تفکیک جنسیتی در اسلام
تفکیک جنسیتی در اسلام؛ فرایند جداسازی زنان و مردان در محیط‌های اجتماعی بر اساس آموزه‌های اسلامی.
تفکیک جنسیتی به جداسازی زن و مرد در فضاهای عمومی گفته می‌شود که هدف آن، کاهش آسیب‌های ناشی از اختلاط با نامحرم است. در سبک زندگی ایرانی، روابط زن و مرد دارای چارچوب تعریف‌شدۀ فرهنگی و شرعی است.
مفهوم‌شناسی
تفکیک جنسیتی، به جداسازی زنان و مردان در محیط‌های مختلف گفته می‌شود که با هدف جلوگیری از اختلاط غیر ضروری زن و مرد و افزایش امنیت زنان در برابر آزارهای جنسی صورت می‌گیرد.[۱]
عرصه‌های تفکیک
در گذشته، جداسازی زنان و مردان در ﻣﻬﻤﺎنیﻫﺎی ﺧﺎﻧﮕﯽ، ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﮐﺎری، آموزشی، اﻣﺎﮐﻦ زﯾﺎرﺗﯽ، ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺗﺠﺎری و حمل‌ونقل عمومی صورت می‌گرفت؛ اما امروزه در پی گسترش فضای مجازی، شاخص‌های سبک زندگی اصیل ایرانی پیرامون چگونگی ارتباط زنان و ﻣﺮدان در این فضا نیز مورد توجه قرار گرفته است.[۲]
پیشینه
انسان‌ها در طول تاریخ، تفکیک جنسیتی را به‌طور معمول در فعالیت‌های اجتماعی زنان و مردان اعمال می‌کردند. حتی در جوامع بدوی، زنان در محیط خانه و مزرعه به کوزه‌گری، بافندگی، تهیه پوشاک، جمع‌آوری گیاهان خوراکی، عسل، قارچ و غلات مشغول بودند. در مقابل وظایفی چون شکار، صید ماهی، تهیۀ غذا و دفاع از قبیله و خانواده به عهده مردان بود.[۳] در دورۀ فئودالی در اروپا، سکونت‌گاه زنان کارگر از مردان جدا بود و در کارگاه‌ها نیز هیچ راهی برای اختلاط مرد با زن وجود نداشت. با پیشرفت صنعت در قرن نوزدهم میلادی، فعالیت زنان به کارخانه‌ها و اداره‌ها منتقل شد اختلاط زنان و مردان در محیط‌های کار و آموزش و فضاهای عمومی بیشتر شد.[۴] زنان در جامعۀ عرب قبل از اسلام توجه اندکی به تفکیک جنسیتی و هنجارهای آن در پوشش و روابط اجتماعی داشتند، [۵] بدون حجاب در جامعه ظاهر می‌شدند و گاهی خانه خدا را برهنه، طواف می‌کردند.[۶]
تفکیک جنسیتی در آموزه‌های اسلام
در آیات قرآن برای حضور اجتماعی زنان و معاشرت آنها با مردان، هنجارهای ارتباطی با هدف پیشگیری از فساد و فتنه، مشخص شده است؛ [۷] اما ارتباط سالم زن و مرد، پذیرفته شده است، مانند گفت‌وگوی زکریّا با مریم، [۸] گفت‌وگوی سلیمان با ملکه سبا، [۹] گفت‌وگوی موسی با دختران شعیب، [۱۰] گفت‌وگوی خواهر موسی با ماموران فرعون[۱۱] و گفت‌وگوی مردم با مریم.[۱۲] آموزه‌های روایی نیز بیانگر آن است که زنان و مردان می‌توانند با حفظ دستورات شریعت در یک محیط قرار بگیرند و با همدیگر ارتباط کلامی داشته باشند، مانند گفت‌وگوی سلمان فارسی با فاطمه زهرا[۱۳] و یا کمک سلمان به فاطمه در کارهای خانه.[۱۴] امام صادق نیز تعامل زن و مرد را در چارچوب احکام شریعت، تایید کرده است.[۱۵] دسته‌ای از روایات نیز مردان و زنان را از هم‌سخن‌شدن بیهوده نهی کرده است.[۱۶] در سیرۀ پیامبر و اهل‌بیت، تفکیک جنسیتی مانع حضور و فعالیت اجتماعی دانسته نمی‌شود؛ از جمله در دورۀ پیامبر، برخی زنان به‌همراه مردان در میدان جنگ حاضر شده و به فعالیت‌هایی مانند پختن ﻏﺬا، مداوای ﻣﺠﺮوﺣﺎن، مراقبت از ﺑﯿﻤﺎران، [۱۷] انتقال پیکر شهیدان[۱۸] و حتی جنگیدن با دشمن می‌پرداختند.[۱۹] همچنین برخی زنان مسلمان با فعالیت فرهنگی و سرودن شعر به تقویت جایگاه اجتماعی مسلمانان در دورۀ پیامبر پرداخته‌اند.[۲۰] برخی زنان، راوی احادیث پیامبر هستند[۲۱] و برخی همچون خدیجه، همسر پیامبر، از فعالان اقتصادی و از ﺗﺎﺟﺮان ﺳﺮﺷﻨﺎس روزگار خود بود.[۲۲]
دیدگاه‌ها دربارۀ تفکیک جنسیتی
برخی، تفکیک جنسیتی را اصل اولی در روابط زن و مرد می‌دانند و اختلاط را فقط در صورت اضطرار یا ضرورت می‌پذیرند. اکثر سلفی‌ها با تبعیت از‌اندیشه‌های ابن‌تیمیه هرگونه حضور و فعالیت اجتماعی زن را که به اختلاط با مردان بنیجامد حرام می‌دانند؛ از جمله وهابی‌ها[۲۳]و گروه طالبان که به زنان اجازه تحصیل در مدارس و دانشگاه‌ها، حضور در مکان‌های عمومی و اشتغال در ادارات و کارخانه‌ها نمی‌دهد. در مقابل این دیدگاه، لیبرالیست‌ها که به‌دنبال برابری و آزادی مطلق هستند تفکیک جنسیتی را منافی آزادی و برابری می‌دانند.[۲۴] دیدگاه سوم با اصالت دادن به عفاف و حیا، روابط سالم و بدون آسیب زن و مرد را پیگیری می‌کند. بسیار از‌اندیشمندان مسلمان با تکیه بر آموزه‌های اسلام به اختلاط و حضور زن در جامعه اگر به رابطۀ نامشروع نینجامد و موجب تضییع حقوق خانواده نشود، مهر تایید زده‌اند.[۲۵] امام خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، نه‌تنها مشارکت فعال زنان در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی نظامی را تایید کرده است، بلکه آمادگی نظامی زنان را برای دفاع از اسلام، واجب می‌داند.[۲۶] وی حتی با ایجاد فاصلۀ فیزیکی میان دختران و پسران در دانشگاه مخالفت کرد.[۲۷]
پانویس
- ↑ تولایی و همکاران، «بررسی رضایت‌مندی از تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی»، 1394ش، ص33.
- ↑ ﻧﺼﺮاﻟﻠﻬﯽ و ﮐﺎﻓﯽ، «ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ـ ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﺧﺘﻼط ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼﻣﯽ»، 1402ش، ص28-29.
- ↑ علویون، «کار زنان در حقوق ایران و حقوق بین المللی کار»، 1381ش، ص13.
- ↑ خانی، جنسیت و توسعه، 1385ش، ص10.
- ↑ جمشیدی، تاریخچه حجاب در اسلام، 1384ش، ص134-158.
- ↑ جاحظ، رسائل، 1411ق، ج2، ص150.
- ↑ سورۀ احزاب، آیات32، 53، 59. سورۀ قصص، آیۀ 23. سورۀ نور، آیۀ31.
- ↑ سورۀ آل‌عمران، آیۀ 37.
- ↑ سورۀ نمل، آیۀ 44.
- ↑ سورۀ قصص، آیات 23-25.
- ↑ سورۀ طه، آیۀ 40.
- ↑ سورۀ مریم آیۀ 27-29.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج43، ص72.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، 1413ق، ص14.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، 1413ش، ص14.
- ↑ نوری طبرسی، مستدرک‌الوسائل، بی‌تا، ج14، ص272.
- ↑ اﻟﻨﯿﺴﺎﺑﻮری، المسند الصحیح، ﺑﯽﺗﺎ، ج3، ص7441.
- ↑ ﻃﺒﺮی، ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﻄﺒﺮی، 1378ش، ج3، ص66- 76.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج2، ص45.
- ↑ آﯾﺘﯽ، ﭼﮑﯿﺪه ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم، 1378ش، ص49.
- ↑ ﺟﻮادی آﻣﻠﯽ، زن در آیینه جمال، 1382ش، ص713.
- ↑ رﻓﯿﻌﯽ، وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ، 1397ش، ص611.
- ↑ عثیمین، فتاوی نور علی الدرب، بی‌تا، ج2، ص24.
- ↑ کاتوزیان، «تفکیک جنسیتی، توهین به جامعه دانشگاهی» وب‌سایت تابناک.
- ↑ غزالی، اسلام پاسخ می‌دهد، 1392ش، ص575. قرضاوی، فقه سیاسی، 1379ش، ص165.
- ↑ خمینی، صحیفه نور، 1371ش، ج7، ص340.
- ↑ «دستور شبانه و فوری امام خمینی برای برچیدن پرده‌کشی میان دانشجویان دختر و پسر»، وب‌سایت اعتماد.
منابع
- آﯾﺘﯽ، ﻣﺤﻤﺪاﺑﺮاﻫﯿﻢ، ﭼﮑﯿﺪه ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم، ﺗﻬﺮان، ﺳﻤﺖ، 1378ش.
- پین، مایکل،اندیشه انتقادی از روشنگری تا مدرنیته، ترجمه پیام یزدان‌جو، تهران، آگاه، 1394ش.
- تولایی، نوین و دیگران، «بررسی رضایت‌مندی از تفکیک جنسیتی در فضای عمومی»، مجله تحلیل اجتماعی شماره 4، 1369ش.
- جاحظ، عمر بن محمد، رسائل، تحقیق عبدالسلام‌هارون، بیروت، دارالجمیل، 1411ق.
- جمشیدی، اسدالله، «تاریخچه حجاب دراسلام»، تاریخ درآینه پژوهش، شماره 7، پاییز 1384ش.
- ﺟﻮادی آﻣﻠﯽ، ﻋﺒﺪاﷲ، زن درآﯾﻨﻪ ﺟﻤﺎل و ﺟﻼل، ﻗﻢ، اﺳﺮاء، 1382ش.
- کاتوزیان، حمیدرضا، «تفکیک جنسیتی، توهین به جامعه دانشگاهی است»، وب‌سایت تابناک، تاریخ نشر: 30 مهر 1390ش.
- خانی، فضیله، جنسیت و توسعه، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1385ش.
- خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1371ش.
- «دستور شبانه و فوری امام برای برچیدن پرده‌کشی میان دانشجویان دختر و پسر»، وب‌سایت اعتماد، تاریخ نشر: 14 اردبهشت 1402ش.
- رﻓﯿﻌﯽ، ﻧﺎﺻﺮ، «وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ»، ﻣﺠﻠﻪ ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل، 1397ش.
- ﻃﺒﺮی، محمّد بن جریر، ﺗﺎرﯾﺦ ﻄﺒﺮی، ﺑﯿﺮوت، داراﻟﺘﺮاث، 1378ق.
- طبری، محمّد بن جریر، دلائل الامامه، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه، قم، مؤسسه بعثت، 1413ق.
- عثیمین، محمد صالح، فتاوی نور علی الدرب، در نرم‌افزار مکتبه الشامله، تاریخ بازدید: 3 شهریور 1403ش.
- غزالی، محمد، اسلام پاسخ می‌دهد، ترجمه محمود ابراهیمی، سنندج، مردم‌سالاری، 1392ش.
- علویون، سید محمدرضا، کار زنان در حقوق ایران و حقوق بین‌المللی کار، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1381ش.
- قرضاوی، یوسف، دیدگاه‌های فقهی معاصر، ترجمه احمد نعمتی، تهران، احسان، 1394ش.
- قرضاوی، یوسف، فقه سیاسی، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، تهران، احسان، 1379ش.
- کلینی، محمّد بن یعقوب، فروع کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1350ش.
- مجلسی، ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ، ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار، ﺑﯿﺮوت، دار اﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ، 1403ق.
- ﻧﺼﺮاﻟﻠﻬﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق و ﮐﺎﻓﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺳﺠﺎد، «ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ- ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﺧﺘﻼط ﺟﻨﺴﯽ؛ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼﻣﯽ»، دوفصلنامه دین و ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﺷﻤﺎره 64، ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1402ش.
- اﻟﻨﯿﺴﺎﺑﻮری، ﻣﺴﻠﻢ، اﻟﻤﺴﻨﺪ اﻟﺼﺤﯿﺢ اﻟﻤﺨﺘﺼﺮ، ﺑﯿﺮوت، دار اﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ، ﺑﯽﺗﺎ.