عبدالرئوف بینوا
عبدالرئوف بینوا؛ دولت‌مرد نویسنده و پژوهشگر تاریخ و ادبیات پشتو.
عبدالرئوف بینوا، از نویسندگان و پژوهشگران شناخته‌شدۀ افغانستان در زمینۀ ادب و تاریخ پشتو، دولتمردی بود که سیاست، شعر و تاریخ را درهم آمیخته و سال‌ها در ادارات دولتی و مؤسسات فرهنگی فعالیت کرد.
زندگی‌نامه
عبدالرئوف بینوادر 21 جدی (دی) 1292ش، در موسی‌قلعۀ ولایت هلمند به دنیا آمد. او از خاندان نامی اهل دانش و از طایفۀ علی‌زایی بود. بینوا دروس متداول دینی و ادبی مانند صرف، نحو، بدیع، بیان و فقه را نزد پدر و برادر خود آموخت و از کودکی و نوجوانی با استعداد سرشار به زبان‌های فارسی، عربی، اردو و انگلیسی تسلط پیدا کرد.[۱] عبدالرئوف پس از تحصیل علوم دینی نزد پدر، نوشتن و شعر را آغاز کرد و نخستین اشعار او در نشریۀ طلوع افغان قندهار به‌چاپ رسید.[۲] بینوا در جوانی به کابل رفت و در رشتۀ زبان و ادبیات پشتو از دانشکدۀ ادبیات و علوم بشری فارغ التحصیل[۳] و در دستگاه دولتی مشغول به‌کار شد.[۴] او به‌مدت 36 سال در مناصب مختلف برای فرهنگ و ادب افغانستان خدمت کرد و بیشترین تحقیقات و آثار او در مورد ادبیات و تاریخ زبان پشتو است.[۵]
شخصیت
بینوا یک ملی‌گرای پشتون بود که با هدف مبارزه با زورگویی، خودکامگی، استثمار، رشوه، سنت‌های خرافی و خدمت به ملت افغان فعالیت خود را در کابل شروع کرد.[۶] او عضو و دبیر حزب «ویش زِلمیان» (جوانان بیدار) بود که خط ناسیونالیزم افغانی و بعدها برتری قومی را دنبال می‌کرد[۷] در حالی که خود مدافع آزاد‌اندیشی بود.[۸] بینوا نویسنده و شاعر اهل مطالعه و پرکار بود و نوشته‌ها و اشعار او در زبان و ادبیات پشتو تحولی بهوجود آورد.[۹]
خاستگاه اجتماعی
دوران مشروطه‌خواهی را آغاز شکوفایی شعر و ادبیات در افغانستان دانسته‌اند. در این دوران تحول عمیق در محتوا و ساختار شعر افغانستان بهوجود آمد که بعدها خود سرچشمۀ جریان‌های دیگر در شعر این سرزمین شد.[۱۰] بینوا در چنین شرائطی با ادبیات داستانی و شعر مأنوس شد.[۱۱] همچنین او در دورانی بزرگ شد که در افغانستان حرکت‌های ناسیونالیستی و جنبش مشروطه‌خواهی متأثر از تحولات سوسیالیستی و لیبرال‌دموکراسی در جهان آن‌روز، شکل گرفته بود و این دوره در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی او اثرگذار بوده[۱۲] و بستر تشکیل و مشارکت در فعالیت‌های جنبش ویش زلمیان را برای او فراهم کرد.[۱۳]
فعالیت‌ها
1. سیاسی
بینوا بیشترین وقت خود را صرف فعالیت‌های سیاسی و اداری کرد. او در دستگاه دولتی از کارمند ساده تا ریاست و وزارت پیش رفت و مدتی مسئولیت وزارت اطلاعات و فرهنگ را به‌عهده داشت و زمانی هم به‌عنوان مشاور صدراعظم، سفیر و نمایندۀ مجلس شورا فعالیت می‌کرد.[۱۴] او از بنیانگذاران حزب ویش زلمیان و نخستین دبیر این حزب بود و در نشریۀ انگار نظریات خود را منعکس می‌کرد.[۱۵] این جریده در جهت آزادی و ترقی ملت حرکت و از اظهار حق بدون مجامله و محافظه‌کاری و آزادی در مطبوعات استقبال می‌کرد و نسبت به سانسور اعتراض داشت و نویسندگان و نشریات محافظه‌را ترسو و تاریک‌اندیش می‌پنداشت.[۱۶] بینوا در 1345ش، به حزب جمعیت دموکراتیک مترقی پیوست و پس از مدتی با حزب افغان‌ملت و همچنین با برخی سران احزاب کمونیست مانند ببرک‌کارمل و حفیظ‌الله امین همکاری کرد.[۱۷]
2. علمی و فرهنگی
بینوا در مناصب مهم علمی و فرهنگی دولتی مانند پشتوتولنه/ اکادمی پشتو، ریاست مطبوعات وزارت اطلاعات و فرهنگ، دانشگاه کابل، رادیو کابل، روزنامه‌های مرکزی،[۱۸] انجمن ادبی و تاریخ، مرکز تحقیقات بین‌المللی پشتو و مشاور مطبوعاتی سفارت افغانستان فعالیت کرد.[۱۹]
3. ادبی و هنری
عبدالرئوف در کنار شعر و ادب به‌خوشنویسی هم پرداخته است.[۲۰] این شاعر نازک‌خیال بیشترین اشعار خود را به زبان پشتو به‌شیوۀ هنری، رسا و نغز سروده است. او به زبان فارسی هم می‌نوشت و شعر می‌سرود و از زبان‌های عربی و اردو ترجمه می‌کرد.[۲۱]
آثار
آثار او را که بیش از 500 مقاله و 70 کتاب گفته‌اند[۲۲] در قالب‌های زیر دسته‌بندی کرده‌اند:
1. کتاب
تعدادی از کتاب‌های بینوا به این شرح است: قاموس عربی- پشتو، قاموس پشتو، ریشۀ تاریخی افغانستان،[۲۳] هوتیکی‌ها، لیدران(رهبران) امروزی پشتونستان، اوسنی لیکوال (نویسندگان معاصر) در سه جلد (پشتو)، د افغانستان تاریخی پنبی (پشتو)، خوشحال خه وایی (پشتو)، د افغانستان نومیالی در چهار جلد (پشتو). معرفی و شناسایی زنان افغانستان قبل اسلام تا قرن 20م،[۲۴] پشتوسیلنی (تحقیقات پشتو)، نظری به پشتونستان، پشتتی میرمنی (زن پشتو)، پشتو دشاهانوپه دربارکی (پشتو در دربار شاهان)، ادبی فنون و کاظم‌خان شیدا،[۲۵] دپشتو قرائت (برای کلاس دهم مدرسه)، دغمونو وژی.[۲۶] کتاب‌های بینوا که به‌زبان عربی به‌چاپ رسیده: افغانستان الیوم، اربعین حقیقة عن افغانستان، المرآة الافغانیة، آثار افغانستان، هدیدالعام جدید. این کتاب‌ها در قاهره چاپ شده است.[۲۷]
2. مقاله
عبدالرئوف مقالات زیادی در موضوعات مختلف نوشته است: دختران آریانا، اهورامزادا در پشتو، مقام زن در آریایی‌های قدیم، رابعۀ بلخی، نفحات‌الانس مولانا جامی، داور یا زمین‌داور، ریشۀ کلمۀ آریا و آریانا در پشتو، لغات پشتو در عصر ویدی و اوستایی، سیدفتح‌علی‌حسین گردیزی، پنجوایی، از جملۀ آنها است.[۲۸]
3. ترجمه و تصحیح
برخی از اشعار بینوا به عربی، روسی و چکی ترجمه شده و همچنین تصحیح و تعلیقۀ کتاب دکاظم‌خان شیدا، دیوان رحمان بابا، دیوان پیرمحمد کاکر[۲۹] و ترجمۀ کتاب پشتوکتابخانی[۳۰] و برخی کتاب‌های تاگور و اقبال به دری و پشتو از فعالیت‌های او در این زمینه است.[۳۱]
4. اشعار
کتاب‌های شعر او عبارتند از: دمینی مینه، برگ سبز، دپریشانه افکار، لندی (اشعار عامیانۀ پشتو)،[۳۲] خوشحال اوپسرلی (خوشحال و بهار)، ویش زلمیان، باغونه.[۳۳]
5. نمایشنامه
از آثار نمایشنامه‌ای بینوا، به صدای وطن، اشتباه به‌زبان پشتو، طوق لعنت،[۳۴] زرنگ، حکومت بیدار است، آشیانۀ عقاب، کار براصل و زور گنهکار، می‌توان نام برد.[۳۵]
6. سرود ملی
بینوا در دوران داودخان، ترانۀ سرود ملی افغانستان را سرود[۳۶] و در سال 1383ش، نیز سرود ملی افغانستان به‌عنوان اولین سرود ملی دولت جمهوری اسلامی افغانستان به زبان پشتو از اشعار عبدالرئوف بینوا از سوی مجمع فرهنگی تعیین سرود ملی، استخراج و معرفی شد.[۳۷]
7. پته خزانه (گنجینۀ پنهان)
پته خزانه از منابع مهم تاریخ پشتو به‌شمار می‌رود اما اصالت این دست‌نوشته تأیید نشده است و پژوهشگران آن را جعلی می‌دانند. گفته می‌شود که بینوا از سوی سردار نعیم‌خان در زمان صدارت داودخان مأمور می‌شود کتابی راجع به تاریخ پشتون‌ها به همراه عبدالحی حبیبی تهیه کنند. این کتاب حاوی تاریخ پشتون‌ها به‌نظم و نثر است که نظم آن را بینوا و نثر را حبیبی انجام می‌دهد.[۳۸] همچنین گفته شده است این کتاب در 1142ق، در قندهار نوشته شده است.[۳۹]
دیدگاه‌های بینوا
بینوا به‌تعدد و آزادی فعالیت احزاب ضمن پایبندی به‌‌اتحاد و انسجام افغانستان باور داشت. او یکی از عوامل عقب‌ماندگی افغانستان را تشتت افکار مردم و نخبگان آن می‌دانست و راه حل آن را در فعالیت رسمی نهادها و احزاب جستجو می‌کرد.[۴۰] او فرصت دادن به جوانان را باور داشت و در کشور استعدادهای زیادی را می‌دید که توانایی مدیریت مناصب مختلف را دارند و این دیدگاه را باطل می‌دانست که آن زمان شایع شده بود مملکت دچار قحط‌الرجال است و به‌جز چند نفر دیگران نمی‌توانند کشور را اداره کنند.[۴۱] به نظر بینوا باید به همۀ افراد کشور بر اساس شایستگی آنها بدون برتری نژاد، قوم و خانواده، زمینه خدمت به کشور را فراهم کرد.[۴۲] بینوا سعادت ملت را در استفاده از افکار مردم در جهت ادارۀ کشور و نیز راهنمایی درست آنها و عدم سرکوب نظرات مردم می‌دانست و معتقد بود این کار سبب خوشنامی دولت‌مردان و رفع اتهام خیانت و کم‌کاری از آنها می‌شود.[۴۳]
دیدگاه دیگران در مورد بینوا
عبدالواحد سادات، بینوا را فردی ادیب، شاعر، تاریخ‌نگار و فرهنگ‌پژوه، نویسندۀ مشهور و مترجم دقیق می‌دانست که با روح شرقی که داشت به‌شعر و نثر پشتو شور تازه بخشید.[۴۴]
درگذشت
بینوا در 1984م، از افغانستان به آمریکا مهاجرت کرد،[۴۵] و یکسال بعد در 11 ژانویه 1985م، در ایالت نیوجرسی آمریکا در 71سالگی در گذشت.[۴۶]
نمونۀ اشعار
یک نمونه از اشعار بینوا را مرور می کنیم:[۴۷]
| پېړۍ واوښتې خو خلک لا ويده دي | ويښول يې ډېرکلونه زحمت غواړي | |
| په ړندو سترګو د اور پر خوا ور درومي | دا کم بخته لا نشه د جنت غواړي |
پانویس
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، کابل، کابل افغانستان، 1393ش، ص91.
- ↑ انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی، 1378ش، ص194-195.
- ↑ «عبدالرؤوف بینوا»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ انصاری، «جراید در افغانستان»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ مشید، «جنبش‌های روشنفکری و سرخورده‌گی گروه‌های سیاسی افغانستان در طول تاریخ»، وب‌سایت مشعل.
- ↑ بینوا، «تشتت افکار»، 1329ش، ص2-3.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ چهره‌قانی، «ادوار شعر فارسی در افغانستان، از مشروطۀ اول تا سقوط سلطنت آل یحیی»، 1397ش، ص15-17.
- ↑ کریمی، «نگاهی به تاریخ ادبیات معاصر افغانستان»، 1399ش، ص95-111.
- ↑ مشید، «جنبش‌های روشنفکری و سرخورده‌گی گروه‌های سیاسی افغانستان در طول تاریخ»، وب‌سایت مشعل.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی، 1378ش، ص194-195.
- ↑ «عبدالرؤوف بینوا»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ ادیبی، و، «نویسنده هیچگاه مرتجع نشود»، 1329ش، ص2.
- ↑ «عبدالرؤوف بینوا»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی، 1378ش، ص194-195.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ «عبدالرؤوف بینوا»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی، 1378ش، ص194-195.
- ↑ مشید، «جنبش‌های روشنفکری و سرخورده‌گی گروه‌های سیاسی افغانستان در طول تاریخ»، وب‌سایت مشعل.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، کابل، کابل افغانستان، 1393ش، ص91.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، کابل، کابل افغانستان، 1393ش، ص91.
- ↑ «عبدالرئوف بینوا؛ از کارمندی تا وزارت»، خبرگزاری فارس.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، کابل، کابل افغانستان، 1393ش، ص91.
- ↑ «عبدالرؤوف بینوا»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، 1393ش، ص91.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، کابل، کابل افغانستان، 1393ش، ص91.
- ↑ اوریا، «تا زنده یک افغان است، زنده افغانستان است: حوچی پاتی یو افغان وی، تل بدا افغانستان وی»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ «سرود ملی جمهوری اسلامی افغانستان تصویب شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ کوشان، «مرحوم بینوا: من اشعار بته خزانه را می‌سرودم و عبدالحی حبیبی نثرش را»، وب‌سایت سرزمین خراسان.
- ↑ مرادی، محمد، «نکته‌های کلیدی در ادبیات و دستور یبان پشتو»، وب‌سایت چی گپ هاست.
- ↑ بینوا، «تشتت افکار»، 1329ش، ص2-3.
- ↑ بینوا، «قحط‌الرجال»، 1329ش، ص1-4.
- ↑ بینوا، «قحط‌الرجال»، 1329ش، ص1-4.
- ↑ بینوا، «ما و سال نو»، 1329ش، ص4.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ دارو، چهره‌های جاویدان، کابل، کابل افغانستان، 1393ش، ص91.
- ↑ اوریا، «تا زنده یک افغان است، زنده افغانستان است: حوچی پاتی یو افغان وی، تل بدا افغانستان وی»، وب‌سایت ماریا دارو.
- ↑ سادات، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو.
منابع
- ادیبی، «نویسنده هیچگاه مرتجع نشود»، جریدۀ انگار، 13 حوت (اسفند) 1329ش.
- انصاری، فاروق، «جراید در افغانستان»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
- انوشه، حسن، دانشنامۀ ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، 1378ش.
- اوریا، ناصر، «تا زنده یک افغان است، زنده افغانستان است: حوچی پاتی یو افغان وی، تل بدا افغانستان وی»، وب‌سایت ماریا دارو، تاریخ درج مطلب: 11 ژانویه 2021م.
- بینوا، عبدالرئوف، «تشتت افکار»، جریدۀ انگار، 9 حوت (اسفند) 1329ش.
- بینوا، عبدالرئوف، «قحط‌الرجال»، جریدۀ انگار، 13 حوت (اسفند) 1329ش.
- بینوا، عبدالرئوف، «ما و سال نو»، جریدۀ انگار، 30 حوت (اسفند) 1329ش.
- چهره‌قانی، رضا، «ادوار شعر فارسی در افغانستان، از مشروطۀ اول تا سقوط سلطنت آل یحیی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 1، سال 1397ش.
- دارو، ماریا، چهره‌های جاویدان، کابل، بی‌نا، چاپ دوم، 1393ش.
- سادات، میرعبدالواحد، «گرامیداشت از یکصدونهمین زادروز شخصیت بزرگ فرهنگ افغانستان؛ میرعبدالرئوف بینوا»، وب‌سایت ماریا دارو، تاریخ درج مطلب: 28 آگست 2022م.
- «عبدالرؤوف بینوا»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 28 عقرب (آبان) 1386ش.
- «عبدالرئوف بینوا؛ از کارمندی تا وزارت»، خبرگزاری فارس، تاریخ در ج مطلب: 29 فروردین 1396ش.
- کریمی، کبری، «نگاهی به تاریخ ادبیات معاصر افغانستان»، مجلۀ علمی رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی، شمارۀ 23، پاییز 1399ش.
- کوشان، محمدقوی، «مرحوم بینوا: من اشعار بته خزانه را می‌سرودم و عبدالحی حبیبی نثرش را»، وب‌سایت سرزمین خراسان، تاریخ درج مطلب: 23 حمل (فروردین 1398ش.
- مرادی، محمد، «نکته‌های کلیدی در ادبیات و دستور یبان پشتو»، وب‌سایت چی گپ‌هاست، تاریخ درج مطلب: 31 جولای 2023م.
- مشید، مهرالدین، «جنبش‌های روشنفکری و سرخورده‌گی گروه‌های سیاسی افغانستان در طول تاریخ»، وب‌سایت مشعل، تاریخ بازدید: 30 آبان 1402ش.