری در روستای اشتبین فضایی به‌نام «بنه‌گاه» یا «بناگاه» است که طبق گفته‌های اهالی روستا به‌دلایل امنیتی شکل گرفته است.^[۲۸] این قسمت از معماری روستا هیچ‌گونه روزنه‌ای به خارج نداشته و فقط نورگیر آن، قسمت انتهایی سقف قرار دارد.^[۲۹] ارتفاع تقریبی آن به‌اندازه دو طبقه ساختمان است و سقف هرمی و چوبی آن را چهار ستون چوبی نگه می‌دارند. در زیر این سقف، تنوری برای پخت نان وجود دارد.^[۳۰]

اقتصاد

شغل ساکنان روستای اشتبین اکثراً دامداری و باغداری است. فرآورده‌های حاصل از محصولات کشاورزی توسط اهالی این روستا تولید و به‌ فروش می‌رسد.^[۳۱] در این روستا عسل بسیار مرغوبی وجود دارد؛ به‌همین‌خاطر پرورش زنبور عسل هم جزء حرفۀ مردمان محلی اشتبین است.^[۳۲] همچنین اهالی روستا از گذشته کارگاه‌های تولید ابریشم داشتند و عدۀ زیادی از مردم به تولید و پرورش كرم ابریشم مشغول هستند.^[۳۳]

فرهنگ و هنر

آداب‌و‌رسوم: مردمان روستای اشتبین همانند دیگر روستاهای آذربایجان در اعیاد ملی به‌خصوص عید نوروز مراسم خاصی را برگزار می‌کنند و در عید فطر و قربان نیز مراسم ویژه‌ای را انجام می‌دهند.^[۳۴]
غذاهای محلی: روستای اشتبین دارای غذاهای سنتی متنوعی مانند: «کوفته»، «آش»، «آبگوشت» و «کباب» است.^[۳۵]
سوغات و صنایع‌دستی: از جمله سوغات‌های روستای اشتبین محصولات جالیز اشتبین و میوه‌های باغی شامل انار، انجیر، گردو، سماق، زغال اخته، ازگیل و عسل سیاه کوهستان است.^[۳۶] زنان محلی از محصول باغ‌های انار خود «لواشک انار» و «رب انار» درست می‌کنند.^[۳۷] همچنین نوعی شیرینی به نام «میان‌پر» با انجیرهای خشک شدۀ محصولات باغی خود درست می‌کنند. به‌خصوص در شب یلدا و چهارشنبه سوری رواج دارد.^[۳۸]

جاذبه‌های گردشگری

این روستا، طبیعتی جذاب، باغ‌های میوه متنوع و خانه‌هایی با سردرها و کتیبه‌های مرمرین برجای مانده از دورۀ صفویه دارد.^[۳۹]

جاذبه‌های دیدنی: این روستا به‌دلیل اینکه در نزدیکی دو رودخانه‌ ارس و هراس قرار دارد، بسیار سرسبز و پر از باغ‌های وسیع و حاصلخیز است و این ویژگی‌های منحصربه‌فرد بر جذابیت روستای اشتبین افزوده است.^[۴۰]
از دیگر جاذبه‌های گردشگری این روستای تاریخی «خانۀ قدیمی سلمانزاده»،^[۴۱] «آرامگاه حکیم ابوالقاسم نباتی»،^[۴۲] «کتیبه‌هایی مرمرین به خط ثلث»^[۴۳] و «گورخانۀ قدیمی اشتبین» است.^[۴۴]
امکانات رفاهی: از جمله امکانات رفاهی روستای اشتبین برای اقامت گردشگران، اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی در اطراف این منطقه است. همچنین علاقه‌مندان به اتراق در مناطق طبیعی اشتبین می‌توانند ‌از چادر مسافرتی شخصی استفاده کنند.^[۴۵]
مسیر دسترسی: برای سفر به روستای اشتبین ابتدا لازم است به شهر جلفا رفته، سپس با عبور از روستاهای سیه‌رود، نوردوز و کردشت جادۀ روستای اشتبین دیده می‌شود. در این جاده با طی‌کردن هفت کیلومتر می‌توان به روستای اشتبین رسید.^[۴۶]

مشکلات زیست محیطی

با افزایش ساخت‌و‌ساز و مداخلات غیرمجاز در این روستا، چهرۀ تاریخی روستای اشتبین با تهدیدات شدیدی مواجه شده است. همچنین جریان فاضلاب‌ خانه‌ها به‌علت بافت شهری فعلی، عدم رعایت بهداشت، دور ریختن فضولات حیوانی و خاکستر تنورها در رودخانۀ نزدیک به روستای اشتبین رنگ رودخانه در برخی اوقات تغییر می‌‌کند. از طرفی عده‌ای از ساكنان روستا اقدام به تخریب و نوسازی خانه‌های خود كرده و بافت تاریخی بناهای این روستا و چهرۀ جذاب آن را تغییر داده‌اند.

زیر‌ساخت

روستای اشتبین، لوله‌کشی آب، برق و تلفن را دارد؛ ولی لوله‌کشی گاز ندارد و در فصل زمستان از نفت برای وسایل گرمایشی استفاده می‌کنند.

پانویس

منابع

«اقامتگاه بوم گردی در جلفا مشرف به رود زیبای ارس»، وب‌سایت اکوگشت، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.
«تدبیر دولت امید برای احیای ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1395ش.
« حیات وحش جلفا سرشماری می‌شود»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1400ش.
«روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1401ش.
«روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.
«روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.
«روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: 12 آبان 1399ش.
«روستای اشتبین کجاست؟»، وب‌سایت مجله گردشگری ایران و جهان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.
«روستای اشتبین شهر کلیبر»، رزروارسیون آریا، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.
«روستایی به رنگ انار/ اشتبین ، جایی در نزدیکی مرز ایران با ارمنستان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ درج مطلب: 27 مرداد 1395ش.
«روستای تاریخی اشتبین»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ درج مطلب: 4 شهریور 1396ش.
«سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1397ش.

[1] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[2] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[3] . «سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[4] . «روستای اشتبین کجاست؟»، وب‌سایت مجله گردشگری ایران و جهان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[5] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[6] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[7] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[8] . «روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[9] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[10] . «روستای تاریخی اشتبین»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[11] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[12] .«روستای اشتبین شهر کلیبر»، رزروارسیون آریا، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[13] . «روستای تاریخی اشتبین»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[14] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[15] . « روستایی به رنگ انار/ اشتبین ، جایی در نزدیکی مرز ایران با ارمنستان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[16] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[17] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[18] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[19] . «سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[20] . « حیات وحش جلفا سرشماری می‌شود»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1401ش.

[21] . «سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[22] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[23] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[24] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[25] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[26] . «سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[27] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[28] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[29] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[30] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[31] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[32] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[33] . «تدبیر دولت امید برای احیای ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[34] . « روستایی به رنگ انار/ اشتبین ، جایی در نزدیکی مرز ایران با ارمنستان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[35] . «سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[36] . «تدبیر دولت امید برای احیای ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[37] . «سفر به روستای اشتبین، روستای پلکانی آذربایجان شرقی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[38] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[39] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[40] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[41] . «روستای اشتبین کجاست؟»، وب‌سایت مجله گردشگری ایران و جهان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[42] .« روستای اشتبین»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[43] . « روستای اشتبین تبریز | سفری به ماسوله آذربایجان»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[44] . «روستای اشتبین»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[45] . « اقامتگاه بوم گردی در جلفا مشرف به رود زیبای ارس»، وب‌سایت اکوگشت، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[46] . « روستایی به رنگ انار/ اشتبین ، جایی در نزدیکی مرز ایران با ارمنستان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1401ش.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]