خمینی‌شهر

خمینی‌شهر؛ مرکز شهرستان خمینی‌شهر در استان اصفهان.

خمینی‌شهر، یکی از شهرهای بخش مرکزی شهرستان خمینی‌شهر است و پس از تهران، دومین شهر متراکم ایران محسوب می‌شود. این شهر در ۱۳کیلومتری شمال‌غربی شهر اصفهان واقع شده است. قدمت بعضی از بناهای تاریخی خمینی‌شهر به پیش از دوران ساسانیان باز می‌گردد. تا چند سال پیش این شهر یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید گلابی در ایران بود. بزرگ‌ترین شهرک گلخانه‌ای کشور در خمینی‌شهر به بهره‌برداری رسیده و اولین پارک رشد علم و فناوری یونسکو در خاورمیانه نیز در خمینی شهر واقع شده است.

نام‌گذاری

متون تاریخی از خمینی‌شهر به نام‌های مدینه، ولایت، پهله، کهندژ، مهربین، ماربین، سده و همایونشهر نام می‌برند. نام این منطقه تا پیش از سال ۱۳۳۸ش، سِدِه بود و شامل سه روستا می‌شد. با گسترش و به‌هم‌پیوستگی این سه روستا در سال ۱۳۳۸ش، شهری با نام همایونشهر تشکیل شد. نام این شهر پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خمینی‌شهر تغییر یافت.

پیشینه

خمینی‌شهر در منطقهٔ ماربین قرار دارد که نشان‌دهندهٔ قدمت این سرزمین است. در برخی منابع از این شهر با نام اردشیر یاد شده است؛ زیرا بنای آن به اردشیر کیانی نسبت داده می‌شود. قدمت بعضی از بناهای تاریخی خمینی‌شهر به پیش از دوران ساسانیان باز می‌گردد؛ مانند آتشکده‌ای بر فراز کوه سنگی که آتشگاه نامیده می‌شد.

جمعیت‌شناسی

آمار جمعیتی؛ جمعیت این شهر بر اساس آخرین سرشماری عمومی در سال ۱۳۹۵ش، ۲۴۷۱۲۸ نفر بوده است.

اقوام و زبان‌ها؛ مردم خمینی‌شهر به زبان فارسی و لهجه‌ای با نام سده‌ای صحبت می‌کنند. این لهجه، شباهت کمی به لهجهٔ اصفهانی دارد. در برخی از مناطق نیز مردم از لهجهٔ ولاتی (پهلوی) استفاده می‌کنند.

دین و مذهب؛ مردم خمینی‌شهر مسلمان و شیعه هستند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ مساحت خمینی‌شهر ۱۷۵ کیلومتر مربع است و در منطقهٔ بلوک ماربین و در ۱۲ کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده و از شمال به شهرستان برخوار و میمه، از شرق و شمال‌شرقی به شهرستان اصفهان، از غرب و شمال‌غربی به شهرستان نجف‌آباد و از جنوب به شهر درچه دسترسی دارد. این شهر در °۳۲ و ′۴۱ عرض شمالی و °۵۱ و ′۳۲ طول شرقی و در ارتفاع ۱۵۹۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

آب‌وهوا؛ به‌طور کلی آب‌وهوای این خطه گرم و خشک است. همچنین در طول سال، دو نوع یخبندان در این شهر دیده می‌شود. یخبندان اول در نیمهٔ آبان رخ می‌دهد و یخبندان دوم در نیمهٔ فروردین اتفاق می‌افتد.

رشته‌کوه‌ها؛ در نواحی شمال و شمال‌غربی شهر، کوه‌های محمودآباد، سرچاه و کوه صالح یا صلا قرار دارند. در شمال شهر نیز ارتفاعات سیدمحمد و پلارت واقع شده‌اند.

منابع آبی (رودها)؛ شاخه‌هایی از زاینده‌رود به‌صورت کانال از این شهر می‌گذرد.

حیات‌وحش؛ جانورانی مانند قوچ و میش اصفهان، آهوی ایرانی، کل و بز وحشی، گرگ، کبک، تیهو، کفتار، روباه و شغال در این منطقه زیست می‌کنند.

پوشش گیاهی؛ در این شهر جنگل وجود ندارد و باغ‌ها و اراضی زراعی از پوشش گیاهی این خطه محسوب می‌شوند.

اقتصاد

اقتصاد این خطه بر پایهٔ کشاورزی، دام‌پروری و باغ‌داری استوار است. کشاورزی در این شهر به‌دلیل وجود زاینده‌رود و خاک حاصلخیز رونق داشته و آب موردنیاز از کاریزها نیز تأمین می‌شود. تولید سنگ نمای ساختمان نیز از دیگر فعالیت‌های اصلی این منطقه است. همچنین در سال‌های گذشته خمینی‌شهر یکی از تولیدکنندگان اصلی گلابی در کشور بود. این شهر در حال حاضر یکی از تولیدکنندگان بهترین تنباکوی طلایی جهان است که به کشورهای دیگر صادر می‌شود. بزرگ‌ترین شهرک گلخانه‌ای کشور نیز در این شهر وجود دارد و انواع گل، کاکتوس و محصولات گلخانه‌ای در آن تولید می‌شود.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ مردم خمینی‌شهر برای عزاداری‌های ماه محرم و صفر آداب‌ورسوم خاصی دارند. یکی از آداب‌ورسوم آنها «دودمه‌خوانی» است. دودمه‌خوانی نوعی سبک برای شوردادن به مجلس عزاداری است.

در گذشته مردم سِدِه (خمینی‌شهر) اعياد و جشن‌هاي خاصی داشتند كه در گذشت زمان به فراموشي سپرده شده و تعداد اندكي از اين جشن‌ها هنوز پابرجا است.

عيد نوروز، جشن مهرگان (شامل كوزه شكستن، آجيل شب سوری، فال‌گوش و گره‌گشايی، شال‌اندازی)، قاشق‌زنی، آتش چهارشنبه‌سوری، پخت حلوا، جشن فروردينگان، جشن ارديبهشت‌گان، جشن خوردادگان، جشن تيرگان، جشن امردگان، جشن شهريورگان، جشن آبانگان، جشن آذرگان، عيد آذرخش، وهار جشن، جشن دی‌گان، جشن سيرسور، جشن آب‌ريزان، جشن مزدگيران، جشن بهمنگاه، عيد گل‌سرخ، جشن نوسده، جشن سرمای‌پيرزن، عيد اسفند، جشن چل‌مخول، نمايش تخت‌حوضی، سيزده نوروز و شب چله از جشن‌های مردمان این خطه بوده‌اند.

مشاهیر؛ از مشاهیر این خطه می‌توان به مجتبی نواب صفوی (بنیان‌گذار فدائیان اسلام)، عطاءالله اشرفی خوزانی (شهید محراب)، محمدهادی معرفت (عالم شیعه)، احمد جنتی (دبیر شورای نگهبان)، پروفسور ریحان ظهیر میردامادی (از پزشکان سرشناس ایران)، محمد قورچانی (بنیان‌گذار رشتهٔ تکواندو در ایران)، محمدتقی داورپناه (بزرگ‌ترین خیر مدرسه‌ساز ایرانی) و استاد خلیل بلدی (متخلص به باغبان و مؤسس انجمن ادبی سروش) اشاره کرد.

موزه‌ها؛ موزهٔ دانشگاه صنعتی اصفهان دارای اسناد تاریخی، عکس‌ها و اشیای قدیمی مربوط به دوران نخست احداث این دانشگاه است. دانشگاه صنعتی اصفهان در سال ۱۳۵۶ش افتتاح شد.

غذاهای محلی؛ غذاهای محلی این خطه شامل خشخاشی، کوفتهٔ طلا و نقره، کوفتهٔ گندمی و آش باقالی است.

صنایع‌دستی؛ هنرمندان این منطقه به انواع هنرهای دستی مانند خاتم‌کاری، قلم‌زنی و حوله‌بافی می‌پردازند.

سوغات؛ سیبری نوعی میوهٔ خوشمزه و آبدار با طعم گلابی است که در این شهر کشت می‌شود. گلابی نیز از دیگر سوغات لذیذ این شهر است.

آموزش و پژوهش

دانشگاه‌های آزاد اسلامی، علمی – کاربردی، پیام‌نور، غیرانتفاعی فیض‌الاسلام و برخی دانشکده‌های دانشگاه صنعتی اصفهان در این شهر قرار دارند.

اولین پارک رشد علم و فناوری یونسکو در خاورمیانه در این شهر واقع شده است.

تقسیمات کشوری

شهر خمینی‌شهر مرکز شهرستان خمینی‌شهر است و در بخش مرکزی آن قرار دارد.

گردشگری

خانهٔ سرتیپ سدهی؛ این بنا مربوط به دوران قاجار است و در محلهٔ لادره‌فروشان واقع شده است.

مسجد جامع خوزان؛ این مسجد که یکی از آثار ملی ایران است، در زمان ایلخانیان روی آثار دوران سلجوقی ساخته شد؛ اما برخی قدمت آن را به دوران ساسانیان نسبت داده‌اند. این مسجد نماد تمدن خمینی‌شهر است.

چشمهٔ لادر؛ منطقهٔ گردشگری چشمهٔ لادر با وسعت ۲۳۰۰۰۰ هکتار و چشم‌انداز بی‌نظیر خود، گردشگران بسیاری را به‌سوی خود جذب کرده است.

غار دستکند قهرمان؛ در محوطهٔ داخلی این غار، بقایای دیوار سنگی دیده می‌شود. در پشت دیواره‌های سنگی و در کف غار، آب‌انباری وجود دارد که با چندلایه ساروج اندودکاری شده است.

آرامگاه ابن‌مردویه؛ ابن‌مردویه از محدثین بزرگ قرن چهارم و پنجم قمری در اصفهان بوده است.

ایوان یزدگرد؛ این ایوان در سه کیلومتری شمال شهر قرار دارد و اثری مربوط به دوران پیش از اسلام است.

مشکلات زیست‌محیطی

ضایعات بالای سنگ و تولید لجن پودر سنگ هنگام برش آن مشکلات زیست‌محیطی را برای این شهر و اراضی کشاورزی منطقه ایجاد کرده است. همچنینی گردو‌غباری که هنگام برش یا تراشیدن سنگ به‌وجود می‌آید، حاوی سیلیس است و باعث آلودگی هوا می‌شود.

زیرساخت

سرانهٔ فضای سبز در خمینی‌شهر برای هر نفر ۵/۱ مترمربع است که از حد استاندارد ایران بسیار پایین‌تر است.

از مراکز بهداشت و سلامت این شهر می‌توان به کلینیک گانودرما، درمانگاه بوعلی‌سینا، درمانگاه سلامت جامعهٔ جوی‌آباد و درمانگاه ولی‌عصر اشاره کرد.

امکانات رفاهی

این شهر دارای امکانات رفاهی مانند هتل هما، هتل رضا، خانهٔ معلم و مرکز خدماتی – رفاهی فرهنگیان است.

منابع

• آذرنیوش، زهرا، «چشمه لادر»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• آذرنیوش، زهرا، «مسجد جامع خوزان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «آرامگاه ابن‌مردویه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• آروین، عباس‌علی و دیگران، «تحلیل فضایی دسترسی به پارک و فضای سبز در خمینی‌شهر»، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، س۹، شماره ۳۳، ۱۳۹۸ش.
• «اخبار دانشگاه»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی‌شهر، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «اعیاد، جشن‌ها و عزاداری‌ها در سده»، وب‌سایت سده، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آذر ۱۳۸۶ش.
• «ایوان یزدگرد»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «پوشش گیاهی»، وب‌سایت اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان خمینی‌شهر، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «ثبت‌نام رشته‌های دانشگاه غیرانتفاعی فیض‌الاسلام خمینی‌شهر»، وب‌سایت دانتل، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «ثبت‌نام و لیست رشته‌های بدون کنکور دانشگاه پیام‌نور خمینی‌شهر ۱۴۰۰»، وب‌سایت باخه، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»،‌ معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «جشنواره غذاهای سنتی در خمینی‌شهر برگزار شد»، وب‌سایت فودنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبشهت ۱۳۸۸ش.
• جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، ما، ۱۳۷۶ش.
• حمزۀ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، برلین، [بی‌نا]، ۱۳۴۰ق.
• «خمینی‌شهر؛ دومین شهر متراکم ایران»، وب‌سایت سافت اینجا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «دانشگاه جامع علمی کاربردی»، وب‌سایت ایران تحصیل، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «دانشگاه صنعتی اصفهان»، وب‌سایت اول، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «راهنمای سفر به خمینی‌شهر»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «رزرو هتل در خمینی‌شهر»، وب‌سایت بهترینو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• سلطانی، محمدعلی، «خمینی‌شهر را بیش‌تر بشناسیم»، وب‌سایت اتحادیه عکاسان و فیلم‌برداران خمینی‌شهر، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۳۹۳ش.
• شفقی، سیروس، جغرافیای اصفهان، اصفهان، دانشگاه اصفهان، ۱۳۵۳ش.
• عموشاهی، سهیلا، «ضایعات زیست‌محیطی سنگبری‌ها در خمینی‌شهر»، خبرگزاری ایسنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۹ش.
• «غار دستکند قهرمان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (اصفهان)، تهران، ادارۀ جغرافیایی ارتش، ۱۳۶۷ش.
• «قدمت»، وب‌سایت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان شهرستان خمینی‌شهر، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• قره‌گوزلویان، نیکی، «خمینی‌شهر در یک نگاه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۳۹۷ش.
• «گونه‌های جانوری»، وب‌سایت اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان خمینی‌شهر، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «لیست مراکز بهداشت خمینی‌شهر»، وب‌سایت بلد، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• مجمل التواریخ و القصص، به‌تحقیق محمد‌تقی بهار، تهران، کلالۀ خاور، [بی‌تا].
• «محرم در خمینی‌شهر؛ «دودمه‌خوانی» و کاروان هشتم محرم دلسوختگان حسینی را فرا می‌خواند»، خبرگزاری تسنیم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۲ شهریور ۱۳۹۸ش.
• محمدی، فاطمه، «خانه سرتیپ سدهی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• مشرقی، علیرضا، «جاهای دیدنی خمینی‌شهر اصفهان/شهری کوهستانی و خوش آب‌وهوا»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ درج مطلب: ۲۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
• مشکوتی، نصرت‌الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، ۱۳۴۹ش.
• «معرفی شهر خمینی‌شهر»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• نوبان، مهرالزمان، نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان، تهران، ما، ۱۳۷۴ش.
• همایی، جلال‌الدین، «تاریخ اصفهان»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان، اصفهان، س۳، شماره ۴، ۱۳۴۶-۱۳۴۷ش.