جشن تکلیف
جشن تکلیف؛ جشن مذهبی برای دختران و پسران نوبالغ.
جشن تکلیف، مراسم دینی- مذهبی است که در کشورهای اسلامی برای دختران مسلمان نه‌ساله و پسران مسلمان پانزده‌ساله به شکل خانوادگی یا جمعی در منزل، مسجد، حسینیه یا مدرسه برگزار می‌شود. برگزاری این جشن نشان‌دهندۀ رسیدن نوجوانان به مرحلۀ التزام تکلیف دینی و احراز صلاحیت برای انجام واجبات و ترک محرمات است. در هنگام اجرای جشن تکلیف برنامه‌های متنوع فرهنگی از قبیل قرائت قرآن، سخنرانی، سرود، شعر، اهدای جوایز و صرف انواع خوراکی اجرا می‌شود.
سن تکلیف
تکلیف در اصطلاح شرعی به‌معنای اوامر و نواهی خداوند برای انجام یا ترک برخی امور توسط بندگان است. در فقه اسلامی، زمانی به فرد، مکلف گفته می‌شود که صلاحیت انجام یا ترک امور را داشته باشد؛ این صلاحیت معمولا در بازه سِنی مشخصی تحقق می‌یابد. فقیهان مسلمان، سن تکلیف را برای دختران، پایان نه‌سالگی و برای پسران پایان پانزده‌سالگی دانسته‌اند.[۱]
مفهوم‌شناسی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، برپایی آیین شکرانۀ رسیدن نوجوانان به سن تکلیف به‌صورت گسترده‌ای رواج یافت که با نام «جشن تکلیف» یا «جشن عبادت» از آن یاد می‌شود.[۲] در این جشن، نوجوانان به جهت رسیدن به شرایط عمومی تکلیف مانند بلوغ، عقل، علم و قدرت، تکریم می‌شوند.[۳] از این منظر، جشن تکلیف نوعی ابراز رضایت و شادمانی به‌خاطر تکامل جسمی و عقلی نوجوان و رسیدن او به مرحله‌ای است که می‌تواند مخاطب شریعت در انجام تکالیف دینی باشد.[۴]
پیشینه
سید رضی‌الدین علی بن طاووس، مشهور به سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق)، در پایان پانزده‌سالگی، جشنی برای خود برپا کرد و به میهمانان اعلام کرد که این جشن تشریف من است.[۵] او برای فرزند خود محمد نیز با حضور اعضای خانواده در شهر نجف، جشن تکلیف برگزار کرد و رسیدن به سن تکلیف را «عید» و «رسم الهی» معرفی کرد. وی در آداب جشن تکلیف کتابی به نام «التشریف بتعیین وقت التکلیف» نوشت.[۶] فرهنگ برگزاری جشن تکلیف با الهام از آموزه‌های اسلامی، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به‌تدریج نهادینه شد و امروزه این جشن با آداب و برنامه‌های خاص برپا می‌شود.[۷]
جشن تکلیف در ادیان مختلف
جشن تکلیف در آیین زرتشت برای نوجوانان بین 7-15سالگی با عنوان «سدره‌پوشی» و «کشتی بندان» با پوشیدن پیراهن سفید و بستن کمربند آیینی انجام می‌شد. جشن تکلیف در دین یهودیت نیز با عنوان «برمیتسوا» یا «بت میتسوا» در دوازده‌سالگی دختران و سیزده‌سالگی پسران برگزار و اعلام می‌شود که زین پس نوجوان خود مسئول اعمال خویش است. مراسم «غسل تعمید» در مسیحیت نیز گونه‌ای جشن تکلیف برای ورود انسان مسیحی به مرحلۀ «تأیید» دانسته شده است.[۸]
آداب جشن تکلیف
آداب ویژۀ جشن تکلیف، آن را از دیگر جشن‌های آیینی متمایز می‌سازد. در فرهنگ اسلامی، به یاد داشتن زمان دقیق تولد برای محاسبۀ بلوغ سنی، دارای اهمیت است و انجام اعمالی چون غسل، توبه، پوشیدن لباس پاکیزه، برپایی نماز و سجدۀ شکر، صدقه‌دادن و آشنایی بیشتر با مسائل اعتقادی، از جمله آداب جشن تکلیف دانسته شده است.[۹]
شیوه‌های برگزاری
این جشن در مساجد، مدارس یا حسینه‌ها به‌صورت دسته‌جمعی و در منزل به‌صورت خصوصی و با حضور اعضای خانواده برگزار می‌شود و برنامه‌های متنوعی دارد.[۱۰] جشن تکلیف در حالت گروهی، به دو صورت پسرانه و دخترانه در مسجد، مدرسه و یا حرم اهل‌بیت برگزار شود. در این مراسم برنامه‌های مختلفی چون سرود، اعطای هدایا، خواندن قرآن و اقامۀ نماز اجرا می‌شود. در سال 1399ش جشن تکلیف ویژۀ دختران با عنوان «شده‌ام نه ساله» در حرم حضرت معصومه در شهر قم با حضور 150 دختر نوجوان برگزار شد.[۱۱] همچنین در 1402ش جشن تکلیف 250 دختران نوجوان از کشورهای عراق، سوریه، نیجریه، پاکستان، افغانستان، لبنان، هندوستان، بحرین، عربستان و ایران در حرم امام رضا برگزار شد.[۱۲]
این جشن گاهی در خانه و توسط والدین برگزار می‌شود و همراه با تزئین منزل و تدارک خوراکی‌های ویژه است و نوجوانان از این جشن خاطرات خوشی را تا سال‌ها با خود دارند. در جشن تکلیف دختران به پوشش دینی مانند چادر و تدارک تاج بندگی، اهتمام ویژه‌ای وجود دارد.[۱۳]
کارکردها
امروزه جشن تکلیف در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، به عنوان عید، سنت حسنه و نمونه‌ای از تعظیم شعائر الهی شناخته می‌شود.[۱۴] این جشن، راهی برای آگاهی نوجوانان از صلاحیت آنها در پذیرش مسئولیت‌های دینی و تکالیف الهی است.[۱۵] آشنایی بیشتر با تکالیف شرعی، اهتمام بیشتر به رعایت حجاب شرعی،[۱۶] افزایش انگیزه برای فراگیری معارف دینی و انجام واجبات و ترک محرمات، عشق ورزیدن به خداوند،[۱۷] آگاهی از مسئولیت‌های فردی و اجتماعی،[۱۸] نهادینه‌سازی پوشش دینی،[۱۹] ایجاد خاطرۀ شیرین تربیتی و معنوی برای دختران و پسران و آفت‌زدایی از زندگی دینی، از کارکردهای جشن تکلیف است.[۲۰]
اهمیت جشن تکلیف در نظر آیت‌الله خامنه‌ای
جشن تکلیف از نظر آیت‌الله خامنه‌ای بسیار مهم است و او به‌صورت مکرر با حضور در این جشن بر اهمیت آن تأکید ورزیده است؛ برای مثال در 1375ش در استان آذربایجان غربی جمعی از دختران نوبالغ در حضور وی جشن تکلیف خود را برگزار کردند. در 1381ش نیز جشن تکلیف دختران و پسران نوبالغ همراه با نماز جماعت با حضور او برپا شد. در 1395ش جشن تکلیف پسرانه با حضور آیت‌الله خامنه‌ای در حسینیۀ امام خمینی برگزار شد. در 14 بهمن 1401ش جشن تکلیف دختران با نام «جشن فرشته‌ها» همراه با نماز جماعت با حضور و امامت آیت‌الله خامنه‌ای در حسینیۀ امام خمینی تهران برگزار شد.[۲۱]
برگزاری جشن تکلیف در کشورهای مختلف
امروزه جشن تکلیف در کشورهای مختلفی که مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، حضور دارند با آداب ویژه‌ای برگزار می‌شود.[۲۲]
پانویس
- ↑ هاشمی، «تکلیف (در قرآن، در فقه، در کلام)»، 1383ش، ص42-43.
- ↑ «ایده‌های جشن تکلیف پسرانه»، وب‌سایت کلید موفقیت.
- ↑ محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژۀ پسران، 1375ش، ج2، ص45.
- ↑ «جشن تکلیف چیست؟ (قسمت اول)»، وب‌سایت بیتوته.
- ↑ «سید بن طاووس مبدع جشن تکلیف در هشت قرن پیش»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «جشن تکلیف از چه زمانی باب شد؟»، جام جم آنلاین.
- ↑ محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژۀ پسران، 1375ش، ج2، ص12.
- ↑ یوسفیان، «بررسی انگیزه‌ها و عوامل و پیامدهای برگزاری جشن تکلیف (نشانه موردی دبستان شمیم رحمت (1))»، 1401ش، ص67-68.
- ↑ «جشن تکلیف از چه زمانی باب شد؟»، جام جم آنلاین.
- ↑ «نحوۀ برگزاری جشن تکلیف توسط مدارس یا والدین»، وب‌سایت دلگرم.
- ↑ «جشن تکلیفی متفاوت برای دختران ایران اسلامی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «جشن تکلیف بیش از 200 دختر از سراسر جهان اسلام در حرم مطهر رضوی»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «هرآنچه باید در بارۀ جشن تکلیف بدانید»، وب‌سایت کلید موفقیت.
- ↑ «جشن تکلیف از چه زمانی باب شد؟»، جام جم آنلاین.
- ↑ «برگزاری جشن تکلیف»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله ابراهیم امینی.
- ↑ معصومی، «برگزاری جشن تکلیف دختران»، 1395ش، ص41.
- ↑ جعفری، «به مناسب برگزاری جشن تکلیف: نامه‌ای به دخترم»، 1387ش، ص43.
- ↑ «مراسم جشن فرشته‌ها با حضور صدها تن از دختران در حسینیۀ امام خمینی برگزار شد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ براتی، «حجاب و رسانه»، 1387ش، ص97.
- ↑ محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژۀ پسران، 1375ش، ج2، ص25، 26، 27، 28، 29 و 30.
- ↑ رجایی، «بازخوردهای یک دیدار شیرین/ کام چه کسانی از«جشن فرشته‌ها» تلخ شد؟»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «جشن تکلیف از چه زمانی باب شد؟»، جام جم آنلاین.
منابع
- «ایده‌های جشن تکلیف پسرانه»، وب‌سایت کلید موفقیت، تاریخ درج مطلب: 29 دی 1401ش.
- براتی، عبدالعلی، «حجاب و رسانه»، نشریۀ فرهنگ کوثر، شمارۀ 76، 1387ش.
- «برگزاری جشن تکلیف»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله ابراهیم امینی، تاریخ بازدید: 21 دی 1402ش.
- «جشن تکلیف از چه زمانی باب شد؟»، جام جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 26 فروردین 1394ش.
- «جشن تکلیف بیش از 200 دختر از سراسر جهان اسلام در حرم مطهر رضوی»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1402ش.
- «جشن تکلیف چیست؟ (قسمت اول)»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 22 دی 1402ش.
- «جشن تکلیفی متفاوت برای دختران ایران اسلامی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 22 اسفند 1399ش
- جعفری، اسمر، «به مناسب برگزاری جشن تکلیف: نامه‌ای به دخترم»، نشریۀ پیوند، شمارۀ 345-346، 1387ش.
- رجایی، زینب، «بازخوردهای یک دیدار شیرین/ کام چه کسانی از جشن فرشته‌ها تلخ شد؟»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1401ش.
- «سید بن طاووس مبدع جشن تکلیف در هشت قرن پیش»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1396ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، جشن تکلیف ویژۀ پسران، قم، موسسۀ فرهنگی دارالحدیث، 1375ش.
- «مراسم جشن فرشته‌ها با حضور صدها تن از دختران در حسینیۀ امام خمینی برگزار شد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1401ش.
- معصومی، مسعود، «برگزاری جشن تکلیف دختران»، نشریۀ مبلغان، شمارۀ 209، 1395ش.
- «نحوۀ برگزاری جشن تکلیف توسط مدارس یا والدین»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ درج مطلب: 20 دی 1402ش.
- یوسفیان، الهام، «بررسی انگیزه‌ها و عوامل و پیامدهای برگزاری جشن تکلیف (نشانه موردی دبستان شمیم رحمت (1))»، نشریۀ فرهنگ پژوهش، شمارۀ 49، 1401ش.
- هاشمی، محمدمنصور، «تکلیف (در قرآن، در فقه، در کلام)»، دانشنامۀ جهان اسلام، ج8، 1383ش.
- «هرآنچه باید دربارۀ جشن تکلیف بدانید»، وب‌سایت کلید موفقیت، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1402ش.