زندگی لاکچری

زندگی لاکچری؛ افراط در بهره‌مندی از رفاه و دارایی‌های مالی.

زندگی لاکچری، سبک و رفتاری از زندگی است که فرد بدون درنظرگرفتن نیاز واقعی و معقول خود به‌دنبال داشتن بهترین‌ و گران‌قیمت‌ترین کالاها است. این پدیده امروزه با تکثر و دگرگونی‌های فراوانی نمود پیدا کرده است که از طریق رسانه‌های جمعی و تبلیغات صورت می‌گیرد. مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که به‌عنوان آفتی در مسیر رشد و توسعۀ جوامع شناخته می‌شود از آسیب‌های گسترش این شیوه از زندگی است.

مفهوم‌شناسی

لاکچری «Luxury» واژه‌ای انگلیسی به‌معنای لوکس، اشرافی و تجملاتی است؛ این واژه در زبان فارسی دلالت بر تجمل و زیبایی بسیار در لباس و اشیاء منزل دارد که توجه دیگران را به خود جلب می‌کند. کاربرد واژۀ لاکچری بسیار متنوع بوده و شامل تمام اموری می‌شود که ساختۀ دست انسان است، مانند خانۀ لاکچری، رستوران لاکچری، لباس لاکچری، غذای لاکچری، ماشین لاکچری، جواهرآلات و وسایل منزل و در برخی موارد نسبت به بعضی از افراد این صفت به‌کار برده می‌شود. از دیگر کاربردهای این واژه، اشاره به گونه‌ای از سبک زندگی تجملاتی است که افراد با بهره‌مندی از کالاهای لوکس اعم از لوازم منزل، دکوراسیون، استفاده از برندهای مشهور جهانی، خوراک، پوشاک و تفریحاتی که از توان عموم مردم فراتر است، خود را از افراد عادی جامعه متمایز دانسته و حس برتری و خاص‌بودن خود را به دیگران القا می‌کنند.

علل گرایش

داشتن زندگی لاکچری، یکی از دغدغه‌های بخشی از جامعه است و آنها با نمایش و فخرفروشی، دیگران را نیز به سختی می‌اندازند و فرهنگ مصرفی را در جامعه، ترویج می‌کنند. این بخش از جامعه، به رُخ‌کشیدن دارایی‌های مادی را تنها روش برای ابراز جایگاه اجتماعی خود می‌دانند. با توجه به مطالعات پژوهشگران، سبک‌ زندگی تظاهری در زنان بیش از مردان، بروز می‌یابد؛ آنها منحصر به‌فرد بودن، مطلوب بودن و جلب توجه کردن را در خرید محصولات برند و لوکس جستجو می‌کنند و استفاده از کالاهای لوکس و خارجی را نماد هویت فردی و اجتماعی خود می‌انگارند.

زمینه‌های شکل‌گیری

بنابر مطالعات جامعه‌شناختی، در موج فزاینده استقبال از زندگی لاکچری، افراد توجهی به قدرت خرید خود نمی‌کنند و حتی افراد کم‌برخوردار، از خریدهای اسراف‌گونه استقبال می‌کنند. زمینه‌ها و عوامل گرایش افراد به این نحو از سبک زندگی عبارت‌اند از:

تغییر معیارهای تمایز اجتماعی

طبقۀ اجتماعی در ادبیات جامعه‌شناسی، تعیین‌کنندۀ رفتارها، احساسات، اندیشه‌ها و نگرش‌های افراد و روابط اجتماعی آنها است. طبقات، افراد را به مقوله‌های اجتماعی تقسیم کرده و روابط افراد، نوع زندگی و سرنوشت آنها تابع این تقسیم‌بندی است. مبنای شکل‌گیری هویت اجتماعی افراد، طبقه اجتماعی است. امروزه با رشد فرهنگ مصرف‌گرایی، نقش عوامل فرهنگی مانند الگوهای مصرف و سبک زندگی نیز در تقسیم‌بندی‌های طبقاتی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. براین اساس، نمادها و علائم مربوط به فرهنگ مصرف‌گرایی مانند بهره‌مندی از زندگی لوکس نقش فعالی در تعیین طبقات اجتماعی داشته و افراد به‌وسیلۀ نوع مصرف کالای فرهنگی و اقتصادی، طبقه‌بندی و متمایز می‌شوند. برای مثال، سرمایه‌داران با استفاده از امکانات و وسایل لوکس در جهت تمایز و فاصله اجتماعی گام برمی‌دارند و از این طریق هویت اجتماعی خود را ابراز می‌کنند.

سبک زندگی مدرن

در سبک زندگی مدرن، رفتار، افکار و احساسات انسان در قالب شیوه‌های گذران اوقات فراغت (نوع ورزش، مسافرت، کلاس‌های آموزشی، نوع مهمانی و سایر موارد)، مدیریت بدن (جراحی‌های زیبایی)، خوراک و پوشاک (برند و مدگرایی)، تفکیک‌زدایی جنسیتی و اهمیت‌یافتن ارزش‌های مادی مبتنی بر مصرف‌گرایی متظاهرانه، نمود می‌یابد؛ خرید کالاهای لوکس و غیرضرور بدون توجه به میزان درآمد جهت کسب موقعیت اجتماعی صورت می‎گیرد و نوعی رضایتمندی، حس اعتماد و لذت را در فرد پدید می‌آورد.

فیلم و سریال‌های تلویزیونی

بسیاری از مجموعه‌های تلویزیونی از طریق بازنمایی زندگی طبقات مرفه با خانه‌های بزرگ، وسایل و چیدمان و تزئینات مجلل و اشرافی، نمایش خودروهای لوکس، برگزاری مراسمات تجملاتی و لباس‌هایی با طرح و رنگ‌های متنوع، به ترویج مصرف‌گرایی و افزایش انتظارات مخاطب از زندگی منجر می‌شوند. این امر با ایجاد حساسیت محرومیت نسبی در طبقات متوسط و پایین جامعه، ‌زمینه‌ساز رویکردی اجتماعی می‌شود که افراد بر اساس آن سعی می‌کنند از هر راهی، سطح زندگی خود را به آن‌چه تلویزیون نمایش می‎دهد، نزدیک‌تر کنند.

صنعت مُد و تبلیغات

مدگرایی، نمادی از سبک زندگی لاکچری و بستری برای همرنگی با دیگرانی است که از زندگی تجملاتی برخوردارند. برخی جامعه‌شناسان، پدیدۀ مُدگرایی را وسیله‌ای برای نمایش ثروت طبقۀ مرفه جامعه دانسته‌اند که خود را به‌عنوان یک الگوی رفتاری بر جامعه تحمیل کرده، اما در واقع نشانۀ بردگی فکری انسان خصوصاً زنانی است که تصور می‌کنند از این طریق، احترام اجتماعی به‌دست می‌آورند. برای نمونه، وقتی شخصی خانۀ خود را به محله‌های بالای شهر منتقل می‌کند، برای رعایت مُد باید وسایل و خودروی متناسب با آن را نیز تهیه کند تا با افراد و پرستیژ آن محله هماهنگ باشد.

صنعت مُد پیوند تنگاتنگی با صنعت تبلیغات دارد؛ تبلیغ کالاهای لوکس که از طریق رسانه‌های جمعی، تابلوهای نصب‌شده در راه‌ها و تبلیغات بر روی اتوبوس‌ها صورت می‌گیرد، به‌تدریج سبک زندگی لاکچری را به‌عنوان یک استاندارد به جامعه معرفی کرده و افراد می‌کوشند تا زندگی خود را به آن نزدیک کنند.

شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی، امروزه بستر تعاملات اجتماعی، کسب‌وکار و معرفی و ترویج سبک‌زندگی‌ شده‌اند. اینستاگرام، به‌عنوان برنامۀ رایگان اشتراک‌گذاری عکس و ویدئو، از شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب میان کاربران ایرانی و عاملی تأثیرگذار برای تغییر سبک زندگی افراد است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد اکثر کاربران در اینستاگرام، به نمایشی لاکچری از زندگی خود گرایش دارند؛ به‌ویژه سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها می‌کوشند تا یک زندگی لاکچری را با نمایش خودروی لوکس، خانۀ مجلل، محلۀ مرفه‌نشین، اوقات فراغت و سرگرمی، گوشی‌تلفن همراه و وسایل شخصی برند، بازنمایی کنند. بر اساس نظریۀ «یادگیری اجتماعی»، بخشی از یادگیری‌ها به‌طور غیرمستقیم و با الگو قرار دادن رفتار دیگران از طریق شبکه‌های اجتماعی صورت می‌پذیرد. از این منظر، محتوای به‌نمایش درآمده توسط اینفلوئنسرها، معیارهای زندگی لاکچری را در جامعه ترویج می‌کند و این سبک از زندگی را در نظام معنایی مخاطب، خوشایند جلوه می‌دهد.

بحران هویت

امروزه تقابل فرهنگ اسلامی و غربی، چالش‌ها و آسیب‌هایی را در شکل‌گیری هویت به‌وجود آورده است و با کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی در جامعه، نسل جوان گرفتار بحران هویت شده است. برخی از نمونه‌های بی‌هویتی در سطح جامعه را می‌توان در پرسه‌زنی افراد در مراکز تجاری و مگامال‌ها صرفاً برای هویت‌یابی و نزدیک کردن خود به طبقات مرفه جامعه و کسب منزلت، مصرف‌گرایی به‌خصوص در زمینۀ لوازم آرایشی، تغییر الگوهای اصیل پوششی در جامعه و تبدیل‌شدن صحنۀ زندگی به عرصۀ رقابت برای داشتن زندگی لوکس مشاهده کرد که به‌عنوان ارزش‌های هویت‌بخش شناخته می‌شود.

دیدگاه اسلام

آموزه‌های اسلام بر رفاه و بهره‌مندی همگان از امکانات زندگی بهتر و راحت‌تر، تأکید کرده است، اما الگوی صحیح مصرف را با شاخص‌های روشنی مانند پرهیز از اسراف و هدر دادن مال و تناسب هزینه‌ها با شأن و موقعیت اجتماعی و اقتضائات زمان و مکان، تبیین کرده است. از این منظر، برخورداری از لباس‌های متعدد، فاخر و مرغوب و بهره‌مندی متناوب از آنها در صورتی که سایر بخش‌های زندگی آسیبی نبیند، پسندیده است، اما پوشیدن لباس‌های گران‌قیمت به قصد تکبر و به انگیزۀ خودنمایی، نکوهیده است، همچنین داشتن خانۀ وسیع و برخوردار از فضای باز، مطلوب است، اما ساختن آن به‌گونۀ مجلل و اشرافی به‌منظور ریا و تفاخر نکوهش شده است.

جنبۀ جامعه‌شناختی زندگی لاکچری

نیاز به احترام و تأیید اجتماعی

وقتی زندگی لاکچری مورد پذیرش عموم مردم قرار می‌گیرد، یک فشار هنجاری در جامعه و خانواده‌ها گسترش می‌یابد. در این حالت، تمام مردم در پی کسب زندگی لاکچری هستند تا تأیید دیگران را به‌دست آورند و موقعیت اجتماعی خود را استحکام بخشند. به‌طور مثال، در جشن‌های ازدواج، با وجود اینکه گرفتن تالار پذیرایی امری لازم نیست، شخص به هدف کسب تأیید دیگران و حفظ آبرو، با مشکلات فراوان به گرفتن تالار می‌پردازد و مدت‌ها با تبعات آن دست‌به‌گریبان است و اگر این گونه رفتار نکند احساس شرمندگی و خجالت به او دست می‌دهد. برخی جامعه‌شناسان اذعان دارند که انگاره‌های مادی‌گرایانه معمولا در جامعه غلبه دارند و منزلت اجتماعی بر اساس میزان بهره‌مندی از ثروت و دارایی، تعریف می‌شود.

شهرت و خودنمایی

استفاده از محصولات برند برای جلوه‌گری، دغدغۀ طیفی از افراد جامعه است و آنها محصولات لوکس را به‌علت ارزش نمادین و اجتماعی آنها برمی‌گزینند. مصرف‌کنندگان کالاهای لوکس تمایل دارند با استفاده از این محصولات، تصویر مناسبی از ویژگی‌های شخصیتی خود به دیگران نمایش دهند. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد این افراد با خریدن برندی منحصربه‌فرد تنها می‌خواهند به دیگران ثابت کنند آنها کالای خاصی را خریداری کرده‌اند که بسیاری از افراد جامعه آن را در اختیار ندارند.

تغییر نقش کارکردی خانواده

تجمل‌گرایی در خانواده زمینه‌ساز پیدایش تضاد و بالارفتن فشار روانی درون خانواده می‌شود. مُدگرایی و تقاضا برای داشتن کالای لوکس، از مشکلات اساسی میان زوجین یا فرزندان با والدین است که غالباً از توانمندی اقتصادی خانواده خارج است. همین امر سبب ایجاد چالش در نقش همسری و یا والدگری شده و با افزایش فشارهای روانی، زمینه‌ساز طلاق عاطفی یا ایجاد فاصله میان اعضای خانواده می‌شود. در بعضی مواقع نیز فرد به راه‌های ناپسند و غیرقانونی مانند دزدی، اختلاس و قاچاق برای تأمین هزینه‌های خانواده روی می‌آورد.

فرهنگ مصرف‌گرایی

در سبک زندگی برآمده از فرهنگ مصرف‌گرایی، اشخاص بدون داشتن نیاز واقعی به‌دلایلی مانند رفتار متظاهرانه و لذت‌گرایی به خرید می‌پردازند؛ به‌نحوی که استفاده از پول برای ایجاد تمایز در جامعه به یک ارزش تبدیل شده و افراد از هر طریقی سعی در به‌دست‌آوردن پول دارند. برندگرایی و تمایل به خرید کالای لوکس خارجی با استفاده از ابزار رسانه جهت تبلیغات در نظام سرمایه‌داری، بسترهای فرهنگی و فکری مصرف‌گرایی را فراهم می‌سازد.

جنبۀ روان‌شناختی زندگی لاکچری

به عقیده برخی روان‌شناسان، گاهی عقدۀ حقارت سبب می‌شود تا افراد برای جبران به زندگی لاکچری روی آورنده و از طریق سرگرم‌ کردن خود با تجملات، برخی کمبودهای روانی خود مانند حس بی‌ارزشی و دیده‌نشدن را از بین ببرند. طبق مطالعات روان‌شناسانه، افراد خودبرتربین، خودشیفته و دارای شخصیت نمایشی بیشتر در معرض تجمل‌گرایی هستند و عللی همچون محرومیت هیجانی در سنین کودکی، تمایل به جلب توجه و مورد تأیید قرار گرفتن، عدم شناخت ظرفیت‌ها و توانایی‌های فردی، والدین سخت‌گیر یا کمال‌گرا، توجه به حرف و نظرات دیگران، لذت‌گرایی و ترس نسبت به مورد انتقاد واقع شدن یا طرد شدن، در گرایش به رفتارهایی مانند تجمل‌گرایی مؤثر واقع می‌شود.

چالش‌های زندگی لاکچری

صاحب‌نظران در بررسی پیامدهای زندگی لاکچری، آسیب‌ها و چالش‌های زیر را مورد توجه قرار داده‌اند:

1. گسترش فرهنگ تظاهر، تفاخر و خودنمایی؛
2. افزایش تمایز اجتماعی و تشدید فاصله‌های طبقاتی؛
3. گسترش آسیب‌های روانی و اجتماعی مانند نارضایتی از زندگی و حرص شدید برای کسب درآمد نامشروع؛
4. گرایش افراد کم‌برخوردار به اضافه‌کاری، شغل دوم و استقراض؛
5. سرخوردگی اخلاقی به‌دلیل اثرپذیری از موج تبلیغات و گزینش‌های هیجانی و هواخواهانه؛
6. کم‌رنگ شدن ارزش‌هایی مانند زهد، قناعت، اعتدال و ساده‌زیستی؛
7. غلبۀ ضد ارزش‌هایی نظیر اسراف، تبذیر، مدگرایی و تجمل‌گرایی در جامعه؛
8. کم‌رنگ شدن مرز نیازهای واقعی و نیازهای کاذب؛
9. تقویت سویه‌های رؤیایی و تخیلی زندگی؛
10. تقلیل آرمان‌ها و ارزش‌های متعالی به سطح خواسته‌ها و مطالبات مادی؛
11. بسترسازی جهت ورود کالاهای خارجی و تضعیف تولیدات داخلی؛
12. گسترش فرهنگ مصرف‌گرایی و تن‌آسایی؛
13. نیازآفرینی به‌وسیلۀ تبلیغات و نمایش کالاهای گوناگون و لوکس؛
14. ترویج زندگی نمایشی؛
15. افزایش آمار طلاق به‌دلیل عدم تأمین خواسته‌ها و فراهم کردن زندگی لاکچری؛
16. سست‌شدن روح تعاون و نوع‌دوستی؛
17. تنزل شخصیت، منزلت و مقاصد حقیقی انسان.

راهکارها

پژوهشگران با بررسی زوایای مختلف گرایش به زندگی لاکچری، راهکارهایی را در این زمینه مطرح کرده‌اند که عملیاتی کردن آن‌ها می‌تواند نقش بسزایی در بازدارندگی انسان از تجملات و تشریفات غیرضروری زندگی ایفا کند. فرهنگ‌سازی و آموزش صحیح براساس باورهای دینی، باور و اعتماد به تولید داخلی، مدیریت و اصلاح الگوی مصرفی از جانب مردم و کارگزاران دولتی، نظارت دقیق و علمی به مقوله تبلیغات، ترویج الگوی مسئولیت‌پذیری در قبال رفتارهای نامعقول فرهنگی، جلب مشارکت مردم و افزایش آگاهی شهروندان از الگوی مطلوب مصرف برخی از راهکارهای مطرح شده است.

منابع

• آزاد ارمکی، تقی و شالچی، وحید، «دو جهان ایرانی: مسجد و کافی‌شاپ»، نشریۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ 4، 1384ش.
• اباذری، یوسف و چاوشیان، حسن، «از طبقۀ اجتماعی تا سبک زندگی، رویکردهای نوین در تحلیل جامعه‌شناختی هویت اجتماعی»، نشریۀ نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 20، پاییز و زمستان 1381ش.
• احمدی، حبیب، جامعه‌شناسی انحرافات، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1384ش.
• احمدی، علی و عسگرزاده، محسن، «نشانه‌شناسی سبک زندگی تجمل‌گرایانه در صفحات اینستاگرامی اینفلوئنسرهای ایرانی»، نشریۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ 60، پاییز 1399ش.
• اکبری، بهمن، «بحران هویت و هویت دینی»، نشریۀ پیک نور، شمارۀ 4، 1387ش.
• باهر، حسین، «وسوسۀ زندگی لوکس چگونه در ما شکل گرفت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1398ش.
• بودات، یونس و معروفی، محسن، «اثر سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی بر تمایز اجتماعی: با تأکید بر مالکیت اتومبیل لوکس»، نشریۀ رفاه اجتماعی، شمارۀ 65، تابستان 1396ش.
• «تأثیر لاکچری‌ها بر اقتصاد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1396ش.
• «تجمل‌گرایی چه اثری بر سلامت روان دارد؟»، ‌وب‌سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1399ش.
• حاجی صادقی، عبدالله، اصول الگوی مصرف اسلامی، قم، زمزم هدایت، 1388ش.
• دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
• رحمان‌سرشت، حسین و دیگران، «ارتباط ویژگی‌های روانشناختی اجتماعی با قصد خرید کالاهای لوکس از طریق چشم و هم‌چشمی در نوعروس‌های شهر سنندج»، نشریۀ مطالعات رفتار مصرف‌کننده، شمارۀ 2، زمستان 1398ش.
• رحیمی نراقی، حسین و دیگران، «مدگرایی به‌عنوان یکی از پیامدهای سبک زندگی غربی و آنتولوژی آن در اندیشۀ توریستین وبلن»، نشریۀ مدیریت دانش اسلامی، شمارۀ 3، بهار و تابستان 1399ش.
• سیدباقری، سیدکاظم، اصلاح الگوی مصرف از منظر سیاسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390ش.
• سیدی‌نیا، سیداکبر، «تحلیل مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی» در اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی، به‌کوشش ناصر جهانیان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391ش.
• شرف‌الدین، سیدحسین، «مصرف‌گرایی در سبک زندگی مدرن و دینی»، نشریۀ پژوهش‌نامۀ سبک زندگی، شمارۀ 1، پاییز و زمستان 1394ش.
• صادقی، سهیلا، «تجمل‌گرایی چگونه بنیان جامعه را به هم می‌ریزد؟»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 34 تیر 1396ش.
• «کاربرد اصلاح Luxury در حوزه‌های مختلف تجاری»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 28 فروردین 1403.
• کلانتری، علی اکبر، اسلام و الگوی مصرف، قم، بوستان کتاب، 1388ش.
• علیزاده، عبدالرحمان و فتحی‌نیا، محمد، «بازنمایی سبک زندگی طبقات اجتماعی در سریال‌های خانوادگی تلویزیون»، نشریۀ پژوهش و سنجش، شمارۀ 52، زمستان 1386ش.
• فکور ثقیه، امیرمحمد، و دیگران، «بررسی تأثیر نیاز مصرف‌کنندگان به منحصربه‌فردبودن، بر رفتار خرید آنها به‌وسیلۀ خوداِبرازی و خودنمایی»، نشریۀ بازاریابی نوین، شمارۀ 39، زمستان 1399ش.
• معارفی، مریم، «بررسی تجمل‌گرایی و علل گرایش به آن از نگاه روان‌شناسی»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1400ش.
• «مصرف‌گرایی چیست؟»، وب‌سایت انصاف نیوز، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد 1402ش.
• هنرمند، سیدمرتضی و سروش، جمال، «آسیب‌شناسی تجمل‌گرایی در سبک زندگی مدرن از منظر اخلاق اسلامی»، نشریۀ آسیب‌های اجتماعی، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1400ش.