جایگاه زن در عهدین

جایگاه زن در عهدین؛ نقش و موقعیت زن در تورات و انجیل.

کتاب مقدس شامل عهد قدیم و عهد جدید، به نقش زنان و مادران در خانواده و جامعه توجه کرده و همگان را به حسن معاشرت با آنها دعوت کرده است. زن در کتاب مقدس به‌عنوان عضوی مؤثر در جامعه معرفی شده که در امور مهم و سرنوشت‌ساز اجتماع شراکت دارد.

آفرینش اولیۀ زن

چگونگی آفرینش اولیۀ زن، از جمله مباحث اختلافی در عهدین است. اینکه آفرینش زن به‌صورت مستقل انجام گرفته یا اینکه آفرینش زن فرع بر آفرینش مرد است در عهدین دو نظر وجود دارد:

1.بر اساس آیات عهد عتیق دو روایت در مورد خلقت اولیۀ زن وجود دارد:

• روایت اول به‌صورت کلی از خلقت اولیۀ زن سخن می‌گوید و هیچ‌گونه اصالتی به مرد یا زن نمی‌دهد. در این روایت وارد شده است که خداوند انسان را به‌دلیل فرمانروایی بر سایر مخلوقات شبیه به خود و از جنس مرد و زن ساخت و از آنها درخواست کرد که بارور شوند و زمین را پُر سازند و بر سایر موجودات فرمانروایی کنند.
• بر اساس روایت دوم که مورد تأیید مفسرین آیات عهد عتیق و عالمان یهود است، خلقت مرد اصل بوده و خلقت زن فرع بر آن است که خود، بیان‌کنندۀ خضوع زن در برابر مرد است.

2.بر اساس آیات عهد جدید نیز خلقت زن فرع بر مرد بیان شده با این تفاوت که در عهد عتیق این بحث به صورت مفصل وارد شده است، ولی در عهد جدید به‌صورت مختصر به آن پرداخته شده است.

گناه اولیه و شخصیت زن

در کتاب مقدس موضوع گناه اولیه بعد از بیان چگونگی خلقت اولیۀ زن مورد توجه قرار گرفته است. این‌که عامل گناه اولیه چه کسی بوده و این گناه تا چه اندازه بر شخصیت زن مؤثر است، بیان‌کنندۀ عیار شخصیت و نقش زن در جامعه و نزد خداوند است. برخی از دیدگاه‌های مفسرین عهدین در مورد شخصیت زن بر اساس گناه اولیه عبارت است از:

1. مایۀ فساد و بدبختی؛
2. مسئول گناه اولیه و تخریب بشر؛
3. موجودی ضعیف‌النفس؛
4. راه تسلط شیطان بر آدم؛
5. ام‌الفساد و دروازۀ ورود فساد به عالم.

کرامت انسانی زن

کرامت انسانی مجموعه‌ای از خصوصیات و ویژگی‌هایی است که در انسان وجود دارد ولی در سایر موجودات وجود ندارد، مانند آگاهی، آفرینش خاص، خلافت آسمان و زمین. انسان در تعالیم عهدین دارای کرامت ذاتی بوده و این کرامت بدون در نظر گرفتن جنسیت او است.

زن در خانواده

یهودیان و مسیحیان، خانواده را نهادی مقدس می‌دانند و به نقش و تأثیر به‌سزای زن در برپایی بسیاری از آیین‌های عبادی روزانه در کانون خانواده، توجه ویژه دارند. آموزه‌های یهودیت که تنها زیستن را نهی کرده است از انسان‌ها می‌خواهد که از طریق ازدواج به یکدیگر بپیوندند. آیات عهد عتیق، گویای آزادی زن در انتخاب شریک برای زندگی است؛ مانند روایت خواستگاری و ازدواج حضرت اسحاق و ربکا. در عهد جدید، ازدواج امری پسندیده شمرده نمی‌شود و فقط به‌خاطر دفع شر، پذیرفته شده است. برتر انگاری تجرد در عهد جدید به‌خاطر آن است که ازدواج مانع پارسایی و قرب الهی دانسته می‌شود. عهد جدید نیز حق زن را برای انتخاب شریک زندگی، به رسمیت شناخته است.

زن در نقش همسری

در عهدین از همسر به نیکی یاد شده است. در عهد عتیق از زن به‌عنوان نعمت و برکت برای مرد در خانه یاد شده است و زن عاقل را بخشش خداوند برای مرد بیان می‌کند. همچنین در آیات فراوانی مرد را از ازدواج با زن ابله، نابخرد و فاسد برحذر می‌دارد. از طرفی مردان را در مقام شوهر در مورد نگه‌داشتن حرمت زنان نیکو سیرت سفارش می‌کند. در عهد جدید مردان موظف هستند در مقام شوهری حرمت زن را در خانه حفظ کنند و به او ابراز محبت کنند. در تعالیم مسیح معاشرت نامعقول با همسر، مانعی برای استجابت دعا بیان شده است.

زن در مقام مادری

احترام مادر در تمام ادیان الهی همواره مورد تأکید قرار گرفته است. در عهد عتیق، تکریم والدین در هر شرایطی بر انسان واجب بوده و با فریضۀ تکریم خداوند برابر و یا بالاتر از آن است. در عهد جدید نیز فرزندان موظف به رعایت ادب و احترام به مادر هستند و آن از عوامل طول عمر فرزند و خشنودی خداوند دانسته شده است.

مهریه

در عهد عتیق اصل مسئلۀ مهریه مورد قبول است و آن را به‌عنوان حق زن اعلام می‌کند. در عهد جدید سخنی از مهریه به میان نیامده است و مسیحیان در این امر به آیین عهد عتیق مراجعه می‌کنند که نتیجۀ آن ثبوت این حق برای زنان است.

پوشیدگی زن در عهدین

بر اساس آیات کتاب مقدس، عفت و گرایش به پوشیدگی در انسان نهادینه است؛ همانطور که آدم و حوا، پس از مشاهدۀ برهنگی خویش سعی در تهیۀ پوشش از برگ انجیر کردند. از نظر مفسران کتاب مقدس، پوشیدگی زن را لازمۀ حفظ حق شوهر و سازگار با نحوۀ خلقت زن دانسته‌اند و خروج زن از حجاب را خروج از سیطره شوهر می‌دانند. از این منظر، رعایت حجاب به‌منزلۀ احترام به دین خدا است. برخی فرقه‌های پیرو آموزه‌های کتاب مقدس، نگاهی سخت‌گیرانه‌ و حداکثری به پوشیدگی زن دارند تا جایی که زنان را به استفاده از بُرقع و خانه‌نشینی و پرهیز از فعالیت‌های اجتماعی فرامی‌خوانند. بر اساس آموزه‌های آیین یهود، زنی که خود را بیاراید و در معرض دیگران قرار دهد مستحق عذاب الهی است.

حیات معنوی زن

بر اساس آیات عهدین، تکلیف زن و مرد در برابر خداوند و همچنین عوامل نجات و رستگاری و مسائل مترتب بر ایمان و عمل صالح آنها مشترک است. از این‌رو زن و مرد در انجام امور عبادی هم‌مرتبه هستند.

شخصیت اجتماعی زن

تا پیش از بعثت حضرت عیسی، زن در بسیاری از جوامع بشری به‌عنوان جنس دوم انگاشته می‌شد و از حقوق اجتماعی محروم بود. عیسی اما بنیان آموزه‌های خود را بر محبت استوار کرد و همگان را مورد توجه قرار می‌داد. محبت عیسی به زنان و حتی زنان بدکاره، سبب شد که او را دوست گناه‌کاران بنامند. در آیات عهد جدید، همسانی زن و مرد در پاره‌ای از امور اجتماعی قابل مشاهده است؛ اما پیشوایان مسیحیت، تعلیمات عیسی را نادیده‌ گرفتند و شخصیت زن دوباره به حالت قبل از ظهور مسیح بازگشت و موانعی بر سر راه برابری زنان و مردان در ادارۀ امور کلیسا شکل گرفت و تضعیف جایگاه اجتماعی زنان تا دورۀ رنسانس، ادامه یافت.

مشارکت‌های اجتماعی زنان

مخاطب ادیان الهی دربارۀ مسئولیت‌های اجتماعی و فردی، هم مردان و هم زنان هستند. در کتاب مقدس شواهد گوناگونی بر این دیدگاه وجود دارد:

1. امر به معروف و نهی از منکر؛ مانند جریان تولد حضرت موسی و نجات وی از آب توسط یک زن. عهد عتیق با آوردن این‌ نمونه‌ها نشان می‌دهد با کنشگری اجتماعی زنان موافق است. عهد جدید نیز امر به معروف را از جمله ابزار تبلیغ و حفظ دین می‌داند که مفسران کتاب مقدس به نقش زنان در این عرصه پرداخته‌اند.
2. هجرت در راه خدا؛ تفاسیر عهدین مهاجران در راه خدا را از مؤمنان می‌داند و زنان و مردان مهاجر را وارثان حیات ابدی بیان می‌نامد.
3. شهادت در راه خدا؛ در عهد عتیق به هفت برادری اشاره شده که همراه مادر خود به‌علت وفاداری به شریعت یهود شهید شدند. در عهد جدید نیز شهادت در راه خدا را توفیقی برای همگان، اعم از مرد و زن، بیان می‌کند.
4. انجام فعالیت‌های اقتصادی؛
5. انجام فعالیت‌های سیاسی؛ برخی آیات عهد عتیق، رهبری زنان را موجب گمراهی ملت و نابودی دولت اعلام می‌کند ولی در آیاتی دیگر، به موفقیت ملکۀ سبأ و مریم اشاره شده که خداوند او را برای هدایت و رهبری معنوی قوم خود برگزید. عهد جدید با کار زن در بیرون از خانه مخالف است و از زنان می‌خواهد که وقت خود را صرف عبادت کنند و در صورت ازدواج به امور خانه و شوهر رسیدگی کنند.
6. شهادت و قضاوت؛ برخلاف نگرش پیروان کتاب مقدس که زن را شایستۀ شهادت‌دادن و قضاوت در محاکم نمی‌دانند، بر اساس برخی از آیات کتاب مقدس آیین یهود شهادت و قضاوتِ زن را برای اجرایِ حکم، کافی می‌داند. عهد جدید، آیه‌ای دال بر شهادت و قضاوت زنان ندارد.
7. مشورت با زنان در امور جامعه؛ در عهد عتیق به اثرات مثبت مشورت با افراد متخصص اعم از مرد و زن اشاره شده است. از عهد جدید به صورت غیرمستقیم، مشورت با زنان برداشت می‌شود، مانند مشورت کردن مردم با کشیشان در مسائل شرعی.

منابع

• آشتیانی، جلال‌الدین، تحقیقی در دین مسیحی، تهران، نگارش، 1383ش.
• «ازدواج در تورات و انجیل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.
• الفغانی، بولس، التفسیر التطبیقی للعهد الجدید، مصر، ماشتر میدیا، بی‌تا.
• جدیدالاسلام، علی‌قلی، ترجمه، شرح و نقد سفر پیدایش تورات، به کوشش رسول جعفریان، قم، انصاریان، 1375ش.
• سالتز، آدین اشتاین، سیری در تلمود، مترجم باقر طالبی دارایی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1383ش.
• فتاحی‌زاده، فتحیه، «حجاب در قرآن و عهدین»، فصلنامۀ مطالعات تفسیری، شمارۀ 2، تابستان 1389ش.
• قادری، رضی، «ﺷﺨﺼﯿﺖ وﺟﻮدي زن از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺮآن و ﻋﻬﺪﯾﻦ»، هفت آسمان: فصلنامۀ ادیان و مذاهب، شمارۀ 56-57، زمستان و بهار 1391-92ش.
• ماسون، دنیز، قرآن و کتاب مقدس: درون‌مایه‌های مشترک، ترجمۀ فاطمه سادات تهامی، تهران، سهروردی، 1385ش.
• ماکنتوش، تشارلش، شرح سفر پیدایش، مصر، مکتبة کنیسة الأخوه، 1982م.
• متی‌المسکین، الأب، شرح الرسالة الی افسس، مصر، دیرالقدیس انبار مقار، 1994م.
• مظاهری، حبیب، شخصیت زن در قرآن و عهدین، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب، 1390ش.
• وحیدی، محمدحسین، «شخصیت وجودی زن از منظر قرآن و عهدین»، وب‌سایت تخصصی شیعه‌شناسی، تاریخ درج مطلب: 13 خرداد 1399ش.
• هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، 1383ش.
• هنری، متی، التفسیر الکامل للکتاب المقدس، قاهره، مطبوعات ایلجزء، 2002م.