سبک پوشش زنان افغانستان

سبک پوشش زنان افغانستان؛ آداب و رسوم زنان افغانستان در نحوۀ پوشش و لباس.

سبک پوشش زنان افغانستان و تغییرات آن، مانند هر جامعۀ دیگر، معرف فرهنگ و سنت‌های جامعۀ افغانستان است که در طول تاریخ فراز و فرودهایی را طی کرده است.

تاریخچه

میراث تاریخی افغانستان گویای پوشیدگی کامل زنان در عهد باستان است. لباس زنان در نشانه‌های به‌جا مانده از آثار باستانی، شامل پیراهن، شلوار، کفش و کمربند است. رنگ لباس مورد علاقه و استفادۀ زنان آن‌ روز، سرخ (قرمز) و ارغوانی بوده است. در سبک پوشش زنان افغانستان از گذشته تا حال از لحاظ شکلی و طراحی تغیرات عمده ایجاد شده است.

زنان از بدو ورود اسلام در افغانستان تا زمان عبدالرحمن‌خان پوشش مناسبی داشتند که پوشش سر با پارچۀ بزرگ کتان هم شامل آن است. پس از عهد عبدالرحمن، دولاق و کمی بعد چادری به‌نام چهل دری یا چهل درزی رواج یافت. زنان تا40 سال قبل با همان چادر بزرگ به‌کمک مردان خود در مزرعه کار می‌کردند.

انواع پوشش

در افغانستان، لباس از تنوع زیادی برخوردار است. یکی از عوامل مهم تنوع پوشش و لباس، تنوع قومیت و به دنبال آن گوناگونی فرهنگ پوشش است. در کل لباس زنانه از فراق پرتوک (پیراهن دامن‌دار و شلوار) تشکیل شده است و چادر نیز از ضروریات پوشش در جامعه افغانستانی به‌حساب می‌آید. متمایزترین شکل شلوار زنانه از پارچه‌ای لطیف درست می‌شود و پاچۀ آن دارای چین‌‌های بیضوی است که روی قوزک پا قرار می‌گیرد. این نوع شلوار تا هنوز هم در برخی نقاط افغانستان به‌خصوص بین برخی هزاره‌ها، کوچی‌ها و مردم ساکن ولایت وردک و پکتیا رایج است.

سبک پوشش

پوشش سنتی

سبک پوشش سنتی زنان در افغانستان، لباس دامن‌دار همراه شال یا چادری (برقع) است. این سبک لباس خصوصیات و انواعی دارد که یکی از آن‌ها چادری است:

چادری

چادری (برقع) یک پوشش کامل است که سراسر بدن خانم‌ها حتی صورت آن‌ها را می‌پوشاند. برقع از یک کلاه متصل به‌چادر و همرنگ استفاده می‌شود که توسط خیاطان حرفه‌ای با مهارت ویژه‌ای دوخته می‌شود. تاریخچه چادری به دویست سال قبل برمی‌گردد و امروزه هم در بین زنان افغانستان از مقبولیت برخوردار است. برقع در دوره اول حاکمیت طالبان (1996-2001م) به‌دلیل اجبار این گروه برای پوشش زنان، به نماد جهانی تبدیل شد.

پوشش جدید

پوشش زنان در سال‌های اخیر دچار دگرگونی فراوان شده است. در این سال‌ها زنان به ندرت از چادری استفاده می‌کنند. جوان‌ترها برای پوشش اجتماعی بیشتر از مانتو، مقنعه، روسری، شال، ساری هندی و برخی موارد از چادر ایرانی استفاده می‌کنند. در لباس‌های جدید و مدرن نیز از هنر خامک‌دوزی بهره برده می‌شود. در این نوع لباس، از خامک‌دوزی روی مانتوها و روسری‌ها استفاده می‌شود.

صنایع دستی پوشش زنان

صنایع دستی مرتبط با پوشش زنان افغانستان، دارای قدمت و تنوع زیاد است که امروزه نیز رونق خوبی دارد.این صنایع، در تزیین لباس زنان افغانستان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. در این نوع لباس از انواع تزیینات استفاده می‌شود.

هنرهای دوخت

انواع هنرهای دوخت که در لباس‌های سنتی مردم افغانستان به‌خصوص در پوشش زنان به‌کار می‌رود عبارتند از: چکن‌دوزی، خنجردوزی، سکه‌دوزی، گراف‌دوزی، پخته‌دوزی و شیشه‌دوزی.

گندافغانی

این لباس زنانه شامل پیراهن دامن‌دار، شلوار و چادر است. لبه‌های آستین، دامن، یقه و پاچه‌های شلوار به دوصورت دستی و ماشینی، مهره‌دوزی و سوزن‌دوزی می‌شود. به‌طور معمول دوختن این لباس به‌روش سنتی یک ماه زمان می‌برد و در ولایات مختلف کشور توسط زنان دوخته می‌شود اما زنان ولایت غزنی برای دوخت گندافغانی فعالیت بیشتری دارند. با توجه به‌شرایط جغرافیایی و آب و هوای سرد افغانستان، برای این نوع لباس از پارچه‌های ضخیم مانند مخمل، قناویز و کتان استفاده می‌شود. گند‌افغانی یک لباس گشاد است طوری که گاهی طول دامن آن به دوازده متر می‌رسد.

در تولید لباس گند، از هنرهای دوخت مانند خنجر‌دوزی و گراف‌دوزی استفاده می‌شود و تزیینات هنری بخش‌های لباس با یکدیگر هماهنگ و یک‌دست است. چادر مورد استفاده در این لباس به‌شکل روسری مربع یا شال است که در یک ‌لبه آن تزیینات هنری به‌کار گرفته می‌شود.

در سال‌های اخیر فروش لباس‌های سنتی از جمله گندافغانی بیشتر شده است به گونه‌ای که سالانه تعدادی از افغانستانی‌های خارج از کشور برای خرید آن به افغانستان می‌آیند.

خامک

یکی از دوخت‌های هنری روی لباس مردم افغانستان به‌ویژه زنان، دوخت خامک است که با استفاده از نخ ابریشم و پارچه‌های ابریشم یا کتان دوخته می‌شود. زنان با استفاده از خامک، روی یقۀ پیراهن، سر آستین‌ها، پاچۀ شلوار، سر شال و چادر را تزیین می‌کنند. زنان افغانستان با انتقال نسل اندر نسل هنر خامک‌دوزی، ذوق سرشار هنری و سخت‌کوشی خود را به رخ دیگران می‌کشند و این نوع دوخت هنری را به جوامع دیگر معرفی می‌کنند.

خامک‌دوزی دستی یکی از انواع کسب‌وکار زنانه است که با هنر دست و با صرف وقت و دقت زیاد انجام می‌شود.

تولید لباس زنانه در خارج از افغانستان

به‌دلیل استقبال افغانستانی‌ها از لباس‌های سنتی، این لباس‌ها با تنوع زیاد در دیگر کشورها مثل ایران و پاکستان به‌خصوص در سال‌های اخیر تولید می‌شود.

تلاش در جهت خودکفایی

تعدادی از تولیدکنندگان لباس افغانستانی برای دوخت لباس از پارچه‌های تولیدی افغانستان استفاده می‌کنند تا وابستگی به واردات پارچه کمتر شود.

غنای طراحی پوشش

تنوع و غنای فرهنگ پوشش و طراحی آن توجه طراحان دیگر کشورها به‌خصوص کشورهای غربی را به خود جلب کرده است. در برخی موارد بعضی از صاحبان برندهای معروف لباس در غرب از طرح لباس‌های افغانستانی الهام گرفته‌اند.

پوشش زنان و پدیدۀ مهاجرت

جنگ، ناامنی و پدیدۀ مهاجرت بر سبک پوشش زنان افغانستان تأثیر عمیق گذاشته و زنان مهاجر و فرزندان آنها در نحوۀ پوشش تحت تأثیر فرهنگ کشور میزبان قرار گرفتند، اما در سال‌های اخیر، استفاده از لباس‌های سنتی و زیورآلات در میان مهاجران به‌خصوص زنان مردم هزاره در کشورهای میزبان به‌ویژه کشورهای غربی و استرالیا رونق پیدا کرده است.

ابعاد نمادین پوشش زنان

در طراحی و دوخت لباس زنان افغانستانی، به‌ویژه لباس سنتی و گند، بلندی و پوشیدگی زنان، مطابق فرهنگ عفاف و حجاب رایج در این کشور، مورد توجه قرار می‌گیرد؛ زیرا لباس‌های سنتی افغانستانی نماد ارزش‌های قومی، متانت و فرهنگ اسلامی این کشور بوده و از پوشیدگی برخوردار است. همچنین استفاده از پوشش چادری (برقع) برای زنان نشانه احترام، وقار و موقعیت اجتماعی آنها محسوب می‌شود.

منابع

• «ترویج استفاده از زیور آلات قدیمی و لباس سنتی هزارگی در کشورهای غربی»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 12 فبروری 2017م.
• «پرطرفدارترین پوشش زنان افغان»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1392ش.
• «حجاب استایل افغانستان»، وب‌سایت های‌حجاب، تاریخ درج مطلب: 13 فروردین 1399ش.
• حسن‌‌زاده، «فروش لباس افغانستانی در ایران»، وب‌سایت خامک، تاریخ بازدید: 6 خرداد 1402ش.
• صادقی، «خامک‌دوزی افغانستان، هنر اصیل زنان این مرز و بوم»، وب‌سایت خامک، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1401ش.
• قادری، بهار، «همه‌چیز در باره انواع مدل لباس افغانی و انواع آن»، وب‌سایت مدیسه، تاریخ بازدید: 10 اردیبهشت 1402ش.
• «کارگیری از پارچه‌های داخلی در ساخت لباس‌های افغانی با طراحی مدرن»، وب‌سایت طلوع‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 9 جوزا (خرداد) 1397ش.
• «لباس گندافغانی، محبوب‌ترین لباس در میان زنان افغانستان»، وب‌سایت خامک، تاریخ بازدید: 30 اردیبهشت 1402ش.
• «لباس‌های محلی؛ هویت فرهنگی جامعۀ اففانستان»، وب‌سایت TRT، تاریخ درج مطلب: 21 دسامبر 2018م.
• محمود، شاه‌محمود، «پوشش و لباس ما در درازنای تاریخ»، وبلاگ افغانستان فردا، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1392ش.
• «مسیر پر فراز و نشیب پوشاک افغانستانی»، وب‌سایت کمد‌سادک، تاریخ بازدید: 10 اردیبهشت 1402ش.
• وهاب‌زاده، شایان، «مسیر پر فراز و نشیب پوشاک افغانستانی»، وب‌سایت کمد‌سارک، تاریخ بازدید: 10 اردیبهشت 1402ش.