بابک بیات

بابک بیات؛ آهنگ‌ساز مشهور و موسیقی‌دان برجستۀ ایرانی.

بابک بیات، آهنگ‌ساز و نوازنده ایرانی اثرگذار در دوران معاصر است. وی آثار موسیقایی بسیاری برای خوانندگان و فیلم‌سازان سینمایی و تلویزیونی خلق کرده است. بابک بیات، در زندگی هنری خود، جوایز مهمی را کسب کرده و با خلق نُت‌هایی ماندگار، در حافظۀ موسیقایی ایرانیان ثبت شده است.

زندگی‌نامه

بابک بیات، با نام اصلی «علی‌حسین بیات زرندی مطلق»، در خرداد 1325ش، در محلۀ پل چوبی در تهران متولد شد. علی‌حسین، در بزرگ‌سالی، فامیلی خود را به «بیات مطلق» تغییر داده و نام مستعار «بابک» را به‌دلیل علاقۀ شخصی به «بابک افشار» برای خود برگزید. او در 19 سالگی، به‌صورت رسمی وارد دنیای موسیقی شد و از آغاز، به اُپرا علاقه‌مند بود و زیر نظر اِولین باغچه‌بان و ثمین باغچه‌بان به اپرا پرداخت و در حدود پنج سال در عرصۀ موسیقی کلاسیک فعالیت کرد. بابک، پس از فارغ‌التحصیل شدن از هنرستان عالی موسیقی، تحت تأثیر «ایرج جنتی عطایی»، به موسیقی پاپ گرایش پیدا کرد. پس از آن، با همراهی دوستی به‌نام «محمد اوشال» وارد عرصۀ موسیقی پاپ شد. دوستی بیات و اوشال به ادامۀ هارمونی و فراگیری دیگر علاقه‌مندی‌های موسیقایی بابک بیات منجر شد. بابک، در همان سال‌ها، با همراهی «واروژان»، آهنگ‌سازی فیلم را نیز آغاز کرده و پس از ساخت موسیقی فیلم «غریبه»، در بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی پیش از انقلاب در ایران، به‌عنوان آهنگساز، حضوری فعال داشت. این فعالیت هنری بابک، پس از انقلاب نیز به‌قوت خود باقی ماند و پس از انتشار چند اثر موسیقایی همچون «خروس‌زری پیرهن‌پری»، به فعالیت‌های هنری خود در این زمینه ادامه داد. او، علاوه‌بر آهنگ‌سازی، در حدود هشت سال در دانشگاه‌های تهران، به تدریس موسیقی فیلم مشغول شد.

بابک بیات، چهار فرزند به‌نام‌های مانی، باربد، بامداد و غزل داشت. پس از مرگ مانیِ ده‌ساله بر اثر بیماری، اندوهی عمیق بر جان بابک نشست. بابک، یاد پسرش را در موسیقی‌های خود، جاری دانسته که به‌ویژه در مجموعه آثار با نام «سکوت»، آشکار است. بابک، فعالیت موسیقایی خود را از محله‌های جنوب شهر تهران و از خانۀ محقری آغاز کرد که کوچک‌ترین صدایی به گوش همسایه‌ها می‌رسید. وی اگرچه از خاطرات دوران کودکی و روابط خوب با پدر و مادر و دو برادر خویش با شیرینی یاد کرده است، اما یادآوری شرایط بد مالی در آن سال‌ها همواره وی را متأثر می‌کرد. او سختیِ فقر را در سرمای وارد شده از سوراخ کفشش به یاد می‌آورد که کل بدنش را می‌سوزاند. بابک همیشه از همسرش که همواره آرامش را برای او فراهم می‌کرده، از دو پسر خود بامداد و باربرد که موسیقی را دنبال می‌کردند و نیز از دختر خود که نقاشی را پی گرفته بود، با رضایت‌مندیِ تمام سخن می‌گفت.

ویژگی‌های موسیقی بابک بیات

از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد موسیقی بابک بیات به لحن، بیان، فرم و ارکستراسیون اختصاصی او و نیز روح سیال و محزون موجود در آثار او مرتبط می‌شود که رازگونه بوده و در برخی مواقع، در عین شباهت فرمی، ده‌ها اثر متفاوت و تأثیرگذار را خلق می‌کرده است. از دیگر ویژگی‌های موسیقی بابک بیات، ملودی و تنظیم‌های آن است که به دشوار بودنِ اجرا معروف هستند. به‌همین دلیل، کمتر خواننده‌ای می‌توانست از پس ملودی‌های او برآید. او، همچنین، دلیلِ غم نهفته در آهنگ‌های خود را داغ فرزند و نیز آرزوی ساختن زندگی بهتر برای عزیزان خود، به‌خصوص والدین عنوان کرده بود که همچون داغی بر دل او ماندند. کارشناسان معتقدند که هارمونی‌های بابک بیات، آکنده از حس غریب دلتنگی برای تمامی چیزهایی است که در این جهان بزرگ با آنها متولد شده، زندگی کرده، از دست داده و با حسرت و اندوه با آنها وداع کرده تا در نهایت به نت‌های پایانی رسیده است. بابک بیات را راوی دردهایی می‌دانند که حساس‌ترین انسان‌ها، همواره در سکوت و تنهایی خود با آن رودررو بوده‌اند.

آثار و آلبوم‌های موسیقی

هنر بابک بیات، موسیقی‌دان فقید ایرانی، بیشتر از هر هنر دیگری با حافظۀ موسیقایی ایرانیان گره خورده است. بسیاری از ترانه‌های ماندگار تاریخ موسیقی پاپ ایران، از جمله ساخته‌های او بوده و به‌همین دلیل، آثار بابک را از جریان‌های اثرگذار بر موسیقی ایران و آهنگ‌سازان نسل‌های بعد از او می‌دانند. از جمله مشهورترین موسیقی‌های این هنرمند برای کودکان دهۀ 1360ش، آهنگ برنامۀ «علی کوچولو» بوده است. علاوه بر آن، موسیقی بسیار مشهور سریال خاطره‌انگیز «ولایت عشق»، ساختۀ بابک بیات است. موسیقی متن 90 فیلم ایرانی، از ساخته‌های بابک بیات است، از جمله موسیقی متن فیلم مشهور «فریاد زیر آب» ساختۀ سیروس الوند در سال 1356ش. بابک بیات، چند آلبوم موسیقی نیز از خود به‌یادگار گذاشته است، از جمله: «سکوت سرشار از ناگفته‌هاست»، «چیدن سپیده‌دم»، «دلشوره»، «ولایت عشق»، «دو نیمۀ رؤیا»، «بن‌بست» و «از روی سادگی».

ولایت عشق و تحول موسیقی

بابک بیات، برای سریال ولایت عشق که دربارۀ زندگی امام رضا، ساخته شده، بر روی شعری از «دعبل خزایی» ملودی گذاشته و آهنگ‌سازی کرده است. او موسیقی این مجموعه را با استفاده از موسیقی مذهبی جهانی خلق کرده و برای این کار، تعزیۀ ایرانی را با کرال کلیسا تلفیق کرده است. در این مجموعۀ آهنگ، شخصیت‌های مهم سریال، هرکدام دارای تِم مجزایی برای آهنگ‌سازی هستند؛ برای مثال، برای ایرانیان در پردۀ اول، تمی مستقل طراحی شده، شخصیت مأمون تم جداگانه‌ای داشته که با تم مخصوص امام رضا متفاوت بوده است. بابک بیات، برای موسیقی این سریال، به‌دلیل خوابی که پیش از ساخت آن می‌بیند به «محمد اصفهانی» پیشنهاد خوانندگی قطعات سریال را می‌دهد. او، پس از امتناع اصفهانی برای خواندن این قطعات به او یادآور می‌شود که در خواب، آهویی را دیده که در دشتی در حال دویدن بوده و محمد اصفهانی نیز به‌دنبال آن آهو بوده است. پس از آن، اصفهانی پیشنهاد خواندن را می‌پذیرد.

عفو رهبری

بابک بیات، پس از ساخت موسیقی ولایت عشق به کانادا مهاجرت کرده و برای برخی خوانندگان خارج از ایران، آهنگ‌سازی می‌کند. او پس از مدتی درگیر مشکلات مالیاتی شده و به زندان می‌افتد. بنابراین، پس از آزادی با دل‌شکستگی از شرایط به‌وجود آمده، تصمیم به بازگشت به ایران می‌گیرد، اما برخی به او هشدار می‌دهند که به‌دلیل آهنگ‌سازی برای خوانندگانی که علیه نظام جمهوری اسلامی فعالیت داشته‌اند، با بازگشت به ایران، به‌احتمال زیاد، به زندان بیفتد. بابک بیات، اما به ایران بازگشته و متوجه می‌شود که به‌دلیل ساخت قطعاتی برای امام رضا، مورد عفو و بخشش رهبری قرار گرفته و حتی به‌دستور رهبری، از فرودگاه تا درب خانه اسکورت شده است. او با آگاهی از این موضوع، به یکی از شاگردان نزدیک خود اعلام می‌کند که دوست دارد برای رهبری ایران، یک سمفونی بسازد.

جوایز

بابک بیات، در حدود 30 سال فعالیت هنری خود موفق به نامزدی 13 سیمرغ بلورین از جشنوارۀ فجر برای ساخت موسیقی متن فیلم شده و 3 مرتبه موفق به دریافت جایزه برای موسیقی فیلم‌های «عروس»، «سرزمین خورشید» و «مردی شبیه باران» از این جشنوارۀ بین‌المللی در ایران شده است. او، همچنین، در خانۀ سینما برای فیلم «ساحره» جایزۀ اول موسیقی فیلم را دریافت کرده و در جشن گزارش فیلم، جایزۀ بهترین آهنگ‌سازی را برای تولد صد سالگی سینما از آنِ خود کرده است.

درگذشت

بابک بیات، در پنجم آذر سال 1385ش و در 60 سالگی، به‌دلیل بیماری کبدی دار فانی را وداع گفته و در قطعۀ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

بابک بیات از نگاه دیگران

بسیاری از هنرمندان بزرگ ایران‌زمین، با بابک بیات آشنا بوده و او را فردی بزرگ و محجوب خوانده‌اند؛ برای مثال، سیروس الوند (کارگردان)، بابک بیات را هنرمند غریزی خوانده بود. احمدرضا احمدی (شاعر) نیز او را هنرمندی می‌دانسته که از جنوب شهر آمده، به‌صورت خودجوش آموخته و با جسارت عمل می‌کرده است. بابک صحرایی (شاعر) نیز معتقد بود بیات، جان ترانه را درک کرده و بهترین برداشت را در موسیقی خود به نمایش می‌گذاشته است. همچنین، بسیاری از کارشناسان موسیقی، بابک بیات را هنرمندی تمام‌نشدنی در موسیقی ایران‌زمین می‌دانند که به ارزش و نبوغ موزیسینی دست یافته و در این راه، نهایت تلاش خود را به‌کار گرفت.

منابع

• «بابک بیات در موسیقی‌هایش از چه کسی الهام گرفته است؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 6 آذر 1401ش.
• «بابک بیات»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 17 تیر 1403ش.
• «برای مردی با نت‌های ماندگار»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 18 تیر 1403ش.
• «زندگی و آثار بابک بیات، هنرمندی که آهنگ‌هایش را زندگی کرد»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت، تاریخ بارگذاری: 12 دی 1401ش.
• سعیدی، علیرضا، «قصۀ تیتراژی که 36 ساله شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 5 آبان 1402ش.
• «ماجرای بابت بیات و عفو رهبری»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 17 تیر 1403ش.
• «مرگ در کوچۀ بن‌بست؛ به یاد بابک بیات»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 18 تیر 1403ش.