گروه هنر مقدس

گروه هنر مقدس؛ نخستین گروه رسمیِ نمایش ویژۀ بانوان در ایران با زمینۀ فعالیت مذهبی.

گروه هنر مقدس، گروه تئاتر ویژۀ بانوان در ایران است که تمام عوامل آن از بانوان هستند. این گروه که جزئی از خانوادۀ حوزۀ هنری به‌شمار می‌رود به طراحی و اجرای تئاترهای ویژۀ بانوان در ایران مشغول هستند. گروه هنر مقدس، نخستین گروه هنری مختص بانوان با مجوز ادارۀ نمایش وزارت ارشاد است که دست به خلق آثار آیینی- مذهبی زده و نمایش‌های اثرگذاری را به‌روی صحنه برده است.

مفهوم‌شناسی

هنر، در زبان فارسی به آن درجه از کمال آدمی اشاره دارد که هشیاری، فراست، فضل و دانش را در برگرفته و صاحب آن را برتر از دیگران کرده است. در این راستا، هنرمند به‌ خلق آثار با معنای ژرف هستی‌شناسانه می‌پردازد و چشم‌داشت سود مادی ندارد. هنر، ابزاری ارزشمند برای ارتباط انسان‌ها و پیوند آنها در احساساتی زیبا و پرمعنا است تا از طریق این ارتباط و زبان، در مسیر سعادت فردی و اجتماعی گام بردارند. دین و آموزه‌های آن نیز که سازگار با فطرت انسانی است همواره در آفرینش‌های هنری بشر، جایگاه ویژه‌ای داشته و از این رهگذر، هنر مقدس در فرهنگ‌ها و اجتماعات بشری شکل گرفته است. هنر مقدس، آفرینشی هنری است که هم صورت و هم محتوای دینی داشته باشد و انگاره‌های دینی و مذهبی هنرمند را بازنمایی کند. گروه هنر مقدس نیز با هدف اجرای هنر اسلامی و مقدس در ایران شکل گرفته است تا بتواند در چارچوب تعالیم اسلام، هنر تئاتر را در ایران بازپروری کند و زمینه‌ساز نمایش‌های آیینی برای بانوان علاقمند باشد.

پیشینه

گروه هنر مقدس از سال 1375ش در قالب نمایشگاه‌های مفهومی دفاع مقدس آغاز به‌کار کرد. پس از مدتی و از سال 1386ش، این گروه وارد عرصۀ تئاتر مخصوص بانوان شد و تمامی دست‌اندرکاران آن، از نویسنده تا کارگردان و نیز تمامی بازیگران و عوامل صحنه را بانوان تشکیل می‌دادند. گروه هنر مقدس در آغاز با حضور هشت زن تشکیل شد. آنها با اجرا در مدارس به‌خصوص مدارس بین‌المللی، کار خود را شروع کرده و سپس برای دانشگاه‌ها، شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی، به اجرای نمایش پرداختند. این گروه هنری تا امروز بیش از 550 اجرا را روی صحنه برده و باور دارند که هنر سازگار با آموزه‌های اسلامی از جمله نیازهای اساسی جامعۀ مسلمان است. اعضای این گروه همواره تمایل داشته‌اند در فضایی سالم و با رعایت کامل پوشش اسلامی، به‌کار تئاتر و هنر مشغول شوند. موضوع نمایش‌های این گروه، همگی با محوریت زن شکل گرفته است؛ زیرا آنها معتقدند که نقش زن در جهان هستی و اجتماع بسیار پررنگ بوده و بر جریان هستی تأثیر می‌گذارد. آنها از میان تاریخ ایران، جهان و اسلام، داستان زنانی مختلف را استخراج کرده و پیام داستان را به‌شکل مستند و اغلب در فضایی رئال طراحی کرده و به‌روی صحنه می‌برند. اعضای این گروه، دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای دربارۀ هنر دینی و خاستگاه اسلامیِ انگاره‌های آن را هدایت‌گر خویش برای تأسیس گروه هنر مقدس دانسته‌اند. عوامل گروه هنر مقدس بیان کرده‌اند که از دیگر اهداف اصلی این گروه، اثرگذاری بر جوانان و نوجوانان است که البته در اجرای نمایش‌های مختلف، دست یافته و جوانان بسیاری را به تأمل و ژرف‌اندیشی سوق داده‌اند.

مدیریت گروه هنر مقدس

مدیریت گروه هنر مقدس، برعهدۀ مریم شعبانی است که کارگردانی گروه را نیز برعهده دارد. مریم شعبانی، متولد 1358ش است که در رشتۀ گرافیک تحصیل کرده و در دانشگاه نیز در مقاطع مختلف رشته‌های هنرهای تجسمی، صنایع دستی گرایش چوب و به‌صورت آزاد، مدیریت نمایشی و صداپیشگی را گذرانده است. مریم شعبانی، با تجربیات بسیاری که در طول سال‌های تدریس خود در آموزش و پرورش به‌دست آورد، در حوزۀ نمایشنامه‌نویسی و تئاتر ویژه بانوان ورود کرد. او موفقیت‌های گروه هنر مقدس را مدیون همسر خود می‌داند که در زمان حیات، همواره او را پشتیبانی و همراهی می‌کرده است. مریم شعبانی، از تمامی مردان ایران‌زمین می‌خواهد تا پشتیبان زنان در عرصه‌های فرهنگی بوده و آنها را در ایفای نقش و وظایف اجتماعی خود حمایت کنند. او معتقد است همان‌طور که زن در آرمان‌گرایی و موفقیت یک مرد تأثیرگذار است، حضور اجتماعی و موفقیت‌آمیز یک زن نیز متأثر از نوع نگرش حمایت‌گرانه و پیش‌برندۀ مرد است. مریم شعبانی همچنین دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی دربارۀ توانمندی‌های زنان و اعتماد به قابلیت‌های آنان و نیز لزوم حضور درست و شایستۀ آنها در اجتماع را سرلوحۀ کار خود قرار داده است.

عهدنامه

گروه هنر مقدس، عهدنامه‌ای را منتشر کرده که حاوی پیام اجتماعی و فرهنگی آنها است. اعضای این گروه، در این عهدنامه تأکید کرده‌اند که این نور حقیقت است که سختی‌ها و زمختی‌های مسیر پرپیچ‌وخم آنها را در تمامی سال‌های حیات، چون شهد، شیرین کرده است. آنها در این عهدنامه عنوان کرده‌اند که تلاش می‌کنند تا برای جهاد در صراط حق، هنر را با امر قدسی پیوند بزنند؛ زیرا انسان در فطرت خود دارای شعور باطنی نسبت به حقیقت عالم بوده و نیز دارای پیوندی بی‌واسطه و مستقیم با حقیقت کلی عالم است. از آن‌جایی که حقیقت عالم وجود مطلق کمال و جمال است، انسان نیز دارای شعور فطری نسبت به تمامی این زیبایی‌ها بوده و در نهایت، هنر، از همین پیوند ذاتی انسان با حقیقت عالم وجود و با روح کلی عالم پیوند می‌خورد. آنها معتقدند که هرچند، انسان می‌تواند هنر را مصادره به مطلوب کرده و این پیوند ذاتی قدسی را به امری غیرقدسی مبدل کند اما حقیقت آن است که هنرمند به نقشی می‌پردازد که از عالم غیب بر آینۀ جان او اشراق یافته و درصورتی که هنرمند از تعلقات دنیایی اعراض نکند و اهل جذبۀ عشق نباشد، آن جانب را نخواهد یافت. بانوان در گروه هنر مقدس تلاش کرده‌اند تا رازدار خزائن غیب بوده، کیفیت حضور و ظهور امر قدسی را در جهان شناخته و با بصیرت قلبی راز تمثیل حقایق ملکوتی را دریابند. بانوان در این گروه، عهدی مقدس با هنری مقدس بسته‌اند که آنها را بیش از پیش بر انجام مهم‌ترین فریضه مصمم کرده و خدا را شاهد این بیعت با موعود غایب گرفته‌اند. آنها، خود را زنانی زینبی خوانده‌اند که ریشه‌هایی محکم در خاک ایمان داشته و آینده را از آنِ خود دانسته‌اند.

آثار

گروه هنر تئاتر مقدس، در کنار نمایش‌های کوچک و بزرگ، چندین اثر قابل توجه داشته است که از آن جمله می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:

نمایش فاطمه

این نمایش که در ایام فاطمیه به اجرا درآمده به شش فراز از زندگی عارفانه و عاشقانۀ حضرت زهرا اشاره دارد که بیش از هفتاد بانوی هنرمند در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند. همچنین، این نمایش در نخستین حضور بین‌المللی خود همزمان با عید غدیر، در تئاتر ملی بغداد روی صحنه رفته که با استقبال 7 هزار بانوی عراقی مواجه شده است. برای این منظور، بازیگران مجموعه، نمایش را به زبان عربی ترجمه و تمرین کرده و آن را به‌روی صحنه برده‌اند. از مهم‌ترین تأثیرات این نمایش بین‌المللی می‌توان به مسلمان شدن دختر زرتشتی‌مذهب اشاره کرد که با مشاهدۀ این نمایش اذعان کرده بود سال‌ها در پی مسلمان شدن بوده اما به یقین نرسیده است. او، با شنیدن داستان‌های این نمایش، با آنها ارتباطی معنوی برقرار کرده، درنهایت به یقین کامل رسیده و حتی خانوادۀ خود را نیز متقاعد می‌کند تا به دین اسلام ایمان بیاورند.

خلود

این نمایش ویژۀ بانوان با محوریت تقابل زندگی سه زن و دنیای پس از مرگ آنها به اجرا در آمده است. نمایش تئاتر خلود در ایام عزاداری امام حسین به صحنه رفته و با تأکید بر جایگاه مادر و مادرانگی به مباحث عاشورای حسینی و زنان عاشورایی پرداخته است. اپیزود اول، داستان فاجعۀ هفتم تیر و انفجار حزب جمهوری و شهدای هفتم تیر تا شکل‌گیری عملیات فروغ جاویدان یا همان عملیات مرصاد است که زنان نقش زیادی در آن داشته‌اند. اپیزود دوم نیز داستان مادر شهید علیرضا حقیقت را روایت می‌کند که در ابتدا راضی به راهی شدن فرزند خود به جبهه نبوده اما پس از دیدن خوابی، تصمیم خود را تغییر داده و در نهایت فرزند خود را به جبهه رهسپار می‌کند.

اقلیما

این نمایش، مناظرۀ زمانی چند برهۀ تاریخی است که از ابتدای خلقت تا اتفاقی سرخ در کربلا را در برمی‌گیرد. در این مناظره، هر فردی، خود را با دیگر شخصیت‌های نمایش مقایسه می‌کند. در این نمایش، عوامل گروه هنر مقدس تلاش کرده‌اند تا وقایع روز جامعه را با هدف تکرار تاریخ، بیان کرده و اتفاقات اخیر خاورمیانه را در بستر تاریخ به تصویر بکشند. آنها در اقلیما، از نسل‌های جدید شهدا و فرزندان آنها سخن گفته‌اند. این نمایش دارای سه شخصیت اصلی زن به‌نام‌های «ام وهب» نماد مادر شهید، «اقلیما» نمایندۀ زن امروزی و مدرن و «حوا» هستۀ آفرینش است.

عروس روز دهم

نمایشی با موضوعی عاشقانه و حقیقی است که داستان‌هایی مرتبط با سه برهۀ زمانی مختلف را روایت می‌کند. داستان این نمایش در بستری سورئال نوشته شده که هبوط آدم، کربلا و اوضاع فلسطین را شامل می‌شود. کارشناسان، این نمایش را روایتی لطیف و جذاب از داستانی عاشقانه می‌دانند که مخاطبان را با به رخ کشیدن اسوه‌های درخشان زن مسلمان، به فکر وامی‌دارد.

ایوان آخر

تئاتر- تعزیه‌ای که از زبان «هنده»، کنیز امام حسین و همسر یزید، واقعۀ عاشورا را روایت کرده و اتفاقات دهۀ محرم سال 61هجری را بیان می‌کند. داستان این نمایش از هند شروع شده و به مصیبت‌های کربلا ختم می‌شود.

علیا مخدره

داستانی مستند از زنان و دختران کاخ ناصرالدین شاه است که برای نخستین‌بار، جریانی جدید را در کاخ ناصری رقم می‌زنند.

دوره‌های آموزشی

گروه هنر مقدس، تا امروز، چندین دورۀ درس‌های تئاتر را به‌صورت حضوری و مجازی برای بانوان برگزار کرده است. این دوره‌ها بیشتر شامل دروس مبانی هنرهای نمایشی، فلسفۀ هنر، بازیگری مقدماتی، پرفرمنس، ترانه‌سرایی، آوا و صداسازی، نمایش خلاق، قصه‌خوانی، طراحی لباس تئاتر و گریم بوده که در سه مقطع کودک، نوجوان و بزرگسال تشکیل شده است.

منابع

• «اقلیما نمایشی ویژۀ بانوان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بارگذاری: 24 مهر 1395ش.
• «ایوان آخر تعزیه- تئاتر بانوان در فرهنگسرای خاوران»، وب‌سایت عقیق، تاریخ بارگذاری: 27 آبان 1394ش.
• دارایی، فریبرز، «هنر مقدس، دورۀ آموزشی برگزار می‌کند»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 8 اسفند 1402ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1403ش.
• «عروس روز دهم روی صحنه رفت»، وب‌سایت پایگاه تخصصی زنان و دختران، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1403ش.
• «راه‌اندازی باشگاه هنرهای نمایشی مجازی بانوان»، وب‌سایت پایگاه خبری سراج 24، تاریخ بارگذاری: 10 شهریور 1399ش.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1403ش.
• «کار ما روضه نیست!»، وب‌سایت حوزۀ هنری انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1403ش.
• «گروه تئاتر هنرمقدس جزئی از حوزۀ هنری خواهد بود»، نور نیوز، تاریخ بارگذاری: 3 بهمن 1401ش.
• قاسم‌آبادی، فاطمه، «نمایش اقلیما از دهۀ دوم محرم به روی صحنه می‌رود»، وب‌سایت پایگاه تخصصی زنان و دختران، تاریخ بارگذاری: 17 مهر 1395ش.
• «ماجرای مسلمان شدن دختر زرتشتی با دیدن نمایشی دربارۀ امام حسین»، خبرگزاری بولتن نیوز، تاریخ بارگذاری: 30 بهمن 1400ش.
• «مدیران و اساتید روی اختلاط در تئاتر تعصب دارند!»، خبرگزاری جوان آنلاین، تاریخ بارگذاری: 3 اذر 1398ش.
• مؤذن‌زاده، آروین، «یادبود تهیه‌کنندۀ گروه هنر مقدس و معرفی تازه‌ترین اثر گروه»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 17 آبان 1401ش.
• «هنر مقدس؛ استیلای دین بر هنر»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بارگذاری: 15 آذر 1393ش.