تک‌والدی

تک‌والدی؛ زندگی فرزندان تنها با یکی از والدین.

تك‌والدی به وضعیتی از خانواده گفته می‌شود که یكی از والدین به‌علت مرگ، طلاق، ترک‌ خانواده، حاملگی بدون ازدواج و فرزندخواندگی حضور ندارد و شخص بدون همسر با فرزند یا فرزندانش زندگی می‌کند. این وضعیت در بسیاری از جوامع به‌ویژه در کشورهای صنعتی رخ می‌‌دهد. این وضعیت خاص، یک متغیر مهم محیطی است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تأثیر ویژه‌ای بر رشد عمومی و ابعاد مختلف رفتار فرزندان به‌خصوص در زمینۀ سلامت روانی، جسمانی و سازش یافتگی آنها دارد.

ویژگی‌های خانواده تک‌والد

خانواده‌های تک‌‍والد، ساختار کاملی ندارند و یک فردِ واحد، مسئولیت مراقبت از خود و فرزندان را بر عهده دارد و معمولاً آسیب‌پذیرتر هستند. در بیشتر این خانواده‌ها، این‌بار روی دوش مادر گذاشته می‌شود؛ زیرا در مواردی مانند جدایی یا فوت، مردان راحت‌تر از زنان موفق به‌تشکیل زندگی مجدد می‌شوند از طرفی حضانت کودک زیر ۷ سال در اختیار مادر است.

تک‌والدی در جهان

تغییراتی که در جوامع غربی، پیرامون ازدواج و نهاد خانواده رخ داده است، شامل رشد فزاینده طلاق، ترک خانواده، زندگی مشترک بدون ازدواج، تولد فرزندان نامشروع، ترویج تفکر برابری مطلق زن و مرد و گرفتن فرزند توسط افرادی که ازدواج ‌نکرده‌اند خانواده‌های تک‌والدی را افزایش داده است.

آمارها حاکی از آن است که بین سال‌های 1980 تا 2005م خانواده‌های تک‌والدی در کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی مانند کشورهای فرانسه، ژاپن، سوئد، انگلیس و آمریکا دو برابر شده است. مطالعات مرکز آمار نشان می‌دهد که ایالات متحده آمریکا بالاترین درصد خانواده‌های تک‌والد را در جهان صنعتی دارد. در مراتب بعدی به‌ترتیب سوئد، کانادا، آلمان غربی، انگلستان، استرالیا و فرانسه است. همچنین امریکا از نظر وقوع طلاق، بالاترین میزان را در میان کشورهای غربی دارد. در ردیف های بعد، دانمارک، سوئد، کانادا، انگلستان، آلمان و فرانسه است.

به‌طور مثال در سال 1995حدود 22 درصد از کودکان انگلیسی، در خانواده های تک والدی به سر می‌بردند. این درحالی است که در سال 1972 این شاخص حدود 7 درصد بوده است.

تک‌والدی در ایران

خانواده‌های تک‌والد در ایران نیز وجود دارند. دلایل اصلی به‌وجود آمدن خانواده‌های تک‌والدی در گذشته، مرگ یکی از والدین بر اثر بیماری، جنگ، تصادف و مرگ مادر هنگام زایمان بوده است؛ اما با کاهش و کنترل این عوامل در سال‌های اخیر، خانواده‌های تک‌والدی به‌دلیل گسترش پدیده طلاق، افزایش یافته است. بر اساس آمار منتشره در سال 1395ش، هفت درصد از خانواده‌های ایرانی، تک‌والد هستند.

پیامدهای تک‌والدی

سازگاری با وضعیت جدید، تلاش برای کسب استقلال فردی و اجتماعی، کسب استقلال مالی برای مدیریت خانواده و حفظ جایگاه خود در مقام اداره کنندۀ یک خانواده از جمله ‌چالش‌های پیش‌روی والدین در خانواده‌های تک‌والدی است. اغلب این والدین به ویژه مادران سرپرست خانواده با از خودگذشتگی، تمام زندگی خود را وقف فرزندان می‌کنند و می‌کوشند هم نقش پدر و هم نقش مادر را ایفا کنند. این کار موجب می‌شود آنها از نقش واقعی خود نیز فاصله بگیرند.

اغلب فرزندانی كه در خانواده‌های مادرسرپرست زندگی می‌كنند، با چالش‌های اقتصادی در خانواده مواجه‌اند.

صرف وقت طولانی والدین برای کار، موجب می‌شود که فرزندان، از تجربیات و آموزش‌های تربیتی آنها بهرۀ کمتری ببرند. این کودکان هرچه بزرگتر می‌شوند، با سؤالاتی دربارۀ سرگذشت خود و نیازشان به حضور والد دیگر، پدر یا مادر را تحت فشار قرار می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که اثرات این پدیده بسیار پایدار و بلندمدت است و بچه‌هایی که با یک والد زندگی می‌کنند، دو برابر بیش از سایر کودکان به بیماری‌های روانی مبتلا می‌شوند.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که فرزندان خانواده‌های تک‌والد و دو والد در هویت جنسی متفاوت هستند و رابطه اعضای خانواده به‌ویژه پدر با دختر بر روی سن بلوغ او مؤثر است. دخترانی که در خانه‌های بدون حضور پدر و یا با ناپدری زندگی می‌کنند، زودتر از دیگران به بلوغ می‌رسند. همچنین فرزندان خانواد‌ه‌های تک‌والدی به‌نسبت، از سلامت و بهداشت کمتری برخوردارند؛ زیرا وضعیت نامطلوب اقتصادی موجب پایین‌بودن سطح بهداشت آنها شود.

بر اساس تحقیقات، فرزندان تک‌والد بیش از فرزندانی که با پدر و مادر زندگی می‌کنند، افت تحصیلی دارند و در برخی موارد احتمال فارغ‌التحصیلی آنها بسیار کمتر است، زیرا این افراد بیشتر در معرض افسردگی هستند. به‌عنوان مثال اثرات عدم حضور پدر بر رشد هویت مردانگی، موفقیت در مدرسه و شجاعت اجتماعی فرزندان اثرگذار است.

دیدگاه‌ها

پروفسور دیوید پاپ به‌عنوان متخصص علوم اجتماعی، صریحاً بیان می‌كند خانواده‌های دووالد بادوام‌ترین واحد جامعه است و انجام رفتارهای نامناسب در بین فرزندان خانواده‌های تك‌والدی، مانند افزایش میزان بروز بیماری‌های روانی، خودكشی و اعتیاد بیشتر است. آماتو با بررسی آسیب‌های فرزندانِ این خانواده‌ها بیان می‌کند که فرزندان والدین مطلقه، نسبت به خانواده‌های کامل از لحاظ پیشرفت تحصیلی، اعتماد به ‌نفس، وِجهۀ اجتماعی، برقراری ارتباط با دوستان، بدرفتاری، افسردگی، نگرانی و میزان سلامت جسمی در سطح پایین‌تری قرار دارند. مک لاناهان و سندفور بعد از 10 سال مطالعه معتقدند که کودکان خانواده‌های تک‌والد، نمی‌توانند کارهای خود را به همان خوبی بچه‌های دو والد انجام دهند. بر اساس مطالعات ویلیام گلستون از دانشگاه مریلند؛ حتی با وجود وضعیت مناسب درآمد خانواده، تحصیلات والدین و پیشینه خانوادگی، کودکان خانواده‌های تک والد برای رسیدن به‌مرحله بزرگسالی با مشکلات زیادی مواجه هستند.

تصویرگری

مک لاناهان و سندفور در کتاب «بزرگ شدن با یک والد مجرد» تلاش نمودند تا اثرات بزرگ شدن در خانواده تک‌والدی را در مقولاتی مانند موفقیت در مدرسه، سطح فعالیت شغلی و اجتناب از قرارگیری در موقعیت والدینی (بارداری و زایمان در سنین 13 تا 18 سال) بررسی کنند.

راه‌حل برای خانواده‌های تک‌والد

تربیت کودک در خانواده‌های تک‌والد اگرچه با مجموعه‌ای از چالش‌ها روبه‌رو است، اما خانواده‌های تک‌والدی، محکوم به شکست نیستند و با راهنمایی‌های لازم و آموزش می‌توانند بر مشکلات غلبه کنند. از جمله:

• برای کاهش استرس، کودکان مورد تشویق و ستایش قرار گیرند؛
• احساس عشق در خانواده مانند به‌آغوش‌کشیدن و بوسه بر کودکان مهم است و موجب احساس امنیت برای فرزندان می‌شود؛
• داشتن یک برنامه منظم جهت تبیین نقش‌ها در خانواده؛
• تنظیم زمانی برای با خانواده‌‌بودن و اختصاص زمانی برای صحبت با فرزندان؛
• کمک افراد مورد اعتماد برای فرزند تا در محیطی ایمن، محرک‌های مورد نیاز برای رشد و پرورش کودک ارائه شود؛
• تشویق فرزندان به استقلال و پرورش حس مسئولیت‌پذیری؛

منابع

• آسیب‌شناسی خانواده‌های تک‌والد»، رسالت نیوز، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
• «آمار خانواده‌های «تک‌والد» ایرانی چقدر است؟»، خبرآنلاین، 4 شهریور 1398ش.
• «از خانواده‌های تک‌والدی تا خانواده‌های تک‌نفره»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1396ش.
• «اصول و قوانین مهم در تربیت کودک تک‌والدی»، سایت نمناک، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.
• بختیاری، فاطمه و حسینی، هاجر، «غرب و پدیده خانواده‌های تک‌والدی»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 24، 1383ش.
• بهاروند، ایمان و سودانی، منصور، «مقایسه فرزندان خانواده تک‌والدی و عادی»، رویش روان‌شناسی، شماره 50، 1399ش.
• «تربیت کودکان تک‌والد»، در وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
• «تک‌والدی در ایران رو به افزایش است»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1399ش.
• روغن‌چی، محمود و دیگران، «واکاوی آسیب‌های خانواده‌های مادر سرپرست: یک پژوهش کیفی»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، شماره 31، 1396ش.
• «خانواده تک‌والد»، دانشجو، تاریخ درج مطلب: 23 آبان 1395ش.
• «خانواده تک‌والدی و آسیب‌پذیری کودکان»، سایت فرزند پرتال، تاریخ بازدید: 9 ابان 1401ش.
• «شخصیت و حقوق زن از منظر اسلام»، پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1397ش.
• «غرب وخانواده تک‌والدی»، سایت تبیان، تاریخ بازدید: 8 آبان 1401ش.