ازدواج با زنان مطلقه

ازدواج با زنان مطلّقه، ازدواج‌کردن با زنان خارج‌شده از عقد ازدواج توسط طلاق.

ازدواج با زنان مطلّقه، پدیده‌ای با ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی است که با چالش‌ها و مزایایی همراه است. در حالی که آمار دقیقی از این نوع ازدواج در ایران وجود ندارد، شواهد مختلف، نشان‌دهنده افزایش آن است. نگاه به این پدیده در جامعه، متفاوت بوده و با وجود مزیت زنان مطلقه در پختگی، تجربه، استقلال و مهارت‌های حل مسئله، چالش‌هایی مانند ترس از تکرار طلاق، انگ اجتماعی و مشکلات عاطفی نیز وجود دارد. راه‌کارهایی مانند ارتقای آگاهی، حمایت‌های اجتماعی، مشاوره‌های تخصصی و ترویج ارزش‌های واقعی می‌تواند به غلبه بر این چالش‌ها و دستیابی به ازدواج موفق کمک کند.

مفهوم‌شناسی

زن مطلقه، زنی است که به‌واسطه طلاق از همسر خود جدا شده است. ازدواج با زن مطلقه، به‌معنای پیوند زناشویی با زنی است که در گذشته، طلاق گرفته است. این نوع ازدواج می‌تواند به دو صورت موقت یا دائم انجام شود. در این مقاله، منظور از ازدواج با زنان مطلّقه، ازدواج دائم با آنان است.

وضعیت‌شناسی ازدواج با زنان مطلّقه

ازدواج با زنان مطلّقه در ایران، موضوعی پیچیده با ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی است. از نظر آماری اطلاعات دقیقی از تعداد ازدواج‌ها با زنان مطلّقه در ایران در دسترس نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که این نوع ازدواج در حال افزایش است. از نگاه اجتماعی نگاه به ازدواج با زنان مطلّقه در ایران، متاثر از عوامل مختلفی مانند سن، تحصیلات، قومیت، مذهب و محل زندگی افراد، متفاوت است. در کلان‌شهرها و بین افراد تحصیل‌کرده، پذیرش بیشتری نسبت به این موضوع وجود دارد، در حالی که در مناطق سنتی‌تر، با چالش‌ها و موانع بیشتری روبرو است. تعداد زنان مطلّقه چیزی حدود ۵ الی ۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود که حداقل ۵۵ درصد آنها ازدواج مجدد نمی‌کنند.

تاریخچه ازدواج با زنان مطلّقه

در جهان

در بسیاری از جوامع باستانی، زنان مطلّقه به دلیل طلاق یا بیوه‌شدن، با انگ اجتماعی روبرو بودند و از حقوق و فرصت‌های برابر با زنان متاهل برخوردار نبودند. در برخی موارد، حتی مجبور به ازدواج مجدد با همسر سابق خود یا یکی از اعضای خانواده او می‌شدند. در برخی ادیان مانند مسیحیت، طلاق به‌طور کلی ممنوع بود و زنان مطلّقه مجبور به زندگی مجردی یا بازگشت به همسر سابق خود بودند. در مقابل، در ادیان دیگر مانند اسلام، طلاق تحت شرایط خاصی مجاز بود و زنان مطلّقه حق ازدواج مجدد را داشتند. در دوران مدرن، ازدواج با زنان مطلّقه به امری عادی‌تر تبدیل شده است. قوانین بسیاری از کشورها تبعیض علیه زنان مطلّقه را لغو کرده‌اند و آنها از حقوق و فرصت‌های برابر با سایر زنان در زمینه ازدواج، اشتغال و حضانت فرزند برخوردار هستند. با این حال، هنوز هم در برخی از جوامع، ازدواج با زنان مطلّقه با چالش‌ها و موانعی مانند باورهای سنتی، قضاوت‌های اجتماعی و محدودیت‌های قانونی روبرو است.

در ایران

ازدواج با زنان مطلّقه در تاریخ ایران در دوره‌ها و فرهنگ‌های مختلف، متفاوت بوده است. در دوران باستان، زنان مطلّقه به دلیل طلاق یا بیوه‌شدن، با انگ اجتماعی روبرو بودند و از حقوق و فرصت‌های برابر با زنان متاهل برخوردار نبودند و ازدواج با آنها مذموم شمرده می‌شد. در دوره‌های اسلامی، با وجود اینکه طلاق در اسلام تحت شرایطی مجاز بود، اما ازدواج با زنان مطلّقه به دلیل محدودیت‌های فرهنگی، امری رایج و پذیرفته نبود. در فرهنگ ایرانیان قدیم، نگاه به زن بیوه بسیار منفی بود و او را بی‌ارزش می‌دانستند. باورها و ضرب‌المثل‌های مختلفی نشان‌دهنده دید منفی مردم نسبت به زن بیوه بود و او را با کالاهای کم‌ارزش مقایسه می‌کردند. به‌دلیل این‌که زن بیوه شوهر یا سرپرستی نداشت، او را نیازمند و به دنبال سرپناه می‌دانستند و بدگمانی نسبت به او وجود داشت. با این حال، ازدواج مجدد زنان مطلّقه، در بسیاری از نقاط ایران مانند ایل بهمئی، موضوعی بسیار عادی بوده و رایج است. در برخی مناطق مانند الموت، قوانین خاصی دربارۀ ازدواج مجدد وجود داشت که محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کرد و فرد تا پایان عمر نمی‌توانست ازدواج کند. در دوران معاصر، با افزایش تحولات اجتماعی و فرهنگی تا حدودی این نگرش‌ها تغییر کرده است، با این حال هنوز در برخی از اقشار جامعه و فرهنگ‌ها دیدگاه منفی نسبت به زن مطلقه و ازدواج با او وجود دارد.

دیدگاه‌های فقهی ازدواج با زنان مطلّقه

از نظر فقهی، طلاق تحت شرایط خاصی مجاز شمرده شده و زنان مطلّقه پس از سپری‌کردن دوره عدّه، حق ازدواج مجدد دارند و زن مطلقه از حقوق و تکالیفی مشابه زن باکره برخوردار است. البته ازدواج شوهر با همسر خودش که سه بار آن را طلاق داده جایز نیست و نیاز به محلّل دارد، یعنی ابتدا باید با فرد دیگری ازدواج کرده و طلاق بگیرد تا بتواند مجددا با همسر خود ازدواج کند. همچنین اجازه ولیّ که در ازدواج باکره لازم است در ازدواج زن مطلقه لازم نیست.

چالش‌های فردی ازدواج با زنان مطلّقه

ترس از تکرار تجربه تلخ طلاق

ترس از تکرار تجربه تلخ طلاق، یکی از چالش‌های عمده‌ای است که زنان مطلّقه در مسیر ازدواج مجدد با آن روبرو هستند. این نگرانی ممکن است از عوامل مختلفی مانند تجربیات منفی در ازدواج قبلی، نگرانی‌های آینده نظیر انتخاب اشتباه یا ناتوانی در اعتماد دوباره و مشکلات مرتبط با عزت نفس مانند کاهش اعتماد به نفس و احساس عدم لیاقت نشأت بگیرد. این ترس‌ها می‌توانند منجر به تأخیر در ازدواج مجدد، انتخاب‌های نادرست، مشکلات در روابط جدید و از دست دادن فرصت‌های مناسب شوند. برای غلبه بر این ترس‌ها، گذر زمان برای التیام زخم‌های گذشته، مشاوره روانشناختی، افزایش عزت نفس، ارتباط با زنان مطلّقه موفق، انتخاب آگاهانه شریک زندگی و تمرکز بر جنبه‌های مثبت و امیدوار بودن به آینده می‌تواند مؤثر باشد.

وجود فرزند

وجود فرزند در ازدواج مجدد زنان مطلّقه به دلیل پیچیدگی‌های خاصی که از جنبه‌های عاطفی، اجتماعی و حقوقی ناشی می‌شود، موضوعی حساس است. از یک‌سو، وجود فرزند می‌تواند تمایل زنان به ازدواج مجدد را کاهش دهد، زیرا نگرانی‌هایی مانند برهم‌زدن ثبات زندگی فرزند، پذیرش او توسط همسر جدید و چالش‌های تربیتی و عاطفی در خانواده جدید را به‌همراه دارد. از سوی دیگر، ازدواج مجدد فرصتی برای فرزندان زنان مطلّقه فراهم می‌کند تا از حمایت و محبت پدر جدید بهره‌مند شوند. البته موفقیت ازدواج در این‌صورت تابع عواملی است که از جمله آنها آمادگی عاطفی و روانی زن و فرزند، ارتباط صمیمی و صادقانه بین زن، فرزند و همسر جدید و صبر و حوصله است.

آثار روانی باقی‌مانده از طلاق قبلی

یکی از عوامل اصلی که در مسیر ازدواج مجدد زنان مطلّقه چالش ایجاد می‌کند، آثار روانی ناشی از ازدواج قبلی است. این آثار شامل کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس، ترس از تکرار تجربه طلاق، احساس غم، خشم و اضطراب، دشواری در بخشش همسر سابق و احساس گناه به خاطر فرزندان است که هر یک به‌طور جداگانه می‌توانند مشکلاتی را در مسیر ازدواج مجدد به وجود آورند. مشاوره روانشناختی، پرهیز از تصمیم‌گیری‌های عجولانه و انتخاب آگاهانه شریک زندگی، تمرکز بر نکات مثبت و داشتن امید به آینده از راهکارهای مؤثر برای غلبه بر این چالش‌ها هستند.

چالش‌های اجتماعی ازدواج با زنان مطلّقه

نگاه منفی جامعه

نگاه منفی جامعه نسبت به ازدواج با زنان مطلّقه، از تصورات سنتی و فرهنگی پیرامون طلاق و زنان مطلّقه ناشی می‌شود که اغلب آن‌ها را افرادی شکست‌خورده یا بی‌ثبات می‌داند. این دیدگاه‌ها می‌تواند زنان مطلّقه را در معرض قضاوت‌های ناعادلانه و انتظارات غیرمنصفانه قرار دهد. همچنین، نگرانی از تأثیر طلاق بر فرزندان و خانواده‌های جدید از سوی جامعه به‌عنوان یک نقص تلقی می‌شود. این مسائل می‌توانند مشکلات عاطفی، اجتماعی و حتی اقتصادی برای زنان مطلّقه در مسیر ازدواج مجدد ایجاد کنند.

برچسب‌های اجتماعی

برخی برچسب‌های اجتماعی منفی به زنان مطلّقه عبارت‌اند از: شکست‌خورده، نامناسب، بی‌ثبات، نامطئمن، ناموفق در زندگی. این برچسب‌ها علاوه بر اینکه اعتماد به نفس را در زنان مطلّقه کاهش می‌دهد، تمایل به ازدواج از سوی آنان و تمایل به ازدواج با آنها از سوی مردان را با چالش مواجه می‌‌سازد. از جمله راهکارهای مبارزه با این مشکل، آموزش و فرهنگ‌سازی، ترویج احترام به حق انتخاب افراد، اصلاح باورهای نادرست و آگاهی‌بخشی دربارۀ ارزش و توانایی زنان مطلّقه است.

تأکید بر ازدواج با باکره

بسیاری از افراد جامعه بر این باورند که ازدواج اول باید با دختر باکره انجام شود و ازدواج با دختری که حتی برای مدت کوتاهی نامزد بوده و ازدواج او منجر به طلاق شده را نیز برای خود نوعی افت شخصیت اجتماعی قلمداد می‌کنند. با این حال، یکی از شرایط ازدواج مناسب، دختر باکره‌بودن نیست؛ معیارهای مهم‌تر مانند هم‌ترازی فرهنگی، اجتماعی، عقلانی و مالی از اهمیت بیشتری برخوردار هستند و این ویژگی‌ها در زنان مطلّقه نیز ممکن است وجود داشته باشد. ترویج معیارهای صحیح ازدواج، ارائه آموزش و آگاهی‌بخشی به افراد جامعه و تغییر نگرش نسبت به زنان مطلّقه از جمله راهکارهای رفع این آسیب است. البته ازدواج ابتدایی با زن مطلقه حساسیت‌هایی دارد که نیازمند مشاوره تخصصی و پرهیز از تصمیم عجولانه است.

جایگاه عفت در ازدواج با زنان مطلّقه

برخی افراد با این تصور که ممکن است زنان مطلّقه عفت خود را از دست داده باشند، از ازدواج با آنان پرهیز می‌کنند. برخلاف این تصور، زنان مطلّقه نیز می‌توانند پاکدامن و شایستۀ ازدواج مجدد باشند. پاکدامنی، فضیلتی اخلاقی است که به جنسیت یا وضعیت تأهل افراد ارتباطی ندارد و طلاق به‌منزله از دست‌دادن ارزش‌ها و شخصیت یک زن نیست. دوری از قضاوت‌های ناعادلانه و اصلاح باورهای نادرست در کنار بررسی و تحقیق قبل از ازدواج با زنان مطلّقه از راهکارهای کاهش این آسیب است.

نقش تأکید بر تک‌همسری

تأکید بر تک‌همسری فواید و مزایای متعددی برای افراد و جامعه دارد و قرآن کریم نیز تعدد زوجات را با شرط رعایت عدالت پذیرفته است، اما برخی معتقدند که تأکید بر این اصل، می‌تواند به کاهش ازدواج با زنان مطلّقه منجر شود. ۵ تا ۶ میلیون زن مطلقه در ایران وجود دارد که به‌طور عمده شانس ازدواج با افراد مجرد را ندارند، برخی افراد یکی از راه‌کارهای حل معضل ازدواج مطلقه را ترویج چندهمسری می‌دانند. برخی دیگر، مشکلات ترویج این راهکار را بیش از مزایای آن می‌دانند.

مزایا و معایب ازدواج با زنان مطلّقه

ازدواج با زنان مطلّقه می‌تواند مزایای متعددی به همراه داشته باشد که از جمله آنها می‌توان به پختگی عاطفی، تجربه، خودشناسی، استقلال و مهارت‌های حل مسئله زن مطلقه اشاره کرد. در کنار مزایا، معایب احتمالی نیز برای ازدواج با زنان مطلّقه وجود دارد که از جمله آنها، یادآوری ازدواج قبلی، مقایسه شوهر فعلی با شوهر سابق، مسائل روانی حل‌نشده و احتمال بازگشت به همسر سابق است. همچنین وجود فرزندان از زندگی قبلی می‌تواند به پیچیدگی‌های رابطه بیفزاید. دریافت مشاوره‌های تخصصی پیش از ازدواج، پرهیز از تصمیم‌گیری عجولانه و پیداکردن شناخت کافی از زن مطلقه، می‌تواند شانس موفقیت ازدواج را افزایش دهد.

راهکارهای حل مشکلات ازدواج با زنان مطلّقه

صاحب‌نظران برای حل مشکلات ازدواج با زنان مطلّقه، به راهکارهای زیر اشاره کرده‌اند:

ارتقای آگاهی و تغییر نگرش‌ها

افزایش آگاهی عمومی دربارۀ وضعیت و نیازهای زنان مطلّقه و تغییر نگرش‌های سنتی و منفی دربارۀ ازدواج با آنها می‌تواند به ایجاد شرایط عادلانه‌تر و روابط موفق‌تر کمک کند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی، سمینارها، تغییر رویکرد رسانه‌ای و افزایش تولیدات رسانه‌ای آگاهی‌بخش از جمله راهکارهای رسیدن به این اهداف است.

ارائه حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی

ارائه حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی، مانند خدمات مشاوره، کمک‌های مالی و شغلی و حمایت‌های مسکن، می‌تواند به زنان مطلقه در دوران پس از طلاق و در طول ازدواج مجدد کمک کند. البته حمایت‌های اقتصادی از زنان مطلقه سرپرست خانوار، با وجود اهمیت فراوان، ممکن است باعث کاهش تمایل آنها به ازدواج شود. بنابراین، تأکید بر جنبه‌های غیرمادی ازدواج، بیان نیازهای عاطفی زنان مطلقه در ازدواج، ارائه مشاوره‌های تخصصی برای آنان در راستای تغییر نگرش آنها به ازدواج و ارائه پاداش‌های مالی و غیرمالی برای زنان مطلقه که به ازدواج می‌پردازند، به‌عنوان راهکارهای کاهش این مشکلات مطرح می‌شوند.

ترویج مشاوره‌های تخصصی روانشناختی

تشویق به استفاده از مشاوره‌های روانشناختی می‌تواند به زنان مطلّقه در کنارآمدن با تجربیات گذشته و آماده‌شدن برای یک ازدواج جدید کمک کند که از جمله آنها استفاده از مشاوره‌های روانشناختی با رویکرد اسلامی است. مشاوره‌های قبل و بعد از ازدواج مجدد، احتمال موفقیت ازدواج با زنان مطلّقه را بیشتر می‌کند.

ترویج ارزش‌های واقعی

ترویج ارزش‌هایی مانند احترام متقابل، درک، پذیرش و تمرکز بر آینده، ترویج ازدواج براساس معیارهای درست و حمایت خانواده‌ها و جامعه، می‌تواند به ایجاد ازدواجی سالم و موفق کمک کند و در نهایت، مشکلات احتمالی را کاهش دهد.

منابع

• «ازدواج با زن مطلقه»، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۸ش.
• «ازدواج با زن مطلقه»، وب‌سایت کلینیک روانشناسی دکتر سلام، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
• «ازدواج مسیحی و طلاق»، وب‌سایت facts and details، تاریخ درج مطلب: مارس ۲۰۲۴م.
• «آسیب‌های ازدواج با زن مطلقه چیست؟»، وب‌سایت مرکز روانشناختی رهیاب، تاریخ بازدید: ۲۹ فروردین ۱۴۰۳ش.
• «با مجرد ازدواج کنیم یا مطلقه؟»، وب‌سایت مجله راه برترین ما، تاریخ درج مطلب: ۲۷ دی ۱۳۹۲ش.
• بخشی، حامد، «تنها و طردشده مثل زنان مطلّقه»، وب‌سایت دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «تعدد زوجات»، کانال تبیین چندهمسری اسلامی، پیام‌‌رسان ایتا، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
• تکلو، محمدابراهیم، «مشکلات ازدواج فرد مطلقه با همسر مجرد»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
• جدیری، جعفر و همکاران، «اثربخشی زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی بر رضایت زناشویی»، در مجله مطالعات اسلام و روانشناسی، سال یازدهم، شماره ۲۰، ۱۳۹۶ش.
• حسینی، سیدجواد، «وضعیت متزلزل زنان مطلقه/ ضرورت بیمه‌های حمایتی»، خبرگزاری جمهور اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۸۲ش.
• خمینی، روح‌الله، موسوعة الامام الخميني، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم، ۱۴۳۴ق.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
• راهی، معصومه، «آشنایی با آسیب‌های ازدواج با زن مطلقه»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ش.
• رستم‌وندی، تقی، «چه تعداد از زنان مطلّقه ایران دوباره ازدواج می‌کنند؟»، وب‌سایت اعتمادآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «رعایت حکم الهی در قواعد ازدواج زنان مطلّقه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲ فروردین ۱۳۹۶ش.
• رمضان نرگسی، رضا، «بازتاب چند همسری در جامعه»، پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
• شمسایی، محمدحسین، «طلاق»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۳۹۹ش.
• صادقی، فاطمه، «تعداد زنان مطلّقه بالاخره چقدر است، نیم میلیون یا ۶میلیون؟/ اعتیاد، علت مرگ 35 درصد زنان»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۴ش.
• فدایی، ابوالفضل، «شیوه ازدواج و طلاق در دوره قاجار»، وب‌سایت سرای تاریخ، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۹ش.
• فراهانی علوی، محمود، «طلاق»، وب‌سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
• فکور، مریم، «ازدواج با زنان مطلّقه، آری یا خیر؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۴ش.
• فورمن، آماندا، «تاریخ دلخراش طلاق»، وب‌سایت Smithsonian Magazine، تاریخ درج مطلب: فوریه ۲۰۱۴م.
• فولادی، محمد، «وجود 6 میلیون زن مطلقه در ایران نتیجه عمل به نسخه غربی کنترل جمعیت است»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲ فروردین ۱۳۹۴ش.
• لشنی، فاطمه و قلی‌زاده، آذر، «تجارب زنان مطلّقه از انگ‌هاي فرهنگي نسبت داده شده به آنها پس از طلاق در شهرستان دورود (لرستان)»، در همایش: کنفرانس بین‌المللی مطالعات مدیریت، فرهنگ و هنر، سال ۱۴۰۲ش، دوره ۱.
• موحد، نعیمه، «تابوی ازدواج پسران با زنان مطلّقه باید شکسته بشود/ بازی‌های آماری منجر به بحران‌سازی شده»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۶ آذر ۱۳۹۸ش.
• موحد، نعیمه، «همه چیز دربارۀ ماجرای ترویج چندهمسری»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۳۹۸ش.
• ناصری، عرفان و یزدخواستی، بهجت، «بررسی عوامل جامعه‌شناختی مرتبط با عدم ازدواج مجدد زنان فاقد همسر (مطالعه موردي: زنان تحت حمایت در شهر سنندج)»، در فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، دوره ۱۴، شماره ۱،‌ پاییز ۱۳۹۸ش.
• نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۳۲ق.
• هیلن، سوزان، «ازدواج، طلاق و بیوه‌شدن»، وب‌سایت دانشگاه آکسفورد، تاریخ درج مطلب: اکتبر ۲۰۱۸م.