اشتاد
اشتاد؛ فرشتۀ موکل راستی و درستی و ایزدبانوی دادگری.
اَشتاد، ایزدبانوی راستی و درستی در دین زرتشت و نام برخی از شخصیت‌های تاریخی و نیز نام برخی آبادی‌ها در ایران باستان است. در گاهشمار زرتشتی، نام بیستوششمین روز از هر ماه را اشتاد گذاشته‌اند. بازنمایی زنانۀ این فرشته، از انگاره‌های دگرگون شدۀ آیین زرتشت است که این دین را از خاستگاه توحیدی آن، دور کرده است.
مفهوم‌شناسی
اشتاد یا اشتادروز بیستوششمین روز از هر ماه شمسی است که در آن، براساس منابع، صدقه دادن، جامه پوشیدن و حاجت خواستن سفارش شده است. اشتاد، همچنین، نام فرشته‌ای موکل بر مصالح و اموری است که در روز اشتاد رخ می‌دهند.[۱] باور به فرشتگان مقرب، امروزه، در میان ایرانیان مسلمان نیز وجود دارد. آنها معتقدند که هرکدام از این فرشتگان، وظیفۀ مشخصی دارند مانند اسرافیل که مسئول دمیدن در صور و اعلام قیامت است و نیز جبرائیل که واسطۀ وحی الهی و پیام خداوند به پیامبران است.[۲]
واژۀ اشتاد، از «ارشتاد» یا «ارشتات» در زبان فارسی پهلوی گرفته شده[۳] که در طول زمان به اشتاد تبدیل شده است. معنای این واژه، راستی و درستی بوده و در آیین مزدیسنا بر این باورند که خداوند، جهان را در اشتادروز آفرید. ابوریحان بیرونی نیز در کتاب خود ایرانیان را به سفر کردن و خون گرفتن در این روز تشویق کرده است.[۴] اشتاد، همچنین نام برخی از شخصیت‌های تاریخی به شرح زیر بوده است:
- در برخی از منابع به دو برادر به‌نام‌های «اشتاد» و «یزدان» اشاره شده که از بزرگان دیلمستان بوده‌اند.[۵]
- اشتاد پیروز از پهلوانان شاهنامه که در رکاب خسروپرویز حضور داشته است.[۶]
- اشتاد گشسپ از دانشمندان زمان خسروپرویز که به دانایی شهرت داشته است.[۷]
علاوه بر آن، اشتاد، نام برخی آبادی‌های ایران نیز بوده است؛ مانند:
اشتاد در جهان رستاخیز
براساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، باور مربوط به جهان پس از مرگ و فرجام آدمی در تمامی ادیان دیده می‌شود. دین زرتشت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در این میان، روح آدمی پس از مرگ باید از مراحلی تعیین شده، عبور کرده و داوری نهایی انسان انجام شود. براساس آموزه‌های دین زرتشت، داوری فردی روح آدمی و نیز فرجام جهان، برعهدۀ ایزدان و ایزدبانوانی است که هر کدام، کارکرد و نقش خاصی در این زمینه دارند. ایزدانی همچون مهر، بهرام، رشن و ایزدبانوانی همچون اشتاد، در این زمینه فعالیت داشته و بر پل چینوَد به بررسی کردارهای آدمیان می‌‌پردازند.[۱۰] اشتاد، نماد زنانۀ دادگری است که به‌همراه زامیاد، روح مردگان را برای داوری بازپسین بر روی تازو قرار می‌دهند.[۱۱]
همچنین، سنجش اعمال انسان در روز قیامت، براساس آموزه‌های دین اسلام و مذهب تشیع نیز برعهدۀ پیامبر اسلام، امامان و صالحان است. همچنین، شاهدانی در آن روز دربارۀ اعمال انسان‌ها شهادت می‌دهند که شامل خداوند، پیامبران، امامان معصوم، فرشتگان، زمین، اعضا و جوارح بدن و زمان هستند.[۱۲] در دین اسلام نیز باور به عبور تمامی انسان‌ها از پلی در مسیر دوزخ و بهشت وجود دارد که به «پل صراط» معروف است. این پل در دین زرتشت، به پل «چینوَد» شهرت دارد.[۱۳]
اشتاد یشت
هجدهمین یشت اوستا، بخشی در ستایش اشتاد از ایزدبانوان زرتشتی است که به «اشتاد یشت» شهرت دارد. این بخش از کتاب اوستا که به یشت‌های آخرین تعلق دارد، بسیار کوتاه بوده و شامل دعاهایی در 9 بند است.[۱۴]
اشتاد در ادبیات فارسی
واژۀ اشتاد، در بسیاری از اشعار شاعران فارسی‌زبان نیز آمده است؛ برای مثال، در فرهنگ نظام به این فرشتۀ موکل اشاره شده است:[۱۵]
| روانت باد ویژه، جان و دل شاد | نگهدارت سروش وشن و اشتاد |
فردوسی در شاهنامه بارها به این فرشتۀ موکل اشاره کرده است:[۱۶]
| چنین گفت اشتاد کای شادکام | من اندر نهانی ندارم پیام |
مسعود سعد سلمان نیز در توصیفات خود، شعری را به‌نام «اشتاد روز» ارائه کرده است:[۱۷]
| اشتاد روز و تازه ز گل بوستان | ای دوست می ستان ز کف دوستان |
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اشتاد.
- ↑ «فرشتگان مقرب»، ویکی فقه.
- ↑ تفضلی، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، 1376ش، ص57.
- ↑ «اشتاد ایزد؛ بیستوششمین روز از امردادماه در گاهشمار زرتشتی»، وب‌سایت امرداد.
- ↑ ذبیحی و ستوده، از آستارا تا استاراباد، 1354ش، ج6، ص323.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، 1960-1971م، ج9، ص117-119.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، 1960-1971م، ج9، ص254.
- ↑ قمی، تاریخ قم، 1353ش، ص116.
- ↑ قمی، تاریخ قم، 1353ش، ص141.
- ↑ خالدی، «کارکرد آخرت شناسانۀ ایزدبانوان زرتشتی»، وب‌سایت دانشگاه ادیان و مذاهب، معاونت پژوهش.
- ↑ طاهری، ایزدبانوان در فرهنگ و اساطیر ایران و جهان، 1393ش، ص127.
- ↑ «قیامت»، ویکی شیعه.
- ↑ صدوق، امالی، مجلس 33.
- ↑ بهرامی، «اشتاد یشت».
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اشتاد.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، بخش 1، وب‌سایت گنجور.
- ↑ مسعود سعد سلمان، توصیفات، نام روزهای فرس، وب‌سایت گنجور.
منابع
- «اشتاد ایزد؛ بیستوششمین روز از امردادماه در گاهشمار زرتشتی»، وب‌سایت امرداد، تاریخ بارگذاری: 22 مرداد 1398ش.
- بهرامی، عسکر، «اشتاد یشت»، تاریخ بارگذاری: 12 خرداد 1399ش.
- تفضلی، احمد، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به‌تحقیق ژاله آموزگار، تهران، سخن، 1376ش.
- خالدی، احمد، «کارکرد آخرت شناسانۀ ایزدبانوان زرتشتی»، وب‌سایت دانشگاه ادیان و مذاهب، معاونت پژوهش، تاریخ بازدید: 30 خرداد 1402ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 30 خرداد 1402ش.
- ذبیحی، مسیح و ستوده، منوچهر، از آستارا تا استاراباد، تهران، انجمن آثار ملی، 1354ش.
- طاهری، صدرالدین، ایزدبانوان در فرهنگ و اساطیر ایران و جهان، تهران، اساطیر، 1393ش.
- فردوسی، شاهنامه، به تحقیق برتلس و دیگران، مسکو، 1960-1971م.
- فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1402ش.
- «فرشتگان مقرب»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1402ش.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن علی قمی، به‌تحقیق جلال‌الدین تهرانی، تهران، مطبعۀ مجلس، 1353ش.
- «قیامت»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 30 خرداد 1402ش.
- مسعود سعد سلمان، توصیفات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1402ش.