هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران؛ گروه‌ها و انجمن‌های مذهبی و فرهنگی مهاجران افغانستانی مقیم ایران.

گروه‌ها و تشکل‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران، همسو با جامعۀ میزبان در مناسبت‌های مذهبی، به‌ویژه برگزاری آیین سوگواری امام حسین در ماه محرم و صفر، در راستای ترویج شعایر دینی، فعالیت می‌کنند. هیئت‌های مذهبی مهاجران در انسجام و ایجاد حس هبستگی مذهبی بین مهاجران افغانستانی و جامعۀ ایران نقش‌آفرین هستند. جامعه‌پذیری دینی، حفظ هویت اجتماعی و آداب و رسوم وطنی و انتقال آن به کودکان مهاجر، از کارکردهای هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران است.

تاریخچه

مهاجرین افغانستانی مقیم ایران با عقبۀ فرهنگی مشترک با جامعۀ ایران، برای تجلیل از مناسبت‌های مذهبی که آن را بخشی از هویت خود می‌دانند، هیئت‌های مذهبی را شکل داده‌اند. از آغاز، مهاجرین افغانستانی که بیشتر در شهر مشهد ساکن بودند هیئت‌های مذهبی خانوادگی تشکیل دادند، اما با گسترش فعالیت احزاب جهادی و حضور مهاجرین در دیگر شهرهای ایران، هیئت‌های بزرگی به‌ وجود آمدند. پس از کم‌رنگ شدن نقش احزاب، این هیئت‌ها به شکل مردمی حفظ شد. امروز بیش از هزار هیئت‌ مذهبی مهاجرین افغانستانی در سرتاسر جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند که دارای مجوز موقت یا دائم از سوی ادارۀ امور اتباع و مهاجرین جمهوری اسلامی ایران هستند.

ساختار تشکیلاتی

برخی هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی دارای هیئت مؤسسان و هیئت امنا هستند که در ترکیب آن روحانیون، مداحان و افراد مورد اعتماد جامعۀ مهاجر حضور دارند. این هیئت‌ها در هر استان دارای شورای هماهنگی متشکل از نمایندگان هیئت‌ها هستند که با نظارت ادارۀ امور اتباع و مهاجرین انتخاب می‌شوند.

انواع هیئت‌های مذهبی

الف) هیئت‌های دائمی؛ این هیئت‌ها دارای ساختار منسجم و اساس‌نامه هستند که به‌طور دائمی فعالیت دارند و علاوه بر مراسم عزاداری محرم در دیگر مناسبت‌های دینی مذهبی چون اربعین، ایام فاطمیه، عید مبعث، عید غدیر، نیمۀ شعبان و دعاهای هفتگی خدمت‌رسانی می‌کنند؛

ب) هیئت‌های موقت؛ تعداد زیادی از هیئت‌ها موقتی‌اند که در ایام محرم مراسم عزاداری برگزار می‌کنند و موکب‌ها و ایستگاه‌های صلواتی به‌منظور پذیرایی از عزاداران برپا می‌دارند.

ج) هیئت‌های نیمه‌فعال؛ هیئت‌هایی هستند که صرفا در مناسبت‌های دینی و مذهبی فعالیت می‌کنند.

د) هیئت‌های طایفه‌ای/ منطقه‌ای؛ هیئت‌های بزرگ معمولا ماهیت طایفه‌ای یا منطقه‌ای دارند و در مکان‌های عمومی چون مساجد، حسینیه‌های دائمی و موقت و یا مکان‌های اجاره‌شده، مراسم خود را برگزار می‌کنند؛

ه) هیئت‌های خانوادگی؛ تعداد زیادی از هیئت‌های کوچک در سطح خانواده نیز وجود دارد که محل برگزاری آن منازل شخصی اعضای هیئت است.

ویژگی‌ها

1. متولیان هیئت؛ هیئت‌های مهاجرین بیشتر توسط جوانان مدیریت می‌شود.
2. مخاطبان هیئت؛ در هیئت‌های مهاجرین، مستمع سخنرانی و روضه را بیشتر بزرگ‌سالان و نوحه و سینه‌زنی را جوانان تشکیل می‌دهند. زنان و مردان در بخش‌های جداگانه حضور دارند، اما در برخی موارد هیئت مستقل زنانه به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی وجود دارد.
3. سبک برگزاری مراسم؛ مراسم هیئت‌ها معمولا با دعای توسل یا زیارت عاشورا آغاز می‌شود. سپس روحانی هیئت به سخنرانی و روضه‌خوانی می‌پردازد و سرانجام مراسم، با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی ختم می‌‌شود. در برخی هیئت‌ها، مراسم با منقبت یعنی وصف پیامبر و اهلبیت در قابل شعر و نثر با سبک خاص، آغاز می‌شود.
4. مناسک ویژه؛ حضور در منزل علم‌بردار، که از بزرگان هیئت است، در روز ششم محرم و انتقال علم به تکیه‌خانه یا حسینیه و دعوت از هیئت‌های دیگر در شب هفتم محرم در برخی از هیئت‌ها رایج است.
5. نوع پوشش در هیئت‌های مهاجرین؛ پوشش عزاداران در هیئت، به‌طور معمول لباس سیاه است، اما گاهی هنگام سینه‌زنی، بالاتنه را برهنه می‌کنند.
6. سبک و لهجۀ مداحی؛ در هیئت‌های مهاجرین، مداحی و نوحه‌خوانی به سبک سنتی جامعۀ افغانستان و گاهی با سبک و نواهای رایج در جامعه میزبان، خوانده می‌شود.
7. نذر و پذیرایی؛ نذورات و پذیرایی‌ها به‌صورت معمول در حسینیه‌ها و موکب‌ها با غذاها و نوشیدنی‌های رایج در جامعه میزبان صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد پذیرایی با غذای سنتی افغانستانی و در منازل شخصی به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی صورت‌ می‌گیرد.

اثرپذیری از جامعۀ میزبان

طبق تحقیقات انجام شده، در هیئت‌های مهاجرین مناسک سنتی افغانستان چون نحوۀ علم‌کشی، دعوت از هیئت‌های دیگر، منقبت‌خوانی، نذری و پذیرایی از عزاداران، کیفیت و شیوۀ پذیرایی، سبک مداحی و لهجۀ محلی، نوع پوشش در هنگام عزاداری و علایم و نشانه‌ها، جای خود را به مناسک رایج در هیئت‌های ایرانی چون دعای توسل، زیارت عاشورا، غذاهای ایرانی یا نوشیدنی و سبک مداحی ایرانی، داده است. هیئت‌ها را بیشتر جوانان اداره می‌کنند و مداحان نقش بیشتری دارند. هیئت‌های مستقل زنان نیز به‌صورت کم‌رنگ در بین مهاجران فعالیت می‌کنند.

کارکردها

1. دینی؛ تقویت باورهای دینی و مذهبی و آشنایی با سیرۀ اهل‌بیت و ‌پیشوایان دینی و مذهبی؛
2. اجتماعی؛ بازیابی هویت، هماهنگی با جامعۀ میزبان، رعایت ‌هنجارهای آن، دست‌یابی به فرصت‌های موجود در آن جامعه، بازدارندگی از کج‌روی‌های اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و انفاق و دست‌گیری از نیازمندان؛
3. فرهنگی؛ برگزاری کلاس‌های آموزشی، نشست‌های علمی و ادبی؛
4. سیاسی؛ اسوه‌سازی وتقویت روحیۀ آزادمنشی، آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی و ایثار.

چالش‌ها

هیئت‌های مهاجران افغانستانی در ایران با چالش‌هایی به شرح زیر روبرو هستند: نبود مکان دائمی مناسب، برخی دیدگاه‌های تبعیض‌آمیز در جامعۀ میزبان، ورود روش‌های غیر متعارف عزاداری، ضعف و تحریف محتوا در اشعار، روایت‌ها، مقتل‌ها و روضه‌ها و افراط در آن،و گسترش تضادهای مذهبی در صورت برگشت مهاجرین به افغانستان.

برای مقابله با چالش‌های موجود، نظارت کارشناسانه بر فعالیت‌های هیئت‌ها، آموزش‌ اعضای هیئت از جمله مداحان و مدیران، حضور اشخاص باسواد و دلسوز در ترکیب هیئت، پیشنهاد شده است.

منابع

• «انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان، تاریخ مراجعه 15 مرداد 1402ش.
• اوژولیده، علیاصغر، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعهشناسان جوان، تاریخ درج مطلب: 25 مهر 1398ش.
• «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1398ش.
• جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «سیرتاریخی عزاداری‌های حسینی در افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1394ش.
• جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «مراسم عاشورا در کابل»، فصل‌نامۀ شیعه‌شناسی، سال دوازدهم، شمارۀ 45، بهار 1393ش.
• ظریف‌ پویا، محمد‌محسن و صدر نبوی، فاطمه، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، نامۀ انسان‌شناسی، سال هفتم، شمارۀ 31، پایز و زمستان 1399ش.
• عبدل‌زاده، جواد، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه، تاریخ بازدید: 12 مرداد 1402ش.
• «کارکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 شهریور 1397ش.
• مجدالاشرفی، منصور، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»، وبسایت حوزه، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1402ش.
• «1000 هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 بهمن 1400ش.