چشم چرانی

چشم‌چرانی؛ چشم‌دوختن به دیگری با انگیزۀ لذت‌طلبی جنسی.

چشم‌چرانی در فرهنگ‌های گوناگون، رفتاری هرزه بوده و آسیب‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی بسیار در پی دارد. عوامل متعدد درونی یا بیرونی در ایجاد زمینۀ چشم‌چرانی موثر است. در مراحل اولیه ترک این رفتار بسیار آسان‌تر است و هرچه مداومت بر رفتار بیشتر شود ترک آن سخت‌تر و اراده ضعیف‌تر می‎شود. انسان عاقل با در نظر گرفتن عواقب چشم‌چرانی، از لذت زودگذر آن چشم‌پوشی می‌کند.

مفهوم‌شناسی

چشم‌چرانی به‌معنای نظربازی، در اصطلاح به نگاه خیره و شهوت‌آلودی گفته می‌شود که با انگیزۀ لذّت‌طلبی جنسی صورت می‌گیرد. نگاه‌هایی که به‌واسطۀ ارتباط حضوری و کلامی در جامعه و بدون تحریک شهوت و قصد لذت صورت می‌گیرد در دستۀ چشم‌چرانی قرار نمی‌گیرد. چشم‌چرانی اختصاصی به مردان ندارد و زنان نیز در معرض خطر چشم‌چرانی هستند. قرآن کریم به هر دو دستۀ زنان و مردان مؤمن سفارش می‌کند که از چشم‌دوختن به نامحرمان، پرهیز کنند. همچنین در قرآن به خیانت چشمان اشاره شده که بعضی مفسران آن را به چشم‌چرانی و نگاه دزدانه به نامحرم تفسیر کرده‌اند.

عوامل چشم‌چرانی

عوامل گوناگون فردی، فرهنگی و اجتماعی بر چشم‌چرانی اثرگذار است. عوامل فردی مانند وسوسه‌های شیطان، هوس‌های نفسانی، تصورات غلط در مورد چشم‌چرانی مانند توهم پاک بودن نگاه، تنوع‌طلبی و ارضاء نشدن در رابطۀ زناشویی با همسر؛ عوامل فرهنگی و اجتماعی مانند تبرج و جلوه‌گری در فیلم‌های سینما، تلویزیون و رسانه؛ حضور پر جاذبه‌ و آرایش‌کردۀ زنان در جامعه؛ اختلاط زن و مرد در محیط‌های آموزشی، کاری، تفریحی و مانند آن؛ بی‌توجهی به حریم خصوصی در معماری جدید و قرارگرفتن زنان و مردان نامحرم در معرض چشم‌چرانی؛ بالاتر رفتن سن ازدواج و استفاده از زنان به‌عنوان مانکن و یا مدل در رسانه‌ها و تبلیغات.

پيامدهای چشم‌چرانی

1- پیامدهای فردی

چشم‌چرانی در روایات به‌عنوان تیری از تیرهای شیطان یاد شده که موجب غفلت و ایجاد زمينۀ بى‌عفّتى و روابط نامشروع و شهوت‌رانی می‌شود که در نتیجه مايۀ غم و اندوه بوده، آه و حسرت را به‌دنبال دارد. از نظر جسمی نیز بعضی اطبای سنتی گفته‌اند که چشم‌چرانی موجب تحریک و ترشح غدد جنسی می‌شود و چون ارضای حقیقی صورت نمی‌گیرد زمینۀ ایجاد غدد سرطانی در بدن افزایش می‌یابد. از دیگر پیامدهای چشم‌چرانی ابتلا به بیماری‌ها و آزردگی‌های روانی است. تحریک کامجویی و لذت‌طلبی از یک‌سو و محدودیت‌های طبیعی، فرهنگی و اجتماعی که مانع لذت‌بردن فرد چشم‌چران می‌شود از سوی دیگر، موجب احساس محرومیت، فشار درونی و افسردگی در فرد می‌شود. امام علی یکی از آثار چشم‌پوشی و پرهیز از چشم‌چرانی را راحتی و آرامش قلب افراد بیان کرده است.

2- پیامدهای خانوادگی

چشم‌چرانی زمینۀ فروپاشی خانواده را فراهم می‌کند. فرد چشم‌چران، دیگران را با همسر خود مقایسه می‌کند که موجب بداخلاقی به همسر و در مراحل شدیدتر منجر به طلاق می‌شود.

3- پیامدهای اجتماعی

چشم‌چرانی علاوه ‌بر بی‌اعتباری فرد، موجب ناامن‌شدن جامعه، به‌ویژه برای حضور بانوان می‌شوند. در روایات نیز نسبت به کسی که نفس خود را خوار کند هشدار داده شده است. از سوی دیگر شیوع چشم‌چرانی در جامعه موجب می‌شود به‌جای توجه به ارزش‌های متعالی و کمالات انسانی، به افراد به‌عنوان ابزاری برای کامروایی و تمایلات حیوانی توجه شود. همچنین کاهش ازدواج و افزایش طلاق از دیگر پیامدهای چشم‌چرانی در یک جامعه است. امروزه نگاه سودجویانه و لذت‌طلبانه به زنان در فرهنگ و تمدن غرب، موجب شده است که صنعت تولید فیلم در این راستا تجاری‌سازی شود و پسران و دختران را تشویق می‌کنند که خود را شبیه الگوهای زیبایی تعریف‌شده، همانندسازی کرده و در معرض نمایش قرار دهند.

پرهیز از چشم‌چرانی

كنترل چشم از نگاه به حرام و چشم‌چرانی، مهمترین عامل برای رسیدن به عفت و پاکدامنی و كنترل غریزۀ جنسى است. کنترل غریزۀ جنسی از طریق چشم‌پوشی آسان‌تر از کنترل غریزۀ جنسی بعد از تحریک شهوت است. كنترل نگاه موجب راحتی قلب، كمال انسان و نورانى‌شدن قلب است. همچنین بر اساس روایات، خداوند به افرادی که نگاه خود را کنترل کنند عنایت‌های ویژه‌ای دارد؛ برای مثال خداوند به حضرت یوسف و ابن‌سیرین که از حرام چشم‌پوشی کردند علم تعبیر خواب عطا کرد. عنایت خداوند به شیخ رجبعلی خیاط در دوران معاصر نیز معروف است که با بستن چشم در مقابل حرام به تحول روحی رسید و دارای بعضی مقامات معنوی و چشم برزخی شد. در آموزه‌های دینی گرچه به لذت‌های حلال چشم توجه شده اما به انسان می‌آموزد که در این دنیا امکان رسیدن به همۀ لذت‌ها وجود ندارد و انسان ناگزیر است برای رسیدن به لذات بالاتر از بعضی لذت‌های دیگر به‌ویژه گناهان، چشم‌پوشی کند. آموزه‌های دینی افراد را به‌گونه‌ای تربیت می‌کند تا علاوه‌بر مدیریت لذت‌های خود و اجتناب از نگاه‌های حرام، چشم را یک نعمت الهی بدانند که در برابر آن مسؤلیت دارند. همچنین آموزه‌های دینی به نگاه‌های افراد جامعه جهت می‌دهد، به‌گونه‌ای که به‌وسیلۀ نگاه خود مانند نگاه به چهرۀ عالم، نگاه به چهرۀ پدر و مادر، نگاه به قرآن کریم، نگاه به کعبه و مانند آن، برای رسیدن به فضیلت‌ها، گسترش محبت در زندگی، رشد معنوی و رسیدن به کمال و سعادت و پاداش الهی بهره گیرند.

درمان چشم‌چرانی

کارشناسان برای درمان چشم‌چرانی به تقویت امید و تلقین مثبت، مقاومت، اراده و تلاش سفارش کرده‌اند. عادی‌نشدن چشم‌چرانی بسیار مهم است و ناراحت‌شدن از این رفتار نشان می‌دهد که هنوز عادی نشده است. یکی از روش‌هایی که برای ترک این رفتار پیشنهاد شده، فریب نفس است؛ وقتی شرایط چشم‌چرانی پدید آمد به نفس خود بگوید این یک بار را ترک می‌کنم و چون ترک یک‌بار آسان‌تر است، احتمال موفقیت در ترک بیشتر می‌شود. راه دیگر که برای ترک چشم‌چرانی انگیزه می‌دهد، تفکر در آثار و برکات ترک چشم‌چرانی است، مانند روایتی که بالاترین غنیمت را غنیمتی بیان می‌کند که با ترک چشم‌چرانی به‌دست می‌آید. از سوی دیگر تفکر در عواقب چشم‌چرانی نیز در ترک چشم‌چرانی موثر است. قرآن کریم نماز را عامل بازدارنده از فحشا و گناه معرفی می‌کند و پایبندی به نماز سبب ترک رفتار چشم‌چرانی است.

چشم و نگاه در فرهنگ ایرانیان

واژۀ چشم در زبان و فرهنگ ایرانی، فراتر از معنای سادۀ آن برای توصیفات و معانی بلندی مانند چشم‌افروز، چشم امید، چشم‌پوشی و چشم‌وچراغ، استفاده می‌شود که نشان از مقام بلند چشم در فرهنگ ایرانیان دارد.

رواق منظر چشم من آشیانۀ توست *** کرم نما و فرود آ که خانه خانۀ توست

ایرانیان بر اساس فرهنگ غنی خود، نامحرمان را به حریم خود راه نمی‌داده‌اند. خانه در معماری ایرانی حتی در دوران قبل از اسلام به‌گونه‌ای بوده که حریم خصوصی در امنیت بوده و فضاهای خانه به یک‌باره و با یک نگاه قابل مشاهده نبود و حتی درکوب‌های منزل را نیز برای تشخیص مرد و زن جداگانه قرار می‌دادند تا حريم خانواده از چشم نامحرمان محفوظ بماند. در بیرون از خانه نیز زنان ایرانی از دوران قدیم خود را در منظر نامحرمان با چادر، روسری، لباس‌های بلند و حتی روبند می‌پوشانیدند. آموزه‌های فرهنگی ایرانیان نیز سرشار از توصیه‌هایی است که با بیان حکمت‌ها، جوانان را نسبت به خطرات چشم‌چرانی آگاهی می‌دادند.

ز دست دیده و دل هر دو فریاد *** که هرچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد *** زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

همچنین از راه به‌جوش‌آوردن غیرت افراد با آموزه‌هایی مانند «هر که باشد نظرش در پی ناموس کَسی، پی ناموس وی افتد نظر بوالهوسی» دیگران را از چشم‌چرانی پرهیز می‌دهند.

منابع

• قرآن کریم
• اخوی، رضا، «پیامدهای منفی چشم‌چرانی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 7 آذر 1391ش.
• اکبری، محمدرضا، چشم و نگاه، تهران، بین‌الملل، ۱۳۹۵ش.
• باباطاهر، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 تیر 1403ش.
• پناهیان، علی‌رضا، «برخورد غیر منتظرۀ رسول خدا با جوان چشم‌چران»، وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۵ش.
• پناهیان، «درسنامۀ تنها مسیر/ مدیریت لذت»، وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۳ش.
• پوربیرانوند، آرزو، «بررسی پیامدهای نگاه حرام بر آرامش اجتماعی از دیدگاه آیات و روایات»، مجموعه مقالات برگزیده دومین همایش ملی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن و حدیث، 1401ش.
• تمیمی آمدي، عبدالواحد، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‌، 1366ش.
• حافظ، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر 1403ش.
• «چرا مردم در غرب به زنان برهنه نگاه نمی‌کنند؟!»، وب‌سایت شهر حجاب، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۳۹۷ش.
• «چشم‌چرانی و راه درمان آن از نظر دین»، وب‌سایت هدانا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۷ش.
• «چشم‌چرانی؛ هرز‌گی اجتماعی»، وب‌سایت روزنامه کیهان، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1396ش.
• «حجاب چشم مظلوم‌ترین واجبات و تکالیف الهی است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۱ بهمن ۱۳۹۳ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «رویکرد غرب نسبت به زنان فقط مبتنی بر سودجویی و لذت‌جویی است»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۶ دی ۱۴۰۲ش.
• درمان چشم‌چرانی، وب‌سایت دکتر نجفی توانا، تاریخ بازدید: ۱۶ تیر ۱۴۰۳ش.
• دستغیب، عبدالحسین، ازدواج اسلامي، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 تیر 1403ش.
• «راز درکوب در گذشته چه بود؟»، وب‌سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 2 آبان 1396ش.
• «راه کنترل چشم و نگاه نکردن به نامحرم، ترک چشم‌چرانی»، وب‌سایت نوجوانی، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آگوست ۲۰۲۲م.
• رجب‌زاده، هاشم، «کلک ادبیات تطبیقی: چشم جان و چشم تن در اندیشه ایرانی و فرهنگ ژاپن»، کلک، شماره ۶۵، ۱۳۷۴ش.
• عرفانیان، مریم، «چشم‌چرانی هم شد کار!»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۳ش.
• «علت چشم‌چرانی در مردان و زنان»، وب‌سایت موسسه همراز روان‌پویان، تاریخ انتشار: 22 جولای 2018.
• «عواقب و آسیب‌شناسی چشم‌چرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1393ش.
• فقيهى، على‌نقى، تربيت جنسى: مبانى، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حديث، قم، دارالحديث، 1387ش.
• فضل‌‌‌الله، محمدحسین، دريچه‌ای به دنيای جوانان، ترجمه عبدالهادی فقهی‌زاده، تهران، دادگستر، ۱۳۷۸ش.
• قوشچی، فرهاد، جامعه‌شناسی چشم و هم‌چشمی، تهران، تیسا، ۱۳۹۷ش.
• کمیلی، فرزانه، «تاریخچه حجاب در ایران چیست؟ بررسی جامع پوشش زنان ایرانی»، وب‌سایت خانه حجاب صدف، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۹۹ش.
• مجلسي‌، محمدباقر، بحارالانوار، لبنان، دار احیاء التراث، چ3، 1403ق.
• محمدی ری‌شهری، محمد، حكمت‌نامه جوان، قم، دارالحديث، چ۸، ۱۳۸۹ش.
• مصباح‌یزدی، محمدتقی، رستگاران، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، چ5، 1402ش.
• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، تهران، صدرا، چ137، 1402ش.
• ملک‌میرزایی، سمیرا و کاظمی، سیدسجاد، «تاثیر معماری ایرانی اسلامی بر جرائم منافی عفت»، کارآگاه، دورۀ ۱۳، شمارۀ ۵۰، ۱۳۹۹ش.
• موسوی، سیدمحمد، درمان تومورهای مغزی با مقایسه‌ای بین طب غربی و ایرانی از دیدگاه طب ایرانی، اصفهان، پیک شفا، چ2، 1392ش.
• میرباقری، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور، تاریخ بازدید: ۱۶ تیر۱۴۰۳ش.
• میرزامحمد، علی، «چشم‌چرانی؛ خیانت چشم»، وب‌سایت روزنامه کیهان، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۳۹۸ش.
• میری، زهره‌سادات، «آثار و عوامل روان‌شناسی نگاه حلال و حرام بر سلامت فرد و خانواده در اسلام»، همایش بین‌المللی حکمرانی اخلاق و معنویت، آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی با الگوگیری از زندگی حضرت زهرا، دورۀ 2، 1400ش.
• «نگاه حرام و اثرات مخرب آن در زندگی فردی و اجتماعی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1391ش.
• همتی، محمد، بایسته‌های اخلاقی بازنمایی حضور اجتماعی زنان در رسانه ملی، قم، دین و رسانه، 1399ش.
• هنرپور، ایمان، «چشم‌چرانی بیماری یا حرمت بر باد رفته انسان»، گزارش، سال هجدهم، شمارۀ 213، 1388ش.