خورموج
خورموج؛ مرکز شهرستان دشتی در استان بوشهر.
شهر خورموج در ۹۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر در استان بوشهر واقع شده است.[۱] قدمت این شهر به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد؛ پیشینه برخی از آثار تاریخی آن مانند قلعه خورموج، گواه قدمت طولانی این شهر است. آب‌وهوای این شهر گرم و خشک است و دمای این شهر بین ۳ تا ۵۴ درجه سانتی‌گراد متغیر است. افرادی مانند محمدخان دشتی (شاعر دوران قاجاریه)، میرزا محمدجعفر خان حقایق‌نگار خورموجی (مرگ امیرکبیر را فاش کرد) و سید محمدطاهر (شفیق) شهریاری (شاعر و دارای مدال درجه یک علمی) در این شهر زاده شدند.[۲]
نام‌گذاری
برخی معتقدند چون نور خورشید در دشت این شهر هنگام طلوع درخشش خاصی دارد، به این شهر خورموج (به‌معنی خورشید در بلندای تابیده بر دشت) گفته شد. برخی اعتقاد دارند نام خورموج از هرمز (از نام‌های ساسانی) گرفته شده که با گذشت زمان به خورموج تغییر یافته است. در کتاب حدود العالم در ذیل نواحی جنوب غربی ایران از شهری با نام خرمک یاد شده است. خرمک را می‌توان همان خورموج امروزی دانست.[۳]
پیشینه
برخی منابع نشان از زندگی مردمانی در ناحیه شهرستان دشتی در دوره پارتیان و ساسانیان دارد.[۴] در جنوب این شهر، زیارتگاهی با نام میر ارم است که محل دفن ارم بن سام بن نوح است. آثار کشف شده از این بقعه نشان از این دارد که این مکان نیایشگاه مردم قبل از اسلام بوده است.[۵] سبک معماری و مصالح به‌‌کار رفته در قلعه خورموج نیز نشان از این دارد که این قلعه متعلق به دوره ساسانیان یا اوایل دوره اسلامی است.[۶] میرزا جعفرخان حقایق‌نگار خورموجی (از مورخان عهد ناصری) بیان کرده است که نیاکان او در حدود سال ۸۰۰ق در خورموج ساکن بودند.[۷] بر اساس اسناد دیگر، خورموج در دوران حکومت زندیه به‌دلیل نزدیکی به پایتخت آن‌ها (شیراز) اهمیت زیادی داشته است. در زمان حکومت کریم‌خان زند، او برای سرکوب حاکم بندر ریگ نیروهایی را به فرماندهی امیر گونه‌خان به آنجا فرستاد. او بر سر راه خود وارد خورموج شد و تمام خانه‌های مردم به‌جز مسجد و امامزاده را ویران کرد.[۸]
در دوران قاجار، خورموج بلوکی از ناحیه دشتستان بود.[۹] در زمان حکومت محمدخان دشتی که مردی فاضل و ادیب بود، خورموج به دارالعلم کوچکی تبدیل شد[۱۰] و ناحیه دشتی به مرکزیت خورموج، رونق اقتصادی یافت.[۱۱]
جمعیت شناسی
جمعیت خورموج بر اساس سرشماری عمومی در سال ۱۳۹۵ش، ۴۰۷۲۲ تن بوده است.[۱۲] بیش‌ترین جمعیت این شهر از طوایف سادات، کللی‌ها، خواجه‌ها و امیری‌ها هستند.[۱۳] مردم به زبان فارسی جنوبی و گویش دشتی خورموجی صحبت می‌کنند و با زبان عربی نیز آشنایی دارند.[۱۴] ساکنان خورموج، شیعه دوازده‌امامی‌اند.[۱۵]
جغرافیا
ارتفاع خورموج از سطح دریا ۶۰ متر و وسعت آن ۷۹۷ هکتار است.[۱۶] این شهر در طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲۳ دقیقه شمالی و عرض جغرافیایی ۲۸ درجه و ۳۹ دقیقه شرقی واقع شده است.
آب‌وهوای این شهر، گرم و خشک است و میزان بارندگی در این شهر بین ۲۰۰ تا ۲۸۵ میلی‌متر است.[۱۷]
اين منطقه در اطراف رودخانه مُند قرار گرفته است و از نظر حفاظت و تکثير برخى از حيوانات داراى اهميت قابل‌توجهى است. بنابر آمار اداره حفاظت محيط‌زيست استان در حدود ۷۰۰ - ۶۰۰ رأس آهو و تعدادى قاراکل در اين منطقه زندگى مى‌کنند.[۱۸]
دو رودخانۀ مُند و شور به‌ترتیب از ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی و پنج کیلومتری شرق این شهر می‌گذرند.[۱۹]
دو رشته‌کوه بِیرَمی (خورموج) و خاکی (خاکو) به‌ترتیب در شمال شرقی و جنوب شرقی خورموج واقع‌اند.[۲۰]
فرهنگ و هنر
مشاهیر؛ از مشاهیر این شهر می‌توان به محمدخان دشتی (شاعر و ضابط عهد قاجاریه)، میرزا محمدجعفر خان حقایق‌نگار خورموجی (کسی که مرگ امیرکبیر را فاش کرد)، سید محمدطاهر (شفیق) شهریاری (شاعر و دارای مدال درجه یک علمی)، احمدخان دشتی (شاعر)، میرزا محمود حامدی (متخلص به حامد) (از فعالان فرهنگی و شاعر)، حجت‌الاسلام شیخ ابوتراب عاشوری (روحانی مبارز و شهید انقلاب ۱۳۵۷ش)، عبدالرسول حامدی (شاعر و احیاگر سبک نیمایی در جنوب)، میرزا محمدجواد حامدی (شاعر)، شایان حامدی (شاعر)، سید موسی ابطحی (مجتهد)، سید علی‌اکبر بهزادی (از فعالان فرهنگی و شاعر)، علی مرادی (شاعر)، شیخ محمد امامی حجتی (مجتهد و روحانی سرشناس)، ایرج اسدی (شاعر)، سید کوچک هاشمی‌زاده (نویسنده)، سید اسماعیل بهزادی (شاعر)، سید محمدرضا هاشمی‌زاده (شاعر)، محمدرضا صفدری (نویسنده سرشناس کشور) و پولاد اسماعیلی (شروه‌خوان مشهور جنوبی) اشاره کرد.[۲۱]
پوشش محلی؛ بیش‌تر مردان در این منطقه به‌دلیل شرایط آب و هوایی، لباس‌های نخی نازک بر تن می‌کنند. خانم‌ها نیز پیراهن‌های بلند دورچین با عبای سیاه‌رنگ، روبنده، مقنعه و شلوار چیت بر تن می‌کنند.[۲۲]
سوغات و صنایع‌دستی؛ پنیر نخل (ماده ترد، شیرین و سفیدرنگ میان درخت خرما)، خارک پخته، خرما، محصولات حصیری، گلافی (قایق‌سازی)، گرگوربافی (نوعی تور ماهی‌‌گیری)، گبه، گلیم اونه، قالی و عبای دشتی از صنایع‌دستی و سوغات بسیار ارزشمند این شهر محسوب می‌شوند.[۲۳]
آداب‌ورسوم؛ از آداب‌ورسوم مردمان این شهر می‌توان به «عید مرده» اشاره کرد. مردم این شهر در روز عید فطر پس از نماز صبح به مزار درگذشتگان خود رفته و فاتحه می‌خوانند. برخی بر سر مزار سفره انداخته و در آنجا نماز عید فطر بر پا می‌کنند که به این رسم «عید مرده» یا عید تلخک‌ها می‌گویند.[۲۴]
مراسم عروسی؛ مراسم عروسی در این شهر به‌مدت دو شبانه‌روز متوالی برگزار می‌شود. شب اول، مراسم حنابندان است که در این مراسم به خیام‌خوانی و رقص و پای‌کوبی می‌پردازند. در این مراسم از تنبک‌زن و نی‌انبانه‌زن نیز استفاده می‌شود که به آن «عیش» می‌گویند.
نیمه‌براتی، نان‌پوشی، خیام‌خوانی، طلب‌باران، عزایم‌نشینی، تابه‌گرمک، نظردرآوردن، دم‌دم‌سحری و گلی‌گوشو (گره‌گشو یا گره‌گشایی) از دیگر آداب‌ورسوم سنتی رایج در خورموج است که قدمتی طولانی دارند.[۲۵]
سوغات و صنایع‌دستی؛ از معروف‌ترین سوغات و صنایع‌دستی این شهر می‌توان به گَبه‌بافی، گلیم‌بافی، خرما و محصولات حصیری اشاره کرد.[۲۶]
آموزش و پژوهش
در این شهر دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پیام‌نور، علمی - کاربردی مرکز دشتی و فرهنگیان قرار دارند. حوزه علمیه سفیران مهدی و پیامبر اعظم این شهر مخصوص طلاب برادر و حوزه علمیه الزهرا این شهر ویژه طلاب خواهر است.[۲۷]
تقسیمات کشوری
خورموج دارای بخش‌های مرکزی، شنبه، طسوج و کاکی است. همچنین دهستان‌های چغاپور، کاکی، کبگان، طسوج، شنبه و مرکزی زیر مجموعه خورموج هستند.[۲۸]
محله‌های خورموج دارای دو بخش قدیمی و جدید هستند. محله‌های قدیمی شامل سادات و شیرکانی‌ها در غرب، بهایی‌ها در شرق، آبدانی‌ها در جنوب، و کلبیایی‌ها در شمال و محله‌های جدید شامل دشتی‌ها در جنوب، کولی‌ها در غرب، شهید چمران و شهربازی در شمال، پاسداران در شرق و سادات و عَمرا در مرکز شهر می‌شود.[۲۹]
جاذبه‌های گردشگری
قلعه خورموج؛ این قلعه که قسمتی از آن با نام قلعه محمدخان دشتی و قسمتی با نام قله جمال‌خان شناخته می‌شود، شامل یک برج است که حدود یک قرن پیش ساخته شده است. این بنا در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.[۳۰]
آتشکدة مُند؛ این بنای تاریخی در دل کوه مُند قرار دارد. نمای داخلی آتشکده، تالاری مربع شکل است که در وسط آن آتشدان قرار دارد. قدمت این بنا به اواخر دوران اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان باز می‌گردد.[۳۱]
مسجد جامع خورموج؛ قدمت این مسجد به سال ۱۲۷۵ق باز می‌گردد.[۳۲]
چشمه آب‌گرم نیکو؛ این چشمه در شمال خورموج قرار دارد. آب این چشمه در ردیف آب‌های سولفات کلسیم همراه با منیزیم و کلرور سدیم ولرم است.[۳۳]
گنبد نمکی کاکی؛ این گنبد در ۱۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان خورموج قرار دارد.[۳۴]
مشکلات زیست‌محیطی
شکار و صید بی‌رویه در این شهر مشکلاتی را ایجاد کرده است؛ کمبود آب به‌دلیل خشکسالی‌های اخیر نیز از مشکلات زیست‌محیطی این شهر محسوب می‌شود که در این زمینه با کمک انجمن‌ها لای‌روبی، احیای آبشخورهای قدیمی و ساخت آبشخورهای جدید انجام شده است. آلودگی هوا ناشی از فعالیت بی‌رویه معدن و صنایع نیز از جمله مشکلات زیست‌محیطی این خطه است.[۳۵]
زیرساخت
از مراکز درمانی خورموج می‌توان به بیمارستان ۱۲۰ تخت‌خوابی زینبیه، درمانگاه امام رضا، مرکز بهداشت شهید الیاس احمدی، مرکز بهداشت دشتی و مرکز بهداشت امام حسن مجتبی اشاره کرد.[۳۶] تعداد پارک‌های این شهر از نُه عدد به ۲۳ عدد در سال ۱۳۹۹ش رسید.[۳۷]
امکانات رفاهی
هتل سنتی قلعه محمدخان دشتی،[۳۸] هتل پاسارگاد و خانه مسافر پردیس خورموج از جمله امکانات رفاهی این منطقه هستند.[۳۹]
پانویس
- ↑ «معرفی خورموج»، وب‌سایت سیتی‌پدیا.
- ↑ اقتداری، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمـان، ۱۳۴۸ش، ص۲۱۳و۲۱۷.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ رستگار، دشتی، ۱۳۹۲ش، ص۳۰.
- ↑ اقتداری، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمـان، ۱۳۴۸ش، ص۲۲۷-۲۳۳؛ رستگار، دشتی، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۵-۱۱۸.
- ↑ اقتداری، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمـان، ۱۳۴۸ش، ص۲۱۳و۲۱۷.
- ↑ خورموجی، نزهة الاخبار، ۱۳۸۰ش، ص۸۸-۸۹.
- ↑ نیبور، سفرنامه، ۱۳۹۰ش، ص۲۶-۲۸.
- ↑ فسایی، فارس‌نامۀ ناصری، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۰۳۳-۱۰۳۴و۱۳۲۸.
- ↑ زنگویی، مقدمه بر شعر دشتی و دشتستان، ۱۳۶۴ش، ص۱۹؛ رکن‌زاده، فارس و جنگ بین‌الملل، ۱۳۱۲ش، ص۷۲؛ رکن‌زاده، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ۱۳۳۸ش، ج۲، ص۵۳۸.
- ↑ خیراندیش، «زمینه‌های اداری و اقتصادی قیام ضداستعماری مردم بوشهر، تنگستان، دشتی و دشتستان»، ۱۳۷۳ش، ص۱۹۴؛ موسوی‌نژاد، «عصر رئیس‌علی دلواری در تاریخ مبارزات مردم ایران علیه استعمار»، ۱۳۷۳ش، ص۵۷.
- ↑ «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار.
- ↑ فرهنگ جغرافیـایی آبادی‌های کشور (خـورموج ـ کنگان)، ۱۳۶۸ش، ج۱۱۱-۱۱۹، ص۴۴.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ فرهنگ جغرافیـایی آبادی‌های کشور (خـورموج ـ کنگان)، ۱۳۶۸ش، ج۱۱۱-۱۱۹، ص۴۴.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ «زندگی جانوری در استان بوشهر»، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی.
- ↑ فرهنگ جغرافیـایی آبادی‌های کشور (خـورموج ـ کنگان)، ۱۳۶۸ش، ج۱۱۱-۱۱۹، ص۴۳؛ رستگار، دشتی، ۱۳۹۲ش، ص۲۴۰.
- ↑ فرهنگ جغرافیـایی آبادی‌های کشور (خـورموج ـ کنگان)، ۱۳۶۸ش، ج۱۱۱-۱۱۹، ص۴۳؛ رستگار، دشتی، ۱۳۹۲ش، ص۲۴۰.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ «درباره خورموج-دشتی»، وب‌سایت خدمات بوم‌گردی اوسپیس.
- ↑ «درباره خورموج-دشتی»، وب‌سایت خدمات بوم‌گردی اوسپیس.
- ↑ «درباره خورموج-دشتی»، وب‌سایت خدمات بوم‌گردی اوسپیس.
- ↑ «درباره خورموج-دشتی»، وب‌سایت خدمات بوم‌گردی اوسپیس.
- ↑ شیرین‌آبادی، «قلعه خورموج/ تلفیق معماری ساسانی و سلجوقی»، وب‌سایت ره‌بال آسمان.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور.
- ↑ رستگار، دشتی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۲.
- ↑ محمدی، «قلعه خورموج»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «جاذبه‌های گردشگری خورموج، دیدنی‌های خورموج»، وب‌سایت جاذبه‌ها.
- ↑ «جاذبه‌های گردشگری خورموج، دیدنی‌های خورموج»، وب‌سایت جاذبه‌ها.
- ↑ «جاذبه‌های گردشگری خورموج، دیدنی‌های خورموج»، وب‌سایت جاذبه‌ها.
- ↑ «گنبد نمکی کاکی»، وب‌سایت همگردی.
- ↑ «مشکلات زیست‌محیطی شهرستان دشتی»، وب‌سایت اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر.
- ↑ «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ «سرانه فضای سبز خورموج ۱۰۰ درصد افزایش یافت»، خبرگزاری ایرنا آنلاین.
- ↑ «درباره خورموج-دشتی»، وب‌سایت خدمات بوم‌گردی اوسپیس.
- ↑ «رزرو هتل در خورموج»، وب‌سایت بهترینو.
منابع
- اقتداری، احمد، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمـان، تهـران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۴۸ش.
- «جاذبه‌های گردشگری خورموج، دیدنی‌های خورموج»، وب‌سایت جاذبه‌ها، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- خورموجی، محمدجعفر، نزهة الاخبار، به‌تحقیق علی آل‌داود، تهران، طبع و نشر، چ۱، ۱۳۸۰ش.
- خیراندیش، عبدالرسول، «زمینه‌های اداری و اقتصادی قیام ضداستعماری مردم بوشهر، تنگستان، دشتی و دشتستان»، مجموعه‌مقالات کنگرۀ بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس‌علی دلواری، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
- «درباره خورموج-دشتی»، خدمات بوم‌گردی اوسپیس، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- رستگار، زکریا، دشتی، بروجن، آبتین نگار، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- «رزرو هتل در خورموج»، وب‌سایت بهترینو، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، خیام، ۱۳۳۸ش.
- رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، فارس و جنگ بین‌الملل، تهران، سیروس، ۱۳۱۲ش.
- «زندگی جانوری در استان بوشهر»، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- زنگویی، عبدالمجید، مقدمه بر شعر دشتی و دشتستان، تهـران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش.
- «سرانه فضای سبز خورموج ۱۰۰ درصد افزایش یافت»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۹ش.
- شیرین‌آبادی، علی، «قلعه خورموج/ تلفیق معماری ساسانی و سلجوقی»، وب‌سایت ره‌بال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- فـرهنگ جغرافیـایی آبادی‌های کشور (خـورموج ـ کنگان)، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۶۸ ش.
- فسایی، حسن، فارس‌نامۀ ناصری، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر، چ۴، ۱۳۸۸ش.
- «گنبد نمکی کاکی»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- محمدی، فاطمه، «قلعه خورموج»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «مشکلات زیست‌محیطی شهرستان دشتی»، وب‌سایت اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر، تاریخ درج مطلب: ۱۹ تیر ۱۴۰۰ش.
- «معرفی خورموج»، وب‌سایت سیتی‌پدیا، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «معرفی شهر خورموج»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- موسوی‌نژاد، علی، «عصر رئیس‌علی دلواری در تاریخ مبارزات مردم ایران علیه استعمار»، مجموعه‌مقالات کنگرۀ بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس‌علی دلواری، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
- «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
- نیبور، کارستن، سفرنامه، به‌ترجمۀ پرویز رجبی، تهران، ایران‌شناسی، ۱۳۹۰ش.