ایزدخواست
ایزدخواست؛ شهری باستانی و دروازۀ تمدن استان فارس.
ایزدخواست (یزدخواست)، شهری در بخش مرکزی شهرستان آباده استان فارس است.[۱] ایزدخواست شهری باستانی و یک دژ قدیمی است که تمدنی کهن را دل خود جای داده است. این شهر به‌دلیل تقسیم‌شدن آریایی‌ها به سه گروه مادها، پارت‌ها و پارس‌ها در آن، از اهمیت تاریخی برخوردار است. [۲] نان تنوری این شهر بسیار پرطرفدار است.[۳] بومیان ایزدخواست از لحاظ قومی پارس هستند و زبان‌شان پارسی با گویش ایزدخواستی است.[۴]
پیشینه
بسیاری از تاریخ‌نویسان و باستان‌شناسان، شهر ایزدخواست را محل تفرقه می‌دانند؛ زیرا مکانی است که در آن، آریایی‌ها به سه گروه مادها، پارس‌ها، و پارت‌ها تقسیم شدند.[۵] شهر ایزدخواست در دوره ساسانیان یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران در ایالت استخر بوده است.[۶]
جمعیت‌شناسی
جمعیت ایزدخواست بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ شمسی ۶۰۰۰ تن بوده است.[۷] بیش‌تر مردم این شهر از لحاظ قومی فارس (تاجیک) و از نظر نژادی، آریایی هستند و به زبان فارسی با لهجه ایزدخواستی، سخن می‌گویند.[۸] مردم ایزدخواست، مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند.[۹]
تقسیمات کشوری
شهر ایزدخواست در بخش مرکزی شهرستان آباده قرار دارد و دارای ۳۹ آبادی است.[۱۰]
جغرافیا
شهر ایزدخواست در مختصات جغرافیایی ۳۱،۵ درجه شمالی و ۵۲ درجه شرقی واقع شده است.[۱۱] این شهر از شمال و غرب به استان اصفهان، از جنوب به شهرستان خرمبید و از شرق به شهرستان ابرکوه منتهی می‌شود.[۱۲] ایزدخواست از نظر وضعیت آب‌وهوایی خشک و نیمه بیابانی است. میزان بارندگی در آن بسیار کم است و پوشش گیاهی چندانی ندارد. ایزدخواست در زمستان بسیار سرد و در بهار و تابستان معتدل است که این اعتدال را مدیون رودخانة بوانات است که از این شهر می‌گذرد.[۱۳] بهره‌برداری از سد ایزدخواست در ۵ کیلومتری این شهر از سال ۱۳۷۹ش آغاز شده است.[۱۴] همچنین رودخانه‌ای از وسط شهر عبور می‌کند که سرچشمة آن کوه مروارید ارتفاعات سی‌بی‌یون، لریان، نعل اشکن و شرازك است. این رودخانه از منابع تأمین‌کنندة آب ایزدخواست محسوب می‌شود.[۱۵]
پوشش گیاهی متنوع درختچه‌هاي گز و اشک در این منطقه از عوامل سکونت و دام‌داري در این شهر قدیمی بوده است.[۱۶] حیواناتی مانند خرگوش، روباه و کفتار بیش‌تر از سایر حیوانات در ایزدخواست وجود دارند.[۱۷]
ساختار شهر
ساختار شهري قدیم ایزدخواست به‌صورت دژي مستحکم و نفوذناپذیر بوده است که بر فراز تپه‌اي سنگی بنا گردیده بود و هر چهار طرف آن پرتگاه‌هاي عظیم و خندق‌هاي بزرگ وجود داشت.[۱۸]
اقتصاد
شغل اصلی مردم ایزدخواست کشاورزی و دام‌داری است.[۱۹]
فرهنگ و هنر
مشاهیر ایزدخواست؛ از مشاهیر این شهر می‌توان به حاج وجیه‌الله ایزدی از شاعران نامی این شهر متخلص به شیدا اشاره کرد.[۲۰] همچنین پدر افشین یدالهی (از شاعران نامی کشور) از بزرگان شهر ایزدخواست بوده است.[۲۱]
سوغات و صنایع دستی؛ از سوغات این شهر می‌توان به لبنیات شامل کشک، ماست و پنیر اشاره کرد.[۲۲] نان تنوری این شهر نیز زبان‌زد خاص و عام است؛ تا حدی که در سفرنامة تاورنیه بیان شده که زن یزدی و نان ایزدخواستی برای سعادت زندگانی لازم است.[۲۳] روغن حیوانی این شهر نیز بسیار مرغوب است. از صنایع دستی این شهر نیز می‌توان به قالی‌بافی و روواردوزی (دوخت رویه گیوه) اشاره کرد.[۲۴]
موزه‌ها؛ موزه مردم‌شناسی ایزدخواست، گوشه‌ای از زندگی مردم این خطه در زمان‌های قدیم را نشان می‌دهد و فرهنگ غنی این مردمان را به نسل‌های آینده منتقل می‌کند. جمع‌آوری وسایل این موزه حدود ۲۰ سال زمان برده است.[۲۵]
آداب‌ورسوم؛ مردم ایزدخواست اولین شنبة سال نوی خورشیدی را «شنبه‌به‌در» می‌نامند. آن‌ها در این روز همراه با خانوادة خود به دل طبیعت رفته و به تفریح می‌پردازند. آن‌ها اشعاری دربارة این روز نیز دارند: میخوایم بریم شنبه به در / ششه به در، سیزده به در / با عروس‌های باجی‌قمر / با دخترای کل‌‌صفر[۲۶]
غذاهای محلی؛ از غذاهای محلی این شهر می‌توان به «قنبرپلو»، «هویج‌پلو»، «رب‌پلو»، «لوبیاپلو»، «شکرپلو» و «کلم‌پلو» اشاره کرد.[۲۷]
ایزدخواست در سفرنامه‌ها
این شهر دارای سابقه باستانی بسیار است و اکثریت نزدیک به اتفاق جهانگردان خارجی، در سیاحت‌نامه‌های خود از این شهر و دژ آن یاد کرده‌اند. دکتر ویلیام جکسن در وصف این شهر زیبا گفته است که ایزدخواست یکی از شگفت‌انگیزترین شهرهایی است که او به آن سفر کرده است؛ ایزدخواست بر بالای یک برآمدگی سنگی قرار گرفته و از دور شبیه به کشتی عظیمی است که در بستر رودخانه‌ای خشک شده به سنگ تبدیل شده است.[۲۸]
جاذبه‌های گردشگری
قلعة ایزدخواست؛ قلعه یا دژ ایزدخواست در ۷ کیلومتری شمال این شهر واقع شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قدمت این بنا به دوران ساسانیان باز می‌گردد. نام‌های دیگر این قلعه، قلعه سرسنگ یا قلعه کهنه است. ساختار این قلعه با ارگ بم مشابهت دارد و پس از ارگ بم بزرگ‌ترین قلعة خشتی دنیا است. همچنین این دژ، نخستین بنای طبقاتی دنیا نیز محسوب می‌شود.[۲۹]
کاروانسرای ایزدخواست؛ این کاروان‌سرا در دوران شاه‌عباس صفوی ساخته شده و ۳۸۰۰ متر زیربنا دارد. این بنا در سال ۱۳۸۲ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۳۰]
پل ایزدخواست؛ قدمت این پل به دوران صفویه باز می‌گردد و در سال ۱۳۵۴ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۳۱]
سد ایزدخواست؛ سد ایزدخواست (سد سربند) اولین سد قوسی جهان است و قدمت آن به دوران ساسانیان باز می‌گردد و روی رودخانة ایزدخواست واقع شده است. قسمت میانی این سد شکسته شده و تنها دو قسمت آن در دو طرف رودخانه باقی مانده است. طول این سد ۴۲ متر و ارتفاع آن ۱۵ متر بود. سد سربند از جنس سنگ آهک به‌صورت سنگ لاشه،[۳۲] ملاط گچ و ساروج[۳۳] است. این بنا نیز در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.[۳۴]
حمام صفوی؛ بر روی یکی از ستون‌های این بنا کتیبه‌ای قرار دارد که در آن قدمت ساخت این بنا به سال ۱۱۱۰ق باز می‌گردد. این حمام از دو بخش سربینه و گرم‌خانه تشکیل شده است و تمام عناصر یک حمام ایرانی را در دل خود دارد. وجود این حمام نشانگر رونق شهر ایزدخواست در دوران صفویه است.[۳۵]
کاروانسرای شاه‌عباسی؛ قدمت این کاروان‌سرا به دوران صفویه باز می‌گردد و ۴۰۰۰ متر زیربنا دارد. این بنا را معماران ایرانی آن دوران به زیبایی ساخته‌اند. از تزیینات این بنا می‌توان به کتیبه زیبای سردر آن اشاره کرد که با خط ثلث سفید بر روی زمینة لاجوردی نگاشته شده است. در اطراف این کاروان‌سرا، سنگ قبرهایی با هنرنمایی حجاری ایرانیان به چشم می‌خورد.[۳۶]
آستان امامزاده سیدعلی؛ این امامزاده از نوادگان امام موسی کاظم معروف به سید علی گلسرخ است که آرامگاه او در شرق ایزدخواست قرار دارد.[۳۷]
مشکلات زیست‌محیطی
ایزدخواست با مشکل کمبود آب آشامیدنی روبه‌رو است. آب آشامیدنی مصرفی، آلوده بوده و سلامت مردم را به خطر انداخته است.[۳۸]
زیرساخت
ایزدخواست دارای ایستگاه راه‌آهن است.[۳۹] همچنین مرکز خدمات جامع سلامت ایزدخواست با زیربنای حدود ۱۴۴۰ متر مربع از سال ۱۳۹۷ش به بهره‌برداری رسید.[۴۰]
امکانات رفاهی
از امکانات رفاهی این شهر برای گردشگران می‌توان به اقامتگاه بوم‌گردی مهرگان پارس، اقامتگاه بوم‌گردی شب سکوت کویر، اقامتگاه بوم‌گردی کروشک ایزدخواست و اقامتگاه بوم‌گردی ایزدمهر اشاره کرد.[۴۱]
پانویس
- ↑ «معرفی شهر ایزدخواست»، وبسایت چهارگوشة ایران زیبا.
- ↑ تقیان، «جاهای دیدنی ایزدخواست فارس/ اولین قلعه طبقاتی خشتی جهان»، وبسایت ره‌بال آسمان.
- ↑ «ایزدخواست در سفرنامه‌ها و صحبت‌های بزرگان»، وبلاگ خانه فرهنگ.
- ↑ «معرفی شهر ایزدخواست»، وبسایت چهارگوشة ایران زیبا.
- ↑ تقیان، «جاهای دیدنی ایزدخواست فارس/ اولین قلعه طبقاتی خشتی جهان»، وبسایت ره‌بال آسمان.
- ↑ «آشنایی با شهر تاریخی ایزدخواست فارس»، مجله گردشگری الی گشت.
- ↑ «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار.
- ↑ «معرفی شهر ایزدخواست»، وبسایت چهارگوشة ایران زیبا.
- ↑ «ایزدخواست- آباده»، مجله ویستا آنلاین.
- ↑ «تقسیمات کشوری»، درگاه ملی آمار.
- ↑ «معرفی شهر تاریخی ایزدخواست»، خبرگزاری ایمنا آنلاین.
- ↑ تقیان، «جاهای دیدنی ایزدخواست فارس/ اولین قلعه طبقاتی خشتی جهان»، وبسایت ره‌بال آسمان.
- ↑ تقیان، «جاهای دیدنی ایزدخواست فارس/ اولین قلعه طبقاتی خشتی جهان»، وبسایت ره‌بال آسمان.
- ↑ «معرفی شهر ایزدخواست»، وبسایت چهارگوشة ایران زیبا.
- ↑ «معرفی شهر تاریخی ایزدخواست»، خبرگزاری ایمنا آنلاین.
- ↑ «معرفی شهر تاریخی ایزدخواست»، خبرگزاری ایمنا آنلاین.
- ↑ «نگاهی گذرا به آباده»، وبلاگ شهر من آباده.
- ↑ «معرفی شهر تاریخی ایزدخواست»، خبرگزاری ایمنا آنلاین.
- ↑ «ایزدخواست؛ تاریخ دیروز، خرابه امروز»، خبرگزاری جوان آنلاین.
- ↑ تقیان، «جاهای دیدنی ایزدخواست فارس/ اولین قلعه طبقاتی خشتی جهان»، وبسایت ره‌بال آسمان.
- ↑ «دکتر افشین یدالهی شاعر و ترانه‌سرای نامی ایران درگذشت»، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ ایزدی، «وجود آثار قدیمی و کشاورزی نشانه‌های قدمت»، وبلاگ ایزدخواست.
- ↑ «ایزدخواست در سفرنامه‌ها و صحبت‌های بزرگان»، وبلاگ خانه فرهنگ.
- ↑ ایزدی، «وجود آثار قدیمی و کشاورزی نشانه‌های قدمت»، وبلاگ ایزدخواست.
- ↑ «موزه مردم‌شناسی ایزدخواست؛ پلی برای انتقال فرهنگ بومی به نسل‌های آینده»، خبرگزاری فارس آنلاین.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۲-۲۳۳و۴۴۷.
- ↑ حسنی، «غذاهای سنتی استان فارس»، وبسایت کجارو.
- ↑ «ایزدخواست در سفرنامه‌ها و صحبت‌های بزرگان»، وبلاگ خانه فرهنگ.
- ↑ خسروشاهی، «قلعه ایزدخواست»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امید به ثبت جهانی کاروانسرای ایزدخواست»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «امید به ثبت جهانی کاروانسرای ایزدخواست»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ سنگ لاشه سنگی است که بدون تغییر به همان صورت اخراج شده مورد استفاده قرار می گیرد.
- ↑ نوعی ملاط ضد آب از ترکیب خاک رس و آهک.
- ↑ «سد ایزدخواست»، وبسایت کوچیتا.
- ↑ «آشنایی با شهر تاریخی ایزدخواست فارس»، مجله گردشگری الی گشت.
- ↑ «آشنایی با شهر تاریخی ایزدخواست فارس»، مجله گردشگری الی گشت.
- ↑ ایزدی، «وجود آثار قدیمی و کشاورزی نشانه‌های قدمت»، وبلاگ ایزدخواست.
- ↑ «مردم ایزدخواست فارس با کمبود آب آشامیدنی مواجه هستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی آنلاین.
- ↑ «ایستگاه راه‌آهن ایزدخواست»، وبسایت نشان.
- ↑ «بازدید وزیر بهداشت از مرکز خدمات جامع سلامت ایزدخواست»، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز.
- ↑ «هتل در ایزدخواست»، وبسایت بهترینو.
منابع
- «آشنایی با شهر تاریخی ایزدخواست فارس»، مجله گردشگری الی گشت، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۸ش.
- «امید به ثبت جهانی کاروانسرای ایزدخواست»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۴۰۰ش.
- «ایزدخواست- آباده»، مجله ویستا آنلاین، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «ایزدخواست؛ تاریخ دیروز، خرابه امروز»، خبرگزاری جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۸۹ش.
- «ایزدخواست در سفرنامه‌ها و صحبت‌های بزرگان»، وبلاگ خانه فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۱ش.
- ایزدی، غلام‌علی، «وجود آثار قدیمی و کشاورزی نشانه‌های قدمت»، وبلاگ ایزدخواست، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۹۲ش.
- «ایستگاه راه‌آهن ایزدخواست»، وبسایت نشان، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «بازدید وزیر بهداشت از مرکز خدمات جامع سلامت ایزدخواست»، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۴۰۱ش.
- «پل ایزدخواست آباده»، وبسایت هتل آفتاب، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «تقسیمات کشوری»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- تقیان، «جاهای دیدنی ایزدخواست فارس/ اولین قلعه طبقاتی خشتی جهان»، وبسایت ره‌بال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۰ش.
- حسنی، محبوبه، «غذاهای سنتی استان فارس»، وبسایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۶ دی ۱۳۹۴ش.
- خسروشاهی، مهتاب، «قلعه ایزدخواست»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «دکتر افشین یدالهی شاعر و ترانه‌سرای نامی ایران درگذشت»، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۳۹۶ش.
- رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، تهران، موسسه فرهنگی آیات، ۱۳۷۳ش.
- «سد ایزدخواست»، وبسایت کوچیتا، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «مردم ایزدخواست فارس با کمبود آب آشامیدنی مواجه هستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۸۵ش.
- «معرفی شهر ایزدخواست»، وبسایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «معرفی شهر تاریخی ایزدخواست»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۳۹۱ش.
- «موزه مردم‌شناسی ایزدخواست؛ پلی برای انتقال فرهنگ بومی به نسل‌های آینده»، خبرگزاری فارس آنلاین، تاریخ بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۰ش.
- «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «نگاهی گذرا به آباده»، وبلاگ شهر من آباده، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آبان ۱۳۸۸ش.
- «هتل در ایزدخواست»، وبسایت بهترینو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «یادواره سرداران و ۱۲۰ شهید ایزدخواست برگزار شد»، پایگاه جامع فرهنگ ایثار و شهادت استان فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۹ تیر ۱۳۹۷ش.