چای روضه

چای روضه؛ از نوشیدنی‌های آیینی شیعیان در مراسم سوگواری مذهبی.

چای روضه، از جمله نوشیدنی‌های آیینی در میان شیعیان جهان محسوب می‌شود. امروزه، چای خوش‌عطر و طعم روضه را از ملزومات همیشگی مراسم روضه در تکیه‌ها و هیئات مذهبی می‌شناسند که در خاطر ایرانیان، از محبوبیتی بسیار برخوردار است. ایرانیان، بنا بر فرهنگ ایرانی و اسلامی خود و با توجه به اعتقادات مذهبی، چای روضه را شفابخش دانسته و آن را به‌منظور طلب برکت و برآورده شدن حاجات خود می‌نوشند.

مفهوم‌شناسی

چای، دم‌کردۀ برگ‌های خشک گیاهی به‌همین نام است که به‌صورت گرم مصرف می‌شود. روضه و روضه‌خوانی نیز در اصطلاح شیعیان ایران، به‌معنای نوحه‌سرایی بر مصائب اهل‌بیت رسول خدا و ذکر مصیبت آنها است. چای روضه، در میان ایرانیان به چایی گفته می‌شود که در مراسم روضه و عزاداری اهل‌بیت، برای پذیرایی از مهمانان و عزاداران تهیه می‌شود.

چای روضه در فرهنگ ایرانیان

چای، از جمله نوشیدنی‌های همیشگی مجالس روضه در میان ایرانیان بوده که در نقاط مختلف ایران به شیوه‌های مشابهی تهیه و استفاده می‌شود؛ برای مثال، مردم یزد، در مجالس روضۀ خود، به‌محض ورود مهمان، یک استکان چای خوش‌رنگ و طعم را بر روی نعلبکی چینی گذاشته و آن را به‌همراه چند حبه قند روی سینی کوچکی که تال نام دارد، پیش روی هر مهمان قرار می‌دهند. مردم یزد، این کار را به‌منظور پیش‌گیری از حواس‌پرتی مستمعین عزاداری در مراسم‌های روضه انجام می‌دهند. در یزد، به فردی که چای بر روی تال را بین مهمانان توزیع می‌کند «چای بده» می‌گویند. چای بده، موظف است به‌محض ورود هر مهمان جدید، چای روضه را با آداب‌ورسوم مخصوص یزدی‌ها نزد او قرار دهد. مزاح‌نکردن، رعایت ادب، باوقار بودن و یادگیری آداب مربوط به توزیع چای روضه، از جمله ویژگی‌هایی است که فرد چای بده باید دارا باشد.

برپایی سقاخانه و چای‌خانه هنگام برپایی مراسم عزای اهل‌بیت، به‌منظور تهیه و پخش چای روضه، از سنت‌های کهن شیعیان در ایران است. آنها، هر‌ساله، استکان‌ها و سماورها را مهیا کرده و بساط پذیرایی از عزاداران را در مراسم سوگواری اهل‌بیت به‌خصوص در دو ماه محرم و صفر برپا می‌کنند. توزیع چای از سنت‌های معنوی ایام محرم است که حال‌وهوای این نوع از عزاداری را دوچندان می‌کند. ایرانیان بر این باورند که چای روضه، به‌دلیل خاص بودن آن، همیشه از طعمی بی‌نظیر برخودار بوده و آن را به‌صورت‌های متفاوت زغالی، آتشی یا بر روی اجاق گاز تهیه می‌کنند. برپایی ایستگاه‌های صلواتی که با چای از عزاداران پذیرایی می‌کنند نیز در دهه‌های اخیر مرسوم شده است. دوستداران اهل بیت، در زمان عزاداری و در نقاط مختلفی از شهرهای خود، ایستگاه‌های صلواتی را راه‌اندازی کرده و با پخش نماهنگ‌ها و مداحی‌های مختلف، همزمان به پذیرایی از مهمانان و عزاداران مشغول می‌شوند. برخی معتقدند که این ایستگاه‌های صلواتی، با الگوبرداری از خدمتگزاری عراقی‌ها در راهپیمایی اربعین که به «موکب» معروف هستند، راه‌اندازی شده‌اند. موکب‌داران در ایران و عراق، از همان ابتدای ماه محرم، به خدمت عزاداران در نقاط مختلف می‌پردازند. در این میان، برخی از زنان و کودکان عراقی، در هنگامۀ اربعین، به توزیع چای در میان زوار امام حسین در جادۀ پیاده‌روی به‌سمت کربلا می‌پردازند، در حالی‌که این تنها کاری است که از پس آن بر می‌آیند.

علاوه بر آن، ایرانیان از گذشته بر این باور بوده‌اند که کودکان باید از همان دوران کودکی، طعم چای روضه را بچشند. اصطلاح «بچه‌ باید چای روضه را بخورد» به‌همین مفهوم اشاره دارد. مردم ایران، از دیرباز کودکان خود را به محافل روضه و سوگواری اهل‌بیت پیامبر می‌برند. برخی برای جذاب‌تر شدن این حضور برای کودکان، مسئولیت‌هایی از قبیل پخش قند و چای روضه را به آنها واگذار می‌کنند. بدین ترتیب، کودکان همپای بزرگترهای خود در این گونه مراسم‌ها مشارکت داشته و نحوۀ مشارکت در عزاداری‌ها را می‌آموزند. از سوی دیگر، حضور در مراسم عزاداری نوعی فعالیت اجتماعی محسوب شده و کودکان را با شور و هیجان سالم اجتماعی آشنا می‌کند. کارشناسان تربیتی توصیه می‌کنند که والدین برای لذت‌بخش شدن این مراسم‌ها برای کودکان، همواره مقداری خوراکی و اسباب بازی با خود به‌همراه داشته باشند.

چای روضه در ادبیات فارسی

امروزه، طعم و ارزش چای روضه در میان عزاداران اهل‌بیت، در سراسر ایران، آن‌قدر محبوب است که به جزئی جدانشدنی از هیئت و روضه تبدیل شده است. بسیاری نیز به این مفهوم در اشعار خود اشاره کرده‌اند. حسین کردی، از جمله شاعران معاصر ایرانی است که به این مفهوم در شعر خود اشاره کرده است:

این عشق پربهاست به عالم نمی‌دهم

من طعم چای روضه به زمزم نمی‌دهم

یدالله شهبازی نیز به این مفهوم به زیبایی اشاره کرده است:

حیات خضر نبی گر به لطف آب بقاست

حیات ما اثر چای روضۀ سقاست

حمیدرضا برقعی نیز در نماهنگی داستانی به این مفهوم معنوی اشاره کرده است:

عطر پررنگ چایی روضه

زیر و رو کرده خانۀ او را

چقدر ناگهان هوس کردم

طعم آن چای قندپهلو را

علاوه بر شعر، در طول سال‌های اخیر، کتاب‌هایی نیز به معرفی این میراث معنوی شیعیان پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به کتاب «چای روضه‌دم» اثر علی‌اصغر علوی اشاره کرد. این کتاب، مروری متفاوت بر آموزه‌های هیئتی با طعم چای روضۀ امام حسین دارد.

منابع

• «امام حسین، مناجات محرمی»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 17 مرداد 1402ش.
• «بچه بزرگ کردن با چای روضه»، وب‌سایت روزنامۀ جام جم، تاریخ بارگذاری: 10 مرداد 1401ش.
• «تصاویری زیبا از سقاخانه‌ها و چای‌خانه‌های حسینی»، رجانیوز، تاریخ باگذاری: 7 آبان 1393ش.
• «توزیع چای نذری میان زوار اربعین»، مشرق نیوز، تاریخ بازدید: 19 شهریور 1401ش.
• «جایگاه چای عزاداری در هیئت‌های عزاداری در ایام محرم»، وب‌سایت چای شمال، تاریخ بارگذاری: 16 شهریور 1398ش.
• «چای روضه را به کودک بچشانیم»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 20 شهریور 1397ش.
• «حال و هوای ایستگاه‌های صلواتی بجنورد/ چای روضه و جوانان پای کار»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 15 شهریور 1398ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 4 شهریور 1402ش.
• «شعر جدید از حمیدرضا برقعی/ عطر پررنگ چایی روضه»، وب‌سایت عقیق، تاریخ بارگذاری: 18 خرداد 1392ش.
• شهرامی، بیژن، قصه‌های روضه، تهران، به‌نشر، 1395ش.
• شهبازی، یدالله، «تصاویر»، وب‌سایت کرب‌وبلا، تاریخ بازدید: 17 مرداد 1402ش.
• «شیوۀ منحصر به فرد یزدی‌ها در پذیرایی از عزادان حسینی»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: 28 شهریور 1396ش.
• «کتاب چای روضه‌دم»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 4 شهریور 1402ش.
• «گذر عمر در سایۀ ایستگاه صلواتی/ چای همان چای و بیرق همان بیرق»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 28 تیر 1402ش.