چله‌گریز
چله‌گریز؛ مراسم خاص چهل‌روزگی نوزاد در خانواده‌های افغانستانی.
چله‌گریز، از سنت‌های تکریم نوزاد در خانواده‌های افغانستان است. در این رسم فرهنگی، مادر نوزاد همراه تمام خانواده و یا با یکی از نزدیکان، کودک خود را که چهل روز از تولد او گذشته است برای زیارت، دعا و مهمانی به زیارتگاه، مسجد و خانۀ نزدیکان می‌برد.
تاریخچه
چله‌گریز از سنت‌های قدیمیِ خانواده‌های افغانستانی است که هنوز هم با تغییراتی انجام می‌شود.[۱] این رسم حتی از سوی خانواده‌هایی که در بیرون از افغانستان زندگی می‌کنند با هدف گرامی‌داشت فرهنگ وطنی و انتقال آن به نسل‌های بعدی اجرا می‌شود.[۲]
مراسم چله‌گریز
در گذشته، مادربزرگ مادریِ نوزاد، مسئولیت برپایی مراسم چله‌گریز را به عهده می‌گرفت. برای نذر و پذیرایی، کلوچۀ خانگی تهیه شده و تعدادی از زنان فامیل دعوت می‌شدند. پس از صرف چای، همگی به زیارتگاه می‌رفتند و تعدای از کلوچه‌ها را آنجا پخش می‌کردند و پس از خواندن دعا، با شادمانی و آراستگی به سوی خانۀ مادربرزگ نوزاد، رهسپار می‌شدند. در خانۀ مادربزرگ بساط یک مهمانی باشکوه برپا می‌شد و بقیۀ شیرینی‌ها و کلوچه‌ها آنجا بین مهمانان پخش می‌شد. در خانۀ مادربزرگ بستگان دورتر نوزاد برای یک وعدۀ نهار و خانوادۀ نوزاد (پدر، پدربزرگ و مادربزرگ پدری) به مدت یک شبانه‌روز پذیرایی می‌شدند؛ از نوزاد و مادر او به مدت سه یا چهار شبانه‌روز پذیرایی صورت می‌گرفت. مادربزرگ در پایان مراسم و هنگام خداحافظی، لباسی را که برای نوۀ خود تهیه کرده بود به‌رسم هدیه، تقدیم می‌کرد. این مراسم دربارۀ نوزادان بعدی با حذف هدیۀ لباس، ادامه می‌یافت.[۳]
در برخی مناطق این رسم، تفصیلات پیش‌گفته را ندارد؛ بلکه مادر همراه کودک و یکی از نزدیکان آداب رفتن به مسجد، زیارتگاه و منزل مادربزرگ مادری نوزاد را خیلی ساده انجام می‌دهد و در آنجا نیز تعداد کمی خانم‌ها جمع می‌شوند و پس از چند ساعت توقف و پذیرایی در منزل مادربزرگ، با خواندن دعا توسط خانم مسن فامیل، مادر و نوزاد به خانۀ خود بر می‌گردند.[۴]
وقتی نوزاد چهل‌روزه شد برخی خانواده‌ها چهل دانۀ گندم را در نخی مانند تسبیح درست می‌کنند و کودک را از داخل آن عبور می‌دهند و آن تسبیح گندمی را بالای پشت بام می‌اندازند. رسم دیگر این است که پس از صرف نذری، یکی از افراد حاضر ظرف خالی را بین مهمانان می‌چرخاند تا مهمانان به‌نشانۀ شریک‌شدن در شادمانی خانوادۀ کودک داخل ظرف، پولی قرار دهند.[۵]
چله‌گریز در مناطق مرکزی افغانستان
از آنجا که مادر و کودک در روزهای ابتدایی تولد نوزاد، بسیار در مقابل بیماری‌ها آسیب‌پذیر هستند و رفت‌وآمد دیگران ممکن است سبب انتقال بیماری شود، از این‌رو مردم مناطق مرکزی افغانستان تا چهل روز، از دیدار مادر و نوزاد پرهیز می‌کنند تا آنها در محیطی بهداشتی، این ایام را سپری کنند. خانوادۀ نوزاد به‌مناسبت چهل‌روزه‌شدن نوزاد نذر کوچه (خوراک تهیه‌شده از گندم و گوشت) تهیه می‌کنند و به خانه‌های بستگان خود می‌فرستند و گاهی از خانم‌های اقوام دعوت می‌کنند تا در خانۀ پدر نوزاد، نذری را صرف کنند. آشنایان پس از اینکه چهل روز از تولد نوزاد گذشت می‌توانند از مادر و کودک، دیدن کنند.[۶]
باورهای عامیانه
مردم به این عقیده‌اند زنی که زایمان کرده است در شب چهلم از ولادت فرزند، نباید خانۀ خود باشد باید همراه نوزاد به خانۀ یکی از بستگان نزدیک برود تا سایۀ چهلم از سر او به‌در رود و به این نوع مهمانی رفتن، چله‌گریز گفته می‌شود.[۷]
چله‌گریز در مهاجرت
رسم چله‌گریز افغانستانی‌ها در مهاجرت نیز ادامه دارد؛ آنها نوزاد را بعد از چهل روز به مسجد می‌برند، او را با قرآن کریم، محراب و عَلَم مسجد تبرک می‌کنند و اسپند و بَدرَه (ریشۀ نوعی گیاه) برای او دود می‌کنند و نوزاد و پدر و مادر او از سوی فامیل به مهمانی دعوت می‌شوند. در مهمانی هدایایی به مادر و کودک تقدیم می‌کنند و این‌گونه می‌کوشند که آداب و رسوم نیاکان آنها به فراموشی سپرده نشود.[۸]
چلۀ نوزاد در ایران
در میان مردم برخی مناطق ایران نیز رسم است که روز چهلم برای نوزاد غسل چله انجام می‌دهند و دعایی را با روشی خاص برای او می‌خوانند[۹] تا از آفت‌ها و عدم رشد جسمانی در امان باشد[۱۰] و کودک خوش‌رو و شجاع بار بیاید.[۱۱] اگر چه این کارها با اهداف مذهبی صورت می‌گیرد و در آن سوره‌های قرآن تلاوت می‌شود،[۱۲] اما دعای مخصوص و غسل روز چهلم نوزاد و آدابی که برای آن مرسوم است هیچ مبنای شرعی ندارد و تنها شستشوی کودک در اوائل تولد در روایات آمده است.[۱۳]
کارکردها
- تقویت روابط عاطفی و انسجام خانوادگی؛ با مهمانی رفتن خانوادۀ نوزاد به منزل مادربزرگ و دیگر بستگان، روابط خانوادگی تقویت می‌شود و لحظاتی را خانواده‌ها در کنار هم به‌خوبی سپری می‌کنند.[۱۴]
- افزایش نشاط و شادابی؛ با رفتن مادر و نوزاد به منزل مادربزرگ، همه خوشحال می‌شوند و نشاط و سُرور تمام خانواده را فرا می‌گیرد.[۱۵]
- تقویت روحیۀ دینی؛ با انجام کارهای مذهبی مثل دعا و قرآن‌خواندن و به مسجد‌رفتن، روحیۀ معنوی در نوزاد ایجاد می‌شود.[۱۶]
- تقویت سنت مهمانی و هدیه‌دادن؛ با گرفتن مراسم مهمانی و تقدیم هدایا برای نوزاد و مادر، این سنت حسنه در میان افراد و خانواده‌ها حفظ می‌شود و برای نسل‌های بعدی باقی می‌ماند.[۱۷]
- نذری دادن؛ تهیۀ نذری برای مراسم چله‌گریز باعث تقویت فرهنگ نذری می‌شود.[۱۸]
پانویس
- ↑ عابدوف، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش ، ص 178.
- ↑ «تحفۀ چله‌گریز»، وب‌سایت یوتیوب.
- ↑ روشنی، «تمانه، شب شش، قیچی گرداندن و چله‌گریز»، 1360، ص 69.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش ، ص 178.
- ↑ اخلاقی، «کوچۀ چیل‌روزگی نیلغه»، وب‌سایت فیسبوک.
- ↑ اخلاقی، «کوچۀ چیل‌روزگی نیلغه»، وب‌سایت فیسبوک.
- ↑ قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چله‌گریز، وب‌سایت Afghan Dictionary.
- ↑ «تحفۀ چله‌گریز»، وب‌سایت یوتیوب.
- ↑ «غسل چهلم زایمان چیست؟ غسل چهل‌روزگی نوزاد و مادر چگونه است؟»، وب‌سایت گهواره.
- ↑ رستمی، «دعای چلۀ کودک چگونه است؟ آیا این دعا واقعیت دارد؟»، وبلاگ کوثر بلاگ.
- ↑ خنجری، «چله»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «غسل چله بعد از زایمان»، وب‌سایت بیتوته.
- ↑ رستمی، «دعای چلۀ کودک چگونه است؟ آیا این دعا واقعیت دارد؟»، وبلاگ کوثر بلاگ.
- ↑ روشنی، «تمانه، شب شش، قیچی گرداندن و چله‌گریز»، 1360، ص 69.
- ↑ روشنی، «تمانه، شب شش، قیچی گرداندن و چله‌گریز»، 1360، ص 69.
- ↑ «چیل‌بوری، آیا چیل‌بور کردن واقعیت هست یا خرافات؟ و آیا شما با این رسم آشنائیت دارید؟»، وب‌سایت یوتیوب.
- ↑ روشنی، «تمانه، شب شش، قیچی گرداندن و چله‌گریز»، 1360، ص 69.
- ↑ اخلاقی، «کوچۀ چیل‌روزگی نیلغه»، وب‌سایت فیسبوک.
منابع
- اخلاقی، آرزو، «کوچۀ چیل‌روزگی نیلغه»، از صفحۀ آروز اخلاقی در فیسبوک، تاریخ 19 اوت 2020م.
- «تحفۀ چله‌گریز»، از صفحۀ Marya Ahmadi در یوتیوب، تاریخ بازدید: 1 اردیبهشت 1403ش.
- «چیل‌بوری، آیا چیل‌بور کردن واقعیت هست یا خرافات؟ و آیا شما با این رسم آشنائیت دارید؟»، از صفحۀ آلو در یوتیوب، تاریخ بازدید 31 فروردین 1403ش.
- رستمی، لیلا، «دعای چلۀ کودک چگونه است؟ آیا این دعا واقعیت دارد؟»، وبلاگ کوثر بلاگ، تاریخ درج مطلب: 17 اردیبهشت 1397ش.
- روشنی، س، «تمانه، شب شش، قیچی گرداندن و چله‌گریز»، در مجلۀ فرهنگ مردم، شماره اول، سال چهارم، قوس (آذر) و جدی (دی) 1360ش.
- خنجری، ناهید، «چله»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1398ش.
- عابدوف، دادا جان، ترجمه بهرام امیر احمدیان، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
- «غسل چله بعد از زایمان»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 15 اردیبهشت 1403ش.
- «غسل چهلم زایمان چیست؟ غسل چهل‌روزگی نوزاد و مادر چگونه است؟»، وب‌سایت گهواره، تاریخ بازدید: 15 اردیبهشت 1403ش.
- قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چله‌گریز، وب‌سایت Afghan Dictionary، تاریخ بازدید: 31 فرودین 1403ش.