محمدجعفر جعفری لنگرودی
محمدجعفر جعفری لنگرودی، فقیه و حقوقدان، اولين نويسندۀ فرهنگ حقوقى و ترمينولوژى حقوق در ايران.
محمدجعفر جعفری لنگرودی، از دانش‌آموختگان حوزۀ علمیۀ خراسان بود که پس از اخذ درجۀ اجتهاد در علوم دینی، موفق به اخذ دکترای حقوق از دانشگاه تهران شد. او، هم‌زمان با قضاوت در دادگستری و تدریس در دانشگاه، نزدیک به یک‌صد جلد کتاب و مقاله تألیف کرد که بسیاری از آنها محل رجوع کارشناسان و متخصصان دانش حقوق است.
کودکی و نوجوانی
محمدجعفر در 24 فروردین 1302ش، در لنگرود استان گيلان متولد شد. پدر او شیخ موسی، روحانی باسواد و خوش‌قریحه‌ای بود که هم‌زمان به تجارت و عمده‌فروشی برای گذران زندگی اشتغال داشت. محمدجعفر اشعار «خمسه» و «کلیله‌ودمنه»را قبل از دبستان نزد پدر آموخت و چون خواندن و نوشتن را به‌خوبی می‌دانست، دبستان را از کلاس دوم آغاز کرد.[۱] پس از آن، به رشت رفت و وارد دانش‌سراى مقدماتى شد. هنگامی‌که پدر، به‌دلیل کهولت سن دیگر امکان تأمین مخارج تحصیل او را نداشت؛ محمدجعفر به فکر ترک تحصیل افتاد تا بعد در فرصت مناسب تحصیلات خود را دنبال کند. او، مدتی در ادارۀ ذوب‌آهن بندر نوشهر مشغول حسابداری شده و در همان ایام، پدر را از دست داد.[۲]
جوانی و تحصیلات
محمدجعفر، پس از مشورت با برادر بزرگ‌تر تصمیم گرفت تحصیلات خود را ادامه دهد.[۳] او، ابتدا به حوزۀ علمیۀ قم و سپس مشهد رفت و در این دوران نزد استادانی همچون سیدحسین طباطبایی بروجردی، سید صدرالدین صدر، محمد‌تقی خوانساری، هادی کدکنی خراسانی، اديب نيشابوری و میرزا‌مهدی آشتیانی کسب علم نمود. او، در نهایت، از دست میرزا‌هاشم مدرس‌قزوینی اجازۀ اجتهاد دریافت کرد.[۴]
جعفرى لنگرودى پس از اخذ دیپلم ادبی در اصفهان، در سال 1331ش، به تهران رفت و با دانش بسیار و اندوخته‌های علمی، وارد دانشكدۀ حقوق شد. او، تمام تلاش خود را در فهم و ترجمۀ كتب حقوقى فرانسه صرف کرد تا توانست دکترای حقوق خود را در سال ۱۳۳۹ش دریافت کند. همچنین، رسالۀ دکترای جعفری لنگرودی، با عنوان تأثیر اراده در حقوق مدنی،[۵] با راهنمایی دکتر سیدحسن امامی، در سال 1340ش در قالب کتاب، به چاپ رسید.[۶]
ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی
محمدجعفر جعفری لنگرودی همیشه برای توفیقات علمی، خود را وامدار عنایت الهی و مدیون امام رضا می‌دانست.[۷] او سجادۀ همیشه بازی در گوشۀ سمت راست کتابخانه شخصی خود داشت که بر آن نماز خوانده و راز و نیاز می‌کرد.[۸] در تمام مدتی‌که در وزارت دادگستری مشغول بود همۀ دلخوشی او تعطیلات آخر هفته بود تا یادداشت‌های خود را برای تهیۀ کتاب جدید آماده کرده و با مرخصی یک‌ماهۀ آخر سال آن را به چاپ برساند.[۹]
دکتر جعفری لنگرودی هر کتابی را که مطالعه می‌کرد، حتی کتاب‌های قصه، به شیوۀ اختصاصی خود، فیش‌برداری می‌کرد.[۱۰]
دیدگاه‌های جعفری لنگرودی
لنگرودی درخصوص عقود و ایقاعات، دیدگاه‌های ویژه‌ای داشت. وی اندیشه‌های نو و نظریه‌های ابتکاري خود را مبتنی بر دلایل شرعی، فقهی، قانونی و عقلی ارائه می‌کرد.[۱۱] او در یکی از مقاله‌های خود،[۱۲] در انگاره‌ای بدیع، علم را تحت ارادۀ انسان نمی‌داند بلکه انسان را تحت نفوذ آن معرفی می‌کند. چنین علمی از هر راه که به‌دست آید حجت بوده و محدود به اراده و ایدئولوژی خاصی نیست.[۱۳] همچنین، او در مقابل کسانی‌که منبع اصلی حقوق را قانون و عرف را منبعی فرعی می‌دانند، منبع اصلی حقوق را «عرفِ عادت» دانسته و قانون را نسبت به آن فرعی‌تر یا لااقل تابع‌تر می‌پندارد.[۱۴]
فراوانی و گوناگونی آثار پژوهشی دکتر جعفری لنگرودی، تحسین حقوق‌دانان را برانگیخته[۱۵] و اهتمام او بر حفظ اصالت دانش حقوق مدنی در ایران و اتصال آن به منبع عظیم فقه اسلامی، موجب شده است که این آثار پژوهشی امروزه مرجع و منبع اصلی محققان و پژوهشگران دانش حقوق باشد.[۱۶]
مسئولیت‌ها
در اواسط دهۀ 1330ش، جعفری لنگرودی، به استخدام وزارت دادگستری درآمده، در كادر قضایی به خدمات مختلفی پرداخت و بیشتر خدمت قضایی در ادارۀ كل ثبت كشور را بر عهده داشت.[۱۷] در همین سال‌ها، او، تألیف دانشنامۀ حقوقی و کتاب‌هایی در حوزۀ حقوق ثبت را آغاز کرد و به تدریس در دانشكده حقوق دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تهران و نیز کلاس‌های قضایی دادگستری پرداخت. جعفری لنگرودی، پس از بازنشستگی از دادگستری به عضویت هیئت‌علمی دانشكدۀ حقوق دانشگاه تهران درآمد و مدتی نیز در سال 1363ش ریاست دانشكده حقوق این دانشگاه را برعهده داشت.[۱۸]
فعالیت‌ها
لنگرودی از جمله کسانی بود که در تدوین پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مشارکت داشته است.[۱۹] نوشتن چند دانشنامه و دائرة‌المعارف تخصصی در علوم اسلامی و حقوق نیز از فعالیت‌های او محسوب می‌شود. او در سال 1378ش با نگارش کتاب مجموعه محشی قانون مدنی (علمی، تطبیقی، تاریخی) در بخش انتهایی کتاب براساس نیازمندی‌های روز، طرحی برای بازنگری قانون ارائه کرد که در قالب 3520 ماده یکی از مستدل‌ترین و علمی‌ترین متون قانون‌گذاری است.[۲۰]
مهاجرت
محمدجعفر جعفری لنگرودی سال‌های پایانی عمر خود را در ایست‌بورن[۲۱] انگلستان به‌همراه همسر و خانواده گذارند. علت اصلی مهاجرت او را بیماری سخت قلبی (آنفارکتوس) عنوان کرده‌اند.[۲۲]
تجلیل
- گواهینامه لیسانس جعفری لنگرودی در سال 1334ش حائز رتبه اول و از سوی وزارت فرهنگ نائل به دریافت مدال درجه یک فرهنگ شد.[۲۳]
- کتاب دانشنامۀ عمومی حقوق (الفارق) از تألیفات او در سال ۱۳۸۷ش در بیست‌وششمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کتاب سال رشته حقوق شناخته شد.[۲۴]
- در سال 1397ش، دکتر محمدرضا قنبری نیز کتابی با عنوان بر تارک علم در مورد زندگانی، افکار و آثار جعفری لنگرودی نوشت.[۲۵]
- در تاریخ 29 آبان 1398ش، در تالار علامه امینی دانشگاه تهران همایش ملی تجلیل از مقام علمی استاد لنگرودی برگزار شد. این همایش با استقبال جامعه حقوقی کشور مواجه شده و بیش از یک‌صد مقاله، با مشارکت 149 نویسنده به آن ارسال شد.[۲۶]
آثار
بیشتر آثار جعفری لنگرودی از «معتبرترین منابع حقوق ایران» هستند.[۲۷] تعدادی از کتب جعفری لنگرودی نیز هنوز به چاپ نرسیده‌اند.[۲۸] برخی از کتب وی عبارتند از:
- تأثیر اراده در حقوق مدنی
- دانشنامه حقوقی
- ترمینولوژی حقوق
- آراء شورای عالی ثبت و شرح آن
- حقوق تعهدات
- دائره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت
- دایرة‌المعارف عمومی حقوق (الفارق) در ۵ جلد
- اساس در قوانین مدنی (المدونة)
- فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل (تئوری موازنه)
- فلسفه فرهنگ و هنر
- وسیط در ترمینولوژی حقوق
- فرهنگ عناصرشناسی حقوق مدنی – حقوق جزا
- مبسوط در ترمینولوژی حقوق (۵ جلد)
- مجموعه محشی قانون مدنی و طرح اصلاح قانون مدنی
- سیستم‌شناسی علم حقوق
- فیلولوژی
درگذشت
محمدجعفر جعفری لنگرودی، در 99 سالگی و مصادف با 8 اسفند 1401ش، در شهر ایست‌بورن درگذشت و کنار مزار همسر خود، به خاک سپرده شد.[۲۹]
پانویس
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص94.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص96.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص97.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص100 و 69-70.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص38.
- ↑ جعفری لنگرودی، تأثیر اراده در حقوق مدنی، 1392ش، ص4 (مقدمه ناشر).
- ↑ جعفری لنگرودی، راز بقای ایران در سخن فردوسی، 1370ش، ص۱۸۱.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص۸۱.
- ↑ جعفری لنگرودی، فلسفه و فرهنگ، 1370ش، ص62.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص۱۷.
- ↑ صفایی، «اندیشه‌های نو در تئوری موازنه و مقایسه آن با برخی از نظریه‌های فرانسوی»، 1398ش، ص381.
- ↑ «علم آزاد در گردش ادله اثبات دعوا»، ۱۳۵۸ش، ص60-79.
- ↑ محسنی، «اندیشه‌های استاد جعفری لنگرودی درباره علم در دلایل اثبات»، 1398ش، ص296.
- ↑ آبین، «درآمدی بر روش‌شناسی حقوقی استاد جعفری لنگرودی )رویکرد تحلیلی-توصیفی(»، 1397ش، ص138.
- ↑ «ارتباط فرهنگ‌ها، زمینۀ استقلال فرهنگی»، کیهان فرهنگی، 1363ش، ص6.
- ↑ «پیام تسلیت آیت‌الله محقق داماد در پی درگذشت جعفری لنگرودی»، پایگاه بین‌المللی شفقنا.
- ↑ «دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی»، وب‌سایت قضاوت آنلاین.
- ↑ «دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی»، وب‌سایت قضاوت آنلاین.
- ↑ کاتوزیان ، «گذری بر تدوین اولین (پیش‌نویس قانون اساسی) جمهوری اسلامی»، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۴.
- ↑ معرفی کتاب محشی قانون مدنی، تصاویر صفحات اول کتاب در وب‌سایت گیسوم.
- ↑ Eastbourne.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص5 ، 82 و 90.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص334.
- ↑ «برگزیدگان جایزه کتاب سال»، روزنامه دنیای اقتصاد، ۱۳۸۷ش، شماره ۱۷۳۵.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص103 به بعد، شرح‌حال خودنوشت.
- ↑ این مقالات در فصلنامه تخصصی دانشنامه‌های حقوقی سال 1398ش و 1399ش در چند شماره به چاپ رسیده است.
- ↑ «آثار محمدجعفر جعفری لنگرودی معتبرترین مبنای حقوق مدنی ایران است»، ایرنا، 1398ش.
- ↑ قنبری، بر تارک علم، 1397ش، ص256.
- ↑ «استاد محمدجعفر جعفری لنگرودی درگذشت»، خبرگزاری فارس.
منابع
- «آثار محمدجعفر جعفری لنگرودی معتبرترین مبنای حقوق مدنی ایران است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 1 آذر 1398ش.
- «ارتباط فرهنگ‌ها، زمینۀ استقلال فرهنگی»، مصاحبه با دکتر جعفری لنگرودی، مهدوی دامغانی و محمدرضا قنبری، نشریه کیهان فرهنگی، شماره 12، 1363ش.
- «استاد محمدجعفر جعفری لنگرودی درگذشت»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 9 اسفند 1401ش.
- «پیام تسلیت آیت‌الله محقق داماد در پی درگذشت جعفری لنگرودی»، پایگاه بین‌المللی شفقنا، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1401ش.
- آبین، علیرضا، «درآمدی بر روش‌شناسی حقوقی استاد جعفری لنگرودی»، دانشنامه‌های حقوقی، شماره 5، 1397ش.
- «برگزیدگان جایزه کتاب سال»، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۱۷۳۵، 21 بهمن ۱۳۸۷ش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، «علم آزاد در گردش ادله اثبات دعوا» مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره ۲۱، ۱۳۵۸ش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1392ش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، راز بقای ایران در سخن فردوسی، تهران، گنج دانش،1370ش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، فلسفه و فرهنگ، تهران، گنج دانش،1370ش.
- «دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی»، وب‌سایت قضاوت آنلاین، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1396ش.
- صفایی، سیدحسین، «اندیشه‌های نو در تئوری موازنه و مقایسه آن با برخی از نظریه‌های فرانسوی»، دانشنامه‌های حقوقی، شماره 5، 1398ش.
- قنبری، محمدرضا، بر تارک علم، تهران، گنج دانش، 1397ش.
- کاتوزیان، ناصر، «گذری بر تدوین اولین (پیش‌نویس قانون اساسی) جمهوری اسلامی»، نشریه حقوق اساسی، سال اول، شماره 1، 1382ش.
- محسنی، حسن، «اندیشه‌های استاد جعفری لنگرودی درباره علم در دلایل اثبات»، فصلنامه علمی تخصصی دانشنامه‌های حقوقی، دوره 2، شماره 3، 1398ش.
- معرفی کتاب محشی قانون مدنی، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: 24 خرداد 1402ش.