بحران میان‌سالی

بحران میان‌سالی، تنش‌ها و مشکلات روانی و عاطفی افراد در دوره میان‌سالی.

بحران میان‌سالی، چالش‌های روانی در سنین 40 تا 60 سالگی است که در زنان و مردان بروز می‌کند. افراد مبتلا به این بحران، نسبت به زندگی خود احساس نارضایتی، بدبینی یا پشیمانی دارند. اکثر افراد از این بحران به‌سرعت عبور می‌کنند و به زندگی عادی برمی‌گردند؛ اما برخی افراد در این دوره با ناامیدی به سوی تصمیم‌‌ها و اقدامات اشتباه سوق می‌یابند. با شناخت نشانه‌های این بحران، خود فرد یا اطرافیان او می‌توانند کمک کنند تا این دورۀ تنش‌زا، بدون آسیب سپری شود. معناگرایی و تقویت باورهای دینی در گذار بی‌گزند از بحران میان‌سالی، اثرگذار است.

مفهوم‌شناسی

دورۀ میان‌سالی «بهار عقلانیت» و «آغاز فرزانگی» نامیده شده است؛ اما نرسیدن آدمی به اهداف معین ‌شده در جوانی و ترس از آینده و پیری، می‌تواند این دوره را با چالش روبرو کند. برخی زنان و مردان با ورود به دورۀ میان‌سالی که زندگی شغلی، خانوادگی و اجتماعی آنها به ثبات می‌رسد، با چالش‌هایی در معنای زندگی روبرو شده و شوق ادامۀ زندگی را از دست می‌دهند. این وضعیت، بحران میان‌سالی نامیده می‌شود و موجب دگرگونی‌هایی در شخصیت افراد می‌شود. روان‌شناسان، بحران میان‌سالی را برآمده از نوعی قطعیت بیولوژیکی می‌دانند.

عوامل و زمینه‌ها

الف – ضعف در معنایابی زندگی

اگر انسان از ابتدای جوانی، هدف و ارزش‌های زندگی را به درستی معنا نکرده و تکلیف خود را در زندگی معین نکرده باشد، در میان‌سالی به تلۀ «احساس بیهودگی» می‌افتد و این حس، او را به سمت ملال و افسردگی سوق می‌دهد. دیدگاه انسان به دورۀ میان‌سالی، معنادهی و سازگاری با آن، از عوامل مهم تعدیل بحران میان‌سالی است؛ این‌که فرد بتواند در روند زندگی خود با برنامه‌ریزی سازنده، امید به آینده را در خود زیاد کند، گذراز این بحران را آسان می‌کند.

ب - تغییرات جسمی

دورۀ میان‌سالی با تغییراتی در بدن همراه است، از جمله آغاز یائسگی در زنان و کاهش تستوسترون در مردان که با تغییر در خلق‌وخو تجربه می‌شوند. هم‌چنین در این دوره، بیماری‌هایی مانند فشار خون در زنان و مردان ایجاد می‌شود. تحلیل رفتن جسم اثرات منفی بر فرد دارد که حس کم‌توانی و نزدیک ‌شدن به سن پیری و نیازمندی را در او تقویت می‌کند.

ج – دگرگونی مناسبات اجتماعی

بسیاری از انسان‌ها در میان‌سالی، دگرگونی‌های آشکاری را در روابط اجتماعی خود تجربه می‌کنند. بسیاری از والدین در میان‌سالی شاهد ازدواج و استقلال فرزندان خود هستند و به‌نوعی تنهایی را تجربه می‌کنند. از سوی دیگر، برخی والدین به‌خاطر کمک به استقلال فرزندان در زندگی، گرفتار مشکلات مالی می‌شوند. همچنین برخی، دورۀ میان‌سالی را با قبول تعهدات کاری و شغلی جدید آغاز می‌کنند.

نشانه‌های بحران میان‌سالی

الف) نشانه‌های روانی

1- اندوه و تأسف شدید

ذهن فرد گرفتار در بحران میان‌سالی، همواره درگیر فرصت‌های ازدست‌رفته زندگی است و این امر موجب نارضایتی از وضعیت فعلی و بی‌توجهی به ابعاد مثبت و خوب زندگی‌ می‌شود.

2- بی‌قراری و رؤیاپردازی

فرد، دچار روزمرّگی شده و از برنامه‌های کاری یا دیگر وظایف خود احساس خستگی می‌کند. در این حالت ممکن است خیال‌پردازی کند که اگر برای مثال، شغل متفاوتی داشت یا در ازدواج خود مسیر دیگری رفته بود اکنون وضعیت بهتری داشت.

3- تحریک‌پذیری

خیالاتی که مسیر پیشین زندگی فرد را گرفتار و یا توان او را محدود کرده‌، ممکن است باعث حملات عصبی شوند. حتی امکان دارد از دست شریک زندگی، پدر یا مادر سال‌خورده و یا نزدیک‌ترین دوستان‌ خویش به‌خاطر مسائل جزئی عصبانی شود.

4- حسرت گذشته

به جای تمرکز بر جنبه‌های مثبت زندگی در زمان حال، به خیال‌پردازی دربارۀ گذشته می‌پردازد. اندیشیدن به روابط قوی پیشین که اکنون کم‌رنگ شده‌اند، موجب ناراحتی می‌شوند و افسوس گذشته، فرد را در خود غرق می‌کند.

5- رفتار تکانشی

در این دوره احتمال دارد رفتارهای افراطی در فرد آغاز شوند مثلا درگیر خریدهای بزرگ و بی‌مورد، پرخوابی یا کم‌خوابی، زیاده‌روی در خوردن غذا و نیز مصرف الکل یا مواد مخدر شود تا بخواهد احساس نارضایتی را در خود سرکوب کند.

6- تغییر در میل جنسی

این بحران ممکن است با عدم تعادل در ارضای غریزۀ جنسی همراه باشد. فکر خیانت در فرد زیاد می‌شود چون به رابطۀ فعلی خود مشکوک است. ممکن است در صدد آشنایی با فردی جوان‌تر از خود باشد که با حس عدم امنیت‌ در رویارویی با سن پیری ارتباط دارد.

7- تغییر در خواسته‌ها و اهداف

تمایل ناگهانی به تغییر در زندگی رخ می‌دهد مثل جابجایی خانه و محل سکونت و یا داشتن موقعیت بهتر در محل کار. این تغییرات ممکن است تلاشی در جهت اصلاح تصمیمات ناخوشایند گذشته باشند.

ب) نشانه‌های جسمی

رایج‌ترین تغییرات فیزیولوژیکی زنان و مردان در میان‌سالی عبارتند از: کم‌‍‌شدن عملکرد قلب و کلیه‌ها، کاهش ترشح آنزیم‌های مختلف، ضعیف‌شدن قدرت ماهیچۀ دیافراگم، بزرگ‌شدن غدۀ پروستات در مردان و شروع دورۀ یائسگی زنان. برخی از این تغییرات در نتیجۀ بالارفتن سن و برخی دیگر به‌دلیل سبک زندگی افراد رخ می‌دهند. ‌ چنان‌چه شخص در سنین جوانی دارای تحرک بیشتری بوده، توان بدنی و نشاط او در سن میان‌سالی هم بیشتر خواهد بود و برعکس، هرچه تحرک‌ کمتری داشته، احتمال این‌که دچار مشکلات جسمی مانند حملات قلبی، تپش قلب، بروز لختۀ خون در رگها و پوکی استخوان شود بیشتر است.

نشانه‌های خاص زنان و مردان در بحران میان‌سالی

جنسیت در کیفیت بحران میان‌سالی نقش دارد. احتمال دارد زنان دوره‌ای از درون‌گرایی را تجربه کنند، یعنی به‌جای این‌که مشکلات و نیازهای دیگران را در اولویت قرار دهند، به خود و نیازهای جسمی و روحی خود بپردازند. از سویی، مردان ممکن است به این حس برسند که تصمیم‌گیری‌های گذشتۀ آنها موجب شده است گزینه‌های احتمالی برای تصمیمات آینده‌ محدود شوند. محور توجه مردان، موفقیت‌های آنان است و اصرار دارند خود را به بقیه ثابت کنند. اما زنان بیشتر مایل‌اند مراقب ظاهر و جذابیت خود باشند. از آنجا که بسیاری از افراد میان‌سال، دیگر از چندان مسئولیت سنگینی به‌عنوان والدین برخوردار نیستند تمایل دارند کارهایی انجام دهند که پیش‌تر به‌دلیل وجود فرزند از آنها غافل بودند.

راهبردهای دینی برای مقابله با بحران میان‌سالی

صاحب‌نظران معتقدند رابطۀ هوش معنوی و رضایت از زندگی در میان‌سالی و سالمندی بسیار معنادار است. دین‌داری تأثیری شگرف بر نگرش فرد از زندگی و نیز چگونگی مقابله با حوادث آن دارد. از این منظر، شرایط بحرانی و فجایع زندگی و تجربیات حاصل از آنها فرد را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند.توکل به خداوند، ایمان به آخرت، تقویت روحیۀ شکرگزاری، عقیده به اراده و حکمت خداوندی، شناخت و آگاهی نسبت به ماهیت و حقیقت دنیا از راهبردهای مؤثر در مواجهه با اتفاقات زندگی به‌ویژه دیدگاه فرد به فرایند زندگی در میان‌سالی است.

راه‌های برخورد با بحران میان‌سالی

1- پذیرش بحران؛
2- تقویت روابط عاطفی با همسر؛
3- توجه به داشته‌ها؛
4- شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه؛
5- روی‌آوری به عادات جدید در سبک زندگی؛
6- گفتگو با عزیزان خود دربارۀ بحران؛
7- ورزش و تغذیه سالم.
همچنین کارشناسان توصیه کرده‌اند کسانی که از عوارض منفی بحران میان‌سالی رنج می‌برند، به مشاور روان‌شناسی مراجعه کنند تا به کاهش آسیب‌های میان‌سالی کمک شود. در نظام بهداشت و درمان جمهوری اسلامی ایران، دو هفته در سال به نام میان‌سالان، نام‌گذاری شده است؛ از 24 تا 30 مهر به‌نام هفتۀ سلامت زنان و از اول تا 7 اسفند به‌نام هفته سلامت مردان. توجه ویژه به میان‌سالی و سلامت این دوران به‌معنای توجه به سلامت خانواده و کل جامعه ایرانی است. به‌منظور ارتقاء سلامت میان‌سالان در تمام مراکز جامع سلامت، برنامه‌ای با عنوان «خدمات نوین سلامت» در حال شکل‌گیری است تا از خدمات بهداشتی و درمانی رایگان بهره‌مند شوند.

چالش‌ها

روان‌شناسان معتقدند مدت زمان ادامۀ بحران میان‌سالی در افراد متفاوت است و بستگی به تلاش و انگیزه افراد دارد. ا گر فرد برای رهایی از آن تلاش نکند، تا پنج سال او را درگیر می‌کند و پیامدهای حاصل از آن تا چندین سال ادامه خواهد داشت. در سبک زندگی جدید، گرایش برخی خانواده‌ها به تک‌فرزندی نیز به چالش‌های میان‌سالی می‌افزاید. پدر و مادری که تنها یک فرزند دارند با ازدواج و استقلال فرزند، خیلی زود و عمیق درد تنهایی را حس می‌کنند. فرزندانی هم که در خانواده از وجود برادر يا خواهر محروم هستند سال‌های ميان‌سالی و پيری را در تنهایی و بدون هم‌زبان و كمک‌رسان، سپری می‌کنند. چنان‌چه به اين مشکل، مسئله تجرد نیز اضافه شود با پديدۀ ناگوارتری رویرو می‌شوند. فرهنگ تک‌فرزندی در جامعۀ امروز ایرانی و نیز افزایش زندگی مجردی و جمعيت جوانانی كه به ازدواج ديد منفی دارند، پديدۀ ميانسالان مجرد و تنها در آيندۀ نزدیک را رقم خواهد زد.

منابع

• اسماعیلی، معصومه و همکاران، «تبیین راهبردهای گذر از بحران میانسالی: یک مطالعۀ کیفی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی روانشناسی تحولی و روانشناسان ایرانی، دورۀ14، ش56، 1397ش.
• «ایستادن در مرز بحران/ میانسالی و حس غریب ناکامی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1398ش.
• «بحران پایان‌ناپذیر میان‌سالی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 23 فروردین 1397ش.
• «بحران میان‌سالی»، وب‌سایت پزشکت، تاریخ بازدید: 28 ابان 1402ش.
• «بحران میان‌سالی چیست و با آن چه کنیم»، وب‌سایت فرارو، تاریخ بازدید: 28 ابان 1402ش.
• «بحران میان‌سالی را با این 5 تکنیک رد کنید»، وب‌سایت انتخاب، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1397ش.
• «بحران میانسالی، مرحله‌ای در گذز از جوانی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1401ش.
• پورمهدی، «ویژگی‌های دوران میان‌سالی و پیام‌های دینی مرتبط با هر کدام از آنها»، وب‌لاگ بینات، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1397ش.
• «چگونه بحران میانسالی(۶۰ - ۴۰سالگی) را مدیریت وآنرا تبدیل به موفقیت کنیم؟»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1398ش.
• خدابنده‌لو، نسیم، «بحران میانسالی چیست و چه علائمی دارد»، وب‌سایت های اکسپرت، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1400ش.
• «سلامت میان‌سالان، موضوع مغفول‌ماندۀ جامعه»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1297ش.
• شارف، ریچارد، نظریه‌های روان‌درمانی و مشاوره، ترجمۀ م. فیروزبخت، رسا، تهران، 1393ش.
• کیانی، شیرو، «بحران میانسالی چیست و با آن چه کنیم»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1401ش.
• عابدنیا، ریحانه، «میان‌سالی، آغاز دوران افسردگی یا ناامیدی؟»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1398ش.
• «علائم، پیامدها و راه‌کارهای غلبه بر بحران میان‌سالی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 15 مرداد 1399ش.
• رسولی، فریبا، «بحران میان‌سالی، نشانه‌ها و علامت‌های این بحران استرس‌زا»، وب‌سایت کاربوم، تاریخ بازدید: 8 ابان 1402ش.
• مولودی، استیره و عبداله‌زاده، حسن، «مطالعۀ کیفی راهبردهای مقابله با بحران میانسالی در میان‌سالان شهر تهران»، وب‌سایت دستاوردهای روان‌شناختی، تاریخ درج مطلب: 29 فروردین 1402ش.
• «نشانه ‌های بحران میان‌سالی و درمان آن»، وب‌سایت آسانیسم، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1402ش.
• «10نکته برای تبدیل بحران میانسالی به یک شروع جدید»، وب‌سایت شکرانه، تاریخ درج مطلب: 26 شهریور 1402ش.
• Brim, O. G., Ryff, C. D., & Kessler, R., How healthy are we: A national study of wellbeing in midlife. Chicago: Univ. Chicago Press, 2004.