سید حسین عالم
سیدحسین عالم، از علما و مؤسسین مدارس دینی در شمال افغانستان. سیدحسین عالم، نقش مهمی در پرورش عالمان دینی و گسترش مدارس دینی در افغانستان داشته است.
از کودکی تا جوانی
سیدحسین در 1245ش در روستایی از ولایت سرپل افغانستان متولد شد.[۱] او پس از تحصیلات ابتدایی به یادگیری دروس دینی روی آورد و برای ادامۀ تحصیل، عازم مشهد شد و در مدرسۀ بالاسر در کنار حرم امام رضا اقامت گزید.[۲] او در مدت چهارده سال تحصیلات دینی خود را در حوزۀ علمیۀ مشهد کامل کرد.[۳]
ویژگی‌های شخصیتی
سیدحسین عالم برای زدودن غبار از چهرۀ مذهب شیعه می‌کوشید و برای رسیدن به این هدف به مناطق بسیاری مسافرت کرده و مردم را با احکام شرعی آشنا می‌کرد. آموزش قرائت نماز، واجبات، مطهرات و اصول و فروع دین بخش عمده‌ای از این فعالیت‌ها بود که با صبر و تحمل به صورت چهره‌به‌چهره توسط عالم انجام می‌شد و روش آموزشی او بعدها بسیار رواج یافت.[۴]
فعالیت علمی و فرهنگی
سیدحسین عالم در 1275ش با استقبال مردم به بلخاب بازگشت.[۵] بازگشت او به کشور مصادف با دوره‌ای بود که عبدالرحمن با استفاده از تکفیر شیعیان توسط علمای درباری و ممنوعیت اعمال مذهبی آنها، حدود 60 درصد از جمعیت شیعۀ افغانستان را نابود کرده بود.[۶] بسیاری از علمای دینی به قتل رسیده و مدارس و مساجد شیعیان تخریب شده بود و صدها هزار نفر از مردم شیعه به کشورهای همسایه آواره شده بودند.[۷] در این دوره، تلاش حاکمیت برای تغییر مذهب مردم، موجب روی آوردن شیعیان به تقیه شده بود.[۸] عالم در این شرایط، در مناطق کوهستانی و دوردست بلخاب از جمله روستاهای تَل‌عاشقان و وَشت به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت و یک مدرسۀ علوم دینی را در شمال کشور در سال 1275ش در منطقه وشت پایه‌گذاری کرد.[۹] با تاسیس مدرسه دینی و فعالیت عالم، علاقه¬مندان به تحصیل علوم دینی از بلخاب و دیگر مناطق شمال در وشت گرد آمدند. با آگاه‌شدن عوامل دولت از بازگشت عالم، او به ولسوالی یکاولنگ ولایت بامیان رفت و در روستای کَلیکان به مدت دو سال مشغول تعلیم و تدریس شد. افراد زیادی به نزد عالم شتافتند و نزد او به شاگردی پرداختند. عالم بعد از دو سال با درخواست بزرگان بلخاب به منطقه برگشت و در سال 1284ش در روستای «دَهن¬شِرد» اولین مدرسۀ علمیۀ رسمی بلخاب را تأسیس کرد و خود در آن مدرسه مشغول به تدریس شد. خبر تأسیس مدرسۀ دهن¬شرد به مناطق مختلف رسید و افراد زیادی برای فراگیری علوم دینی به آن مدرسه شتافتند. این مدرسه به‌عنوان یک حوزۀ پربار مطرح و به یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های تعلیم و تربیت علوم اسلامی در افغانستان تبدیل شد.[۱۰] عالم در کنار ادارۀ مدرسه و تدریس مستمر با هدف تربیت شاگردان آگاه برای ترویج معارف اهل‌بیت و هدایت مردم، به آموزش معارف اسلامی و شیعی و به‌خصوص احکام شرعی در بین توده‌های مردم اهتمام جدی داشت و با توجه به تلاش دولت برای تغییر مذهب مردم شیعه و گرایش مردم به تقیه، آموزش دینی مردم را از وظایف جدی علما می‌دانست.[۱۱] او با همین هدف به مناطق مختلف شمال کشور سفر می‌کرد و علاوه‌بر آموزش مردم تلاش می‌کرد در حد توان مساجد و تکیه‌خانه‌ها را احیا و زمینه را برای تأسیس مراکز علوم دینی فراهم کند.[۱۲] در همین راستا او مدرسۀ علوم دینی چهارکنت را در ولایت بلخ و مدرسۀ علوم دینی سرولنگ را در سرپل تأسیس کرد. عالم در ساخت و احیای مساجد و تکیه‌خانه‌های برخی از مناطق نیز نقش فعالی داشت.[۱۳]
مسئولیت‌ها
عالم از ابتدا مسئولیت مدرسۀ علوم دینی وشت را به عهده داشت و بعد از تأسیس مدرسۀ علوم دینی عالمیه در روستای «دهن‌شرد»، تا آخر عمر مسئولیت آن مدرسه و همچنین مسئولیت امور دینی و تبلیغی را در بلخاب به دوش داشت.[۱۴]
شاگردان
مرحوم عالم شاگردان بسیاری پرورش داد که برخی از آنها بعدها به اجتهاد رسیده و زعامت دینی مردم را به دست گرفتند همانند شیخ سلطان ترکستانی (از علمای بزرگ شهر مزارشریف و مؤسس مدرسۀ علمیۀ سلطانیه)، سید محمد‌حسن رئیس یکه‌ولنگی (مجتهد و بانی مدرسۀ علوم دینی در آن منطقه)، سید ابوالقاسم بلخی، شهید شیخ محمد¬امین افشار کابلی، قربان¬علی وحیدی جاغوری، سید احمد غزنوی و عزیز¬الله غزنوی. برخی دیگر از شاگردان آن مرحوم در تأسیس مدارس علوم دینی و برخی دیگر در تدریس موفقیت زیادی کسب کردند همانند حاج میرزا¬حسین (مدیر مدرسۀ سرولنگ سرپل)، شیخ سخی¬داد کمجی (بانی مدرسۀ کمج دره¬صوف)، موسی سیاه¬دره (بانی مدرسۀ در یکه‌ولنگ)، سید اسماعیل نجفی سچک، حاج سید شاه علی‌عطاء نجفی، سید یحیی کربلایی هزار¬خانه، حاج سید کاظم نجفی کرسنگی و غلام¬حسن آخوند پدردار.[۱۵]
درگذشت
سیدحسین عالم در 1310ش بعد از سفر حج و بازدید از حوزه¬های علمیه عراق و ایران به زادگاه خود بازگشت و در 1314ش در همان محل درگذشت. بدن او را در روستای پای‌زیارت میرسید¬مراد بلخاب دفن کردند.[۱۶]
پانویس
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ص43.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش، ص197.
- ↑ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، ج1، 1383ش، ص311.
- ↑ داودی ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ج2، 1379ش، ص315؛ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش، ص204. داودی ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ج2، 1379ش، ص333.
- ↑ سجادی، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، 1380ش، ص98؛ ریاضی هروی، عین‌الوقایع، 1372ش، ص99.
- ↑ ریاضی هروی، عین‌الوقایع، 1372ش، ص226؛ سجادی، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، 1380ش، ص99.
- ↑ سجادی، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، 1380ش، ص99؛ ریاضی هروی، عین‌الوقایع، 1372ش، ص226.
- ↑ حسینی، بررسی برنامۀ درسی حوزه‌های علمیه شیعه افغانستان در دوران معاصر، 1395ش، ص130.
- ↑ حسینی، بررسی برنامۀ درسی حوزه‌های علمیه شیعه افغانستان در دوران معاصر، 1395ش، ص130.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش، ص201.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش، ص201
- ↑ 12. داودی ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ج2، 1379ش، ص315 ؛ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش، ص204.
- ↑ احمدی‌نژاد، سیمای بلخاب، 1395ش، ص137؛ حسن‌زاده، آشنایی با حوزه‌های علمیه شیعیان در افغانستان، 1390ش، ص149، رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ص21 و 22؛ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش، ص203.
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ص21، 22 و 43.
- ↑ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، ج1، 1383ش، ص316 و رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ص22.
- ↑ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، ج1، 1383ش، ص316.
منابع
- احمدی‌نژاد، سیدحسن، سیمای بلخاب، قم، مجمع ذخائر اسلامی، اول، 1395ش.
- حسن‌زاده، غ. علی، آشنایی با حوزه‌های علمیه شیعیان در افغانستان، قم، دارالتفسیر، 1390ش.
- حسینی، سیدآقاحسن، بررسی برنامۀ درسی حوزه‌های علمیه شیعه افغانستان در دوران معاصر، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1395ش.
- داودی ناصری، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1379ش.
- رحمانی ولوی، مهدی، تاریخ علمای بلخ، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1383ش.
- رهیاب (بلخی)، حسین، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، قم، صبح امید دانش، 1401ش.
- ریاضی هروی، محمد‌یوسف، عین‌الوقایع، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، 1372ش.
- سجادی، سید عبدالقیوم، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، قم، بوستان کتاب، 1380ش.
- ضیایی، محمد‌رضا، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1396ش.