جولان
جولان؛ از مناطق مهم جهان اسلام واقع در جنوبغربی سوریه.
جَوْلان، از مناطق مهم و تاریخی جهان اسلام، در استان قُنَیطرَه در جنوبغربی سوریه بوده و بهدلیل مشرف‌بودن بر مناطق حساس منطقه از موقعیت راهبردی و اهمیت سیاسی، امنیتی و اجتماعی بالایی برخوردار است. اسرائیل از زمان اشغال نظامی جولان در جنگ شش روزۀ 1967م با هدف هویت‌زدایی فرهنگی، تمدنی و اسلامی جولان، تمام حقوق انسانی و شهروندی ساکنان اصلی آن را پایمال کرده و به زمینهای کشاورزی و محیط زیست آن آسیب جدی زده است. اما این منطقه برای مردم سوریه و مقاومت اسلامی که در بیش از پنج دهه روحیۀ تسلیم‌ناپذیری خود را به نمایش گذاشته‌اند، به‌عنوان نماد مقاومت و مبارزه در برابر اشغالگری و ایدئولوژی برتری‌طلبانۀ صهیونیستها شناخته می‌شود.
نام‌گذاری
واژۀ جولان، به‌‌معنای خاکی آمده است که باد آن را به آسانی در سطح زمین جابه‌جا می‌کند.[۱] این منطقه، «حارِثُ الجَولان» نیز نامیده شده است که منتسب به «حارث بن ابی‌شمر غسانی»، از فرمانروایان این منطقه در گذشته است.[۲] برخی، جولان‌‌دادن اسب‌ها و لشکریان در جنگ «یرموک» را دلیل نام‌گذاری این منطقه به جولان نوشتهاند؛[۳] اما اسناد تاریخی از قدمت این نام حکایت دارد و در تورات از شهر جولان یاد شده که مفسران، آن را با جولان کنونی یکی دانسته‌اند. این نام در اشعار عرب نیز بارها آمده است. [۴]
تاریخچه
تاریخ جولان با ورود قبایل کنعانی به غرب سوریه از هزارۀ سوم پیش از میلاد آغاز می‌شود و با نام پادشاهان و سلسله‌های مختلف گره خورده که فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون در دوره‌های متفاوت را به یاد می‌آورد. برای مثال، در برخی از کتیبه‌هایی که در تلُ العَمارنه کشف شده، جولان جزو املاک فرعون‌ها ذکر شده[۵] و در هزارۀ دوم پیش از میلاد، محل چرای دام‌های اَموری‌های عرب‌تبار، که کوه جولان را مقدّس می‌دانستند، بوده است. بعد از آن آرامی‌ها در قسمت‌های گوناگون آن مستقر شدند[۶] و سپس آشوری‌ها و بابلی‌ها به ترتیب بر آن حکومت کردند. در قرن پنجم پیش از میلاد، جزء قلمرو حکومت ایرانیان شد[۷] و سپس به دست سلوکیان، بَطالمۀ مصر و رومیان افتاد.[۸] جولان در زمان ورود اسلام به این منطقه، وابسته به شام بود[۹] که نبرد یرموک شاهد آن است. [۱۰] به گواهی تاریخ‌نویسان، صلیبی‌ها در 1121م جولان را غارت کردند.[۱۱] این منطقه پس از جنگ جهانی اول به مدت 21 سال تحت‌الحمایه فرانسوی‌ها بود[۱۲] و در 1923م مرز سوریه و فلسطین توسط استعمارگران غربی به‌ویژه انگلیس و فرانسه در جولان تعیین شد.[۱۳] در زمان تسلط انگلیس بر جولان، دو قلعه، یکی در منطقۀ مسعده در 1937م و دیگری نزدیک مسعده، احداث شد که قلعۀ اخیر به دروازۀ جولان معروف است.[۱۴] جولان در نیم قرن اخیر شاهد حوادث مهم از جمله تجاوزگری و اشغال اسرائیل، جنایات آنها و تصویب قطعنامه‌های مختلف بینالمللی دربارۀ آن بوده است. [۱۵]
موقعیت جغرافیایی
منطقۀ جولان در جنوب غربی کشور سوریه در استان «قنیطره» و در امتداد فلسطین اشغالی موقعیت دارد. این منطقۀ مهم دارای حدود 1،276 کیلومتر مربع مساحت بوده و میان 32 تا 33 درجۀ عرض شمالی و 35 درجۀ طول شرقی واقع شده است. طول جولان بیش از 65 کیلومتر بوده که از شمال به جنوب کشیده شده و عرض آن نیز بین 12 تا 25 کیلومتر است.[۱۶] «رود اردن» و «دریاچه طبریه» در مغرب، آن را از فلسطین جدا می‌کند و رودخانۀ «یرموک» در مرز کشور اردن و جولان جریان دارد. کوه مرتفع «حِرمون» در شمال، مرز بین جولان و لبنان است. رودخانۀ «العَلاّن» در شرق، این منطقه را به «حوران» سوریه متصل می‌کند.[۱۷]
اهمیت جولان
- جولان از نظر ژئوپلتیکی و اشرافِ کامل بر کشورهای مجاور و فاصله کوتاه با مراکز سیاسی و امنیتی کشورهای همسایۀ خود از جمله لبنان، فلسطین و عمان، دارای اهمیت است و دولتی که در این منطقه حضور داشته باشد امکان نقش‌آفرینی مؤثری در تحولات منطقه به دست می‌آورد. [۱۸]
- منطقۀ جولان سرچشمۀ منابع آبی سوریه و مناطق مجاور در کشورهای فلسطین، اردن و لبنان است.[۱۹] بلندیهای جولان از حیث منابع آب سطحی و زیرزمینی بسیار غنی است؛ برای مثال، دریاچۀ مَسعَدَه در شمال شهر قنیطره و مشرق شهر مسعده و دریاچه طبریه میان جولان و فلسطین واقع شده است و رودهای پرآبی چون رود اردن در مغرب جولان و رُقّاد در شمال جولان جاری است.[۲۰]
- جولان آب‌وهوای خاصی دارد که به آب‌وهوای جولانی معروف است.[۲۱] میانگین دمای سالانه در مناطق گوناگون جولان، بین ْ14 تا ْ19 است. [۲۲] این منطقه به‌سبب موقعیت جغرافیایی خوب و قرار گرفتن در مسیر بادهای غربی، آب‌وهوایی معتدل و مرطوب و بالاترین بارش را در سوریه دارد [۲۳] و همراه با مراتع غنی خود، از قدیم در جذب عشایر به این منطقه مؤثر بوده است.[۲۴]
- خاک حاصل‌خیز جولان نیز ظرفیت مناسبی برای کشاورزی و اهمیت اقتصادی دارد. در جولان انواع محصولات کشاورزی و میوه از جمله بادام، گیلاس، سیب، انگور، حبوبات، زیتون، موز و لیموشیرین به عمل می‌آید.[۲۵] همچنین پرورش گاو، گاومیش، بز، شتر و به‌ویژه گوسفند و مرغ در مرکز جولان رواج دارد. معادن مختلف از جمله، مس، گوگرد و سُرب در کوه‌‌های آن وجود دارد.[۲۶]
روند اشغال جولان توسط اسرائیل
- در 1948م بهدلیل پناه‌‌بردن فلسطینی‌های آواره به جولان و به‌سبب نگرانی اسرائیل از اشراف ارتفاعات جولان بر سکونتگاه‌های اشغالگران در مناطق کم‌ارتفاع سرزمین‌های فلسطین اشغالی، جولان به منطقه‌ای نظامی و محل درگیری بدل شد.[۲۷] در 1949م با اعلام آتش‌بس میان سوریه و رژیم صهیونیستی، که در پی اولین برخورد نظامی اعراب و اسرائیل روی داد، مرزهای سوریه با فلسطین اشغالی در جولان، در چهار منطقه خالی از اسلحه تعیین شد اما صهیونیستها بارها به آنها حمله کردند. [۲۸]
- در ۱۹۶۷م جنگی که میان رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی مصر، سوریه و اردن رخ داد و به جنگ «شش روزه» یا جنگ «رمضان» معروف شد، اسرائیل توانست نوار غزه و صحرای سینا را از کنترل ارتش مصر، شرق بیتالمقدس و کرانه باختری رود اردن را از کنترل اردن و بلندیهای جولان را از کنترل سوریه خارج کرده و به اشغال خود درآورد[۲۹] و بلافاصله شهرک‌های یهودی‌نشین را در این منطقه تأسیس کرد. اسرائیل در 1969م طرح اسکان و توسعۀ جولان، با هدف آوردن بیشتر یهودیان به منطقه و ایجاد شهر جولان و در 1973م طرح توسعۀ کشاورزی و تأسیس شهرک‌های زراعی در مناطق مرکزی، شمالی و جنوبی جولان و طرح‌های صنعتی را اجرا کرد.[۳۰]
- رژیم صهیونیستی، بهدلیل خوی همیشگی اشغالگری و به‌‌منظور جدا کردن جولان از سوریه، سیاستهای خود را در ساخت شهرک‌های یهودی‌نشین در مناطق مرکزی ادامه داد. مجلس اسرائیل در ۱۹۸۱م نیز انضمام جولان را به رژیم صهیونیستی تصویب کرد؛ اما جامعۀ بینالملل هرگز این اقدام تجاوزکارانه را به‌رسمیت نشناخته است و مردم و مقاومت اسلامی دست از مبارزه برای آزادی آن نکشیده‌اند. جولان همیشه محور جنگ و یا مذاکرات صلح بوده و در مذاکرات 1993م، جزو سوریه شناخته شد، اما بهدلیل منطق زورگویی، فریب و عدم پای‌بندی اسرائیل به تعهدات خود، مشکل جولان هنوز پایان نیافته است. [۳۱]
- «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، در 1398ش حاکمیت اسرائیل بر جولان اشغالی سوریه را به رسمیت شناخت، اما این اقدام او با محکومیت کشورهای عربی و اسلامی، اتحادیۀ اروپا و سازمان‌های بینالمللی مواجه شد.[۳۲]
عوامل اشغال جولان توسط اسرائیل
- پژوهشگران یکی از دلیلهای اشغال جولان را اعتقادی می‌دانند؛ زیرا جنبش صهيونيسم، منطقۀ جولان را بخشي از اسرائيل بزرگ از نيل تا فرات مي‌دانست و براي دستيابي به موافقت بين‌المللي براي اشغال جولان تلاش كرد. از مدت‌ها قبل، اين جنبش معتقد بود سيطره بر آب رودهاي اردن، ليتاني و یرموک، آیندۀ رژیم صهيونيستي براي سلطه بر فلسطين را تضمين خواهد كرد و از اين رو، صهيونيست‌ها از استعمار انگليس درخواست كردند جولان را به دولت عبري منضم کند. اولين تلاش‌ها براي اسكان يهوديان در جولان، در سال 1894 توسط ثروتمند يهودي‌تبار انگليسي، ادموند روتچيلد آغاز شد، اما تلاش وي براي گرفتن موافقت حاكمان عثماني براي ايجاد شهرك‌هاي يهودي‌نشين در جولان با شكست روبهرو شد. [۳۳]
- به نظر کارشناسان مهم‌ترین علت اشغال جولان، جايگاه سوق‌الجيشي این منطقه است. زیرا وجود بلندي‌ها در منـاطق مرزي، اشراف و برتري نيروهاي نظامي يك طرف بر طرف ديگر را موجب مي‌شود. از لحاظ جغرافيايي، بلندي‌هاي جولان با وجود دو سلسله كوه و بيش از 20 قلۀ بلندتر از 1000 متر، ديوارۀ قابل اعتمادي تلقي مي‌شود. قلۀ جبل‌الشيخ در سلسله جبال حرمون با 2814 متر ارتفاع، بر تمامي مناطق اطراف خود در سوريه، فلسطين و لبنان اشراف دارد.[۳۴]
- منطقۀ جولان مهم‌ترین منبع تأمین آب شیرین سرزمین‌های اشغالی به حساب می‌آید، چون باران‌های ارتفاعات جولان، رود اردن را که به دریاچه طبریه می‌ریزد، تغذیه می‌کند و گفته شده که آب این منطقه ۷۰ درصد نیاز آب شیرین سرزمین‌های اشغالی را تأمین می‌کند. [۳۵]
حق حاکمیت سوریه بر جولان در قوانین بینالمللی
در قوانین بینالمللی، جولان جزء خاک سوریه بوده و اشغال ارتفاعات جولان توسط رژیم صهیونیستی غیرقانونی دانسته شده است. این مطلب در سه قطعنامۀ سازمان ملل به صراحت آمده است:
- پس از اشغال جولان، شورای امنیت سازمان ملل متحد، در قطعنامۀ شمارۀ ۲۴۲ از نیروهای مسلح اسرائیل خواسته‌اند که از تمام مناطق اشغالشده در طول جنگ شش روزه ازجمله بلندیهای جولان خارج شوند.
- در قطعنامۀ شماره ۳۳۸ شورای امنیت که بعد از جنگ سوریه برای بازپس‌گیری جولان در ۱۹۷۳م صورت گرفت، از طرف‌های درگیر خواسته شده است به تمامی بندها و جزئیات قطعنامه شمارۀ ۲۴۲ این شورا عمل کنند.
- در قطعنامه شمارۀ ۴۹۷ شورای امنیت در ۱۹۸۱م (در واکنش به ضمیمۀ جولان به اسرائیل) نیز به روشنی تاکید شده که اشغال جولان و تمامی اقدامات رژیم اسرائیل در بلندیهای جولان مانند اجرای قوانین خود و کنترل بر آن، در سطح بینالمللی مشروعیت قانونی ندارد و باطل است. [۳۶]
اقدامات جنایت‌کارانۀ اسرائیل در جولان
اسرائیل بهدلیل ماهیت نژادپرستانه و خوی اشغالگری خود در منطقۀ جولان اشغالی، جنایات زیادی مرتکب شده است، اما صاحب‌نظران بر اساس آموزه‌های دینی معتقدند که روحیۀ شهادت‌طلبی، ظلم‌ستیزی و ایستادگی مجموعۀ نیروهای مقاومت اسلامی در برابر منطق سلطه و غصب سرزمینی، نوید پیروزی و آزادی جولان را می‌دهد.[۳۷]
1. اخراج ساکنان بومی و تخریب خانه‌ها
اسرائیل پس از اشغال بلندیهای جولان در جنگ شش‌روزه ساکنان بومی این منطقه را به تدریج اخراج کرد و با ایجاد منطقۀ بسته، از بازگشت یا حتی تماس ساکنان باقی‌مانده در جولان با اقوام و بستگان خود در سوریه نیز جلوگیری می‌کند.[۳۸] همچنین ارتش اسرائیل بعد از اشغال این منطقه کوشش گسترده‌ای برای تخریب خانه‌ها و تخریب یک شهر و 240 روستا و مزرعه را آغاز کرد. این مناطق توسط شهرک‌های کشاورزی صهیونیستی جایگزین شد و از همان سنگ‌ها و مواد روستای مزارع تخریب شده، استفاده کردند. امروزه حدود 23000 مهاجر صهیونسیتی به‌صورت غیر قانونی در 34 شهرک صهونیستی زندگی می‌کنند. جمعیت سوری حدود 20 تا 25 هزار تخمین زده شده که در 5 روستا در شمال بلندیهای جولان اشغالی زندگی می‌کنند و تنها 5 درصد از زمینهای این منطقه را تحت کنترل خود دارند. [۳۹]
2. شهرک‌سازی‌های غیرقانونی
اسرائیل به دنبال اشغال بلندیهای جولان، مانند سایر مناطق اشغالی، پروژۀ یهودی‌سازی را در دستور کار خود قرار داد و با ایجاد شهرک‌های یهودی‌نشین، به تلاش برای تغییر بافت جمعیتی جولان پرداخت. تا کنون مجمع عمومی شورای حقوق بشر سازمان ملل قطعنامه‌های متعددی را در محکومیت ساخت‌وساز در بلندیهای جولان به تصویب رسانده‌اند، اما اسرائیل آن را همانند دیگر قطعنامه‌های شورای امنیت مبنی بر عقب‌نشینی از جولان، نادیده گرفته است. [۴۰]
3. تصرف منابع آبی
تصرف منابع آبی و جلوگیری از دسترسی آزاد ساکنان بومی به ذخایر طبیعی منطقه از دیگر اقدامات جنایت‌کارانۀ اسرائیل توصیف شده است. آنها علاوه‌بر کنترل کامل منابع آبی جولان، سیاستهای تبعیض‌آمیزی را در توزیع آب مصرفی ساکنان عرب و یهودی منطقه مورد اجرا قرار می‌دهند؛ برای مثال، سهم شهرک‌نشینان از منابع آبی جولان 5 برابر ساکنان عرب منطقه است و از آنجا که مالیات دریافتی بر مبنای درصد مصرف آب از سهمیۀ اختصاص‌یافته محاسبه می‌شود، ساکنان عرب بهدلیل اشتغال به کشاورزی، مالیات بیشتری نسبت به شهرک‌نشینان می‌پردازند. به گفتۀ گروه‌های مدافع حقوق بشر، اعمال سیاستهای تبعیض آمیز در زمینه توزیع آب، اقتصاد مبتنی بر کشاورزی ساکنان بومی منطقه را با مشکلات فروانی مواجه کرده است.[۴۱]
4. دفن زباله‌های هسته‌ای
اسرائیل در قطعه زمینی در ارتفاع حدود 100 متری از قله کوه حرمون، نزدیک مرز سوریه زبالۀ هسته‌ای دفن کرده است[۴۲] که از مصادیق رفتار جنایت‌کارانۀ این رژیم در جولان اشغالی، محسوب می‌شود و کارشناسان آن را بر خلاف اصول اخلاقی و همزیستی انسانی می‌دانند؛ زیرا پیامدهای زیان‌باری برای ساکنان این منطقه به همراه دارد. [۴۳]
5. آسیب‌رساندن به محیط زیست
ریشه‌کن‌کردن درختان، سوزاندن جنگل و اجازده‌دادن به آزادسازی زباله‌های شیمیایی بی‌خطرنشده از کارخانه‌های شهرک‌های اسرائیلی، محیط زیست جولان را به مرز نابودی رسانده است.[۴۴]
6. جداسازی خانواده
اسرائیل از نخستین روزهای پس از اشغال بلندیهای جولان سوریه با زور نظامی سعی کرد مردم این منطقه را مجبور به پذیرش سلطۀ خود و لغو هویت سوری کند. این سیاست باعث از بین رفتن انسجام اجتماعی بسیاری از مردم عرب آن مناطق شده است. روابط بین ساکنان جولان و بستگان آنها که از زمینهای خود پس از جنگ 1967م کوچانده شده و به سمت دمشق رفته‌اند، تأثیر گذاشته است. وسایل ارتباطی مردم قطع شده و برای برقراری ارتباط با یکدیگر از بلندگو یا فریاد زدن استفاده می‌کنند. از طرف دیگر، دانشجویان سوریه هنگام بازگشت نزد خانواد‌های خود در بلندیهای جولان با بازجویی‌های شدید و مصادرۀ اموال و در برگشت نیز با شکنجه، تحقیر و بازداشت خودسرانه مواجه می‌شوند.[۴۵]
7. مین‌گذاری
اسرائیل اقدام به کاشتن مین‌های ضد نفر در صد هکتار از نوار مرزی کرده است. این مین‌ها مانع دسترسی کشاورزان به زمینهای کشاورزی است و زندگی روزمرۀ ساکنان بومی بلندهای جولان اشغالی را تهدید می‌کند. بر اساس برآورد سازمان ملل متحد، حدود 2 میلیون مین و 76 میدان مین در جولان وجود دارد. طبق حقوق بینالملل، اسرائیل مسئول پاکسازی مین‌های زمینی است که زندگی افراد ساکن را به خطر می‌اندازد، اما این رژیم نه تنها به حقوق بینالملل بی توجه است که هرروز رنج بیشتری بر مردم بومی تحمیل می‌کند.[۴۶]
8. نابودی هویت عربی و اسلامی
رژیم صهیونیستی تمامی تلاش خود را برای نابودسازی فرهنگی که یکی از ابعاد نسل‌زدایی است، در جولان انجام داده و تا جایی که امکان داشته آثار و نشانه‌های تمدن و فرهنگ عربی و اسلامی آن را از بین برده است.[۴۷]
ریشه‌های اعتقادی جنایات اسرائیل در جولان
برخی صاحب‌نظران، ریشه‌های اعتقادی و اسطوره‌ای و بنیاد نژادگرایانۀ سبک زندگی صهیونیسم را در ارتکاب جنایات ضد بشری در سرزمین‌های اشغالی از جمله در جولان، مهم‌تر از عوامل سیاسی، ژئوپلتیکی و اقتصادی می‌دانند؛ زیرا در خداشناسی یهودیان صهیونیست، خدا موجود انسان‌واره‌ای است که ذیل سلطۀ او، انسان به هر نوع جنایت مجاز است. برخی از محققان به «الهیات پساآشویتس» اشغالگران اشاره کرده‌اند که آنها خدا را بدکردار دانسته و معتقدند که اصل نهایی خدا نیست بلکه قوم یهود است؛ زیرا خدا قوم یهود را به حال خود رها کرد. به‌همین دلیل مهم‌ترین ارزش اخلاقی در طرز تفکر نژادگرایانه، بقای قوم یهود است که با حکومت رژیم صهونیستی محقق می‌شود. در این نوع مبنای خداشناسی و انسان‌شناسی، رنج انسان غیر یهود، مهم نیست. به‌همین دلیل این رژیم به اصول اخلاقی انسانی پای‌بند نیست. [۴۸]
تلاش‌ها برای آزادسازی
بعد از اشغال جولان، دولت و ملت سوریه برای آزادسازی این منطقه از نظر نظامی و حقوقی تلاش زیادی کرده‌اند. روحیۀ مقاومت، شهادت‌طلبی و ضداشغال‌گری در میان ساکنان خود جولان نیز از زمان عثمانی‌ها تا سلطۀ فرانسوی‌ها و اشغالگران صهیونیست وجود داشته و صدها شهید داده‌اند. آنها همیشه تأیید کرده‌اند که هویت جولان تحت هر شرایطی همواره اسلامی و عربی ـ سوری خواهد بود.[۴۹] از نظر نظامی در اکتبر 1973م هم‌زمان با حملۀ نیروهای مصری به صحرای سینا، ارتش سوریه نیز در نخستین حملات، مناطق اشغالشده ازجمله جولان را پس گرفت، اما پس از مدتی، بسیاری از بخش‌های این منطقه بار دیگر اشغال و خط آتش جدیدی ایجاد شد که بر اساس آن قنیطره و آبادی‌های مهمی مانند حمیدیه، قحطانیه و رفید به سوریه برگشت.[۵۰] در ۱۹۷۴م رژیم صهیونیستی و سوریه برای آتش‌بس توافق کردند و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد به منطقه اعزام شدند. پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه و به گروگان گرفته‌شدن تعدادی از صلح‌بانان مستقر در بلندیهای جولان توسط شورشیان سوری، آنها منطقه را برای چند ماه ترک کردند؛ اما در سال ۲۰۱۶م بار دیگر برگشتند و در حال‌حاضر تعداد نیروهای حافظ صلح در جولان ۱۱۰۰ نفر هستند.[۵۱]
پانویس
- ↑ فراهیدی، کتاب‌العین، 1405ق، ج6، ص181.
- ↑ ابن‌درید، کتاب جمهرة اللغه، 1988م، ج1، ص493.
- ↑ یحی افنیخر، الجولان: الارض الاسیره، 2003م، ج1، ص22ـ23.
- ↑ راعی نمیری، شعرالراعی النمیری، 1980 ص127.
- ↑ الموسوعه العربیه، 1999م، ج7، ص809.
- ↑ اسماعیل علی، تاریخ بلادالشام، 1998م، ج1، ص100ـ 106.
- ↑ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج2، ص626ـ631.
- ↑ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج1، ص528 ـ529.
- ↑ واقدی، فتوح‌الشام، 2004م، ج1، ص139.
- ↑ واقدی، فتوح‌الشام، 2004م، ج1، ص134ـ140.
- ↑ غامدی، بلادالشام قُبَیلَ الغزو المغولی، 1988، ص234.
- ↑ الموسوعه العربیه، 1999م، ج7، ص10-811.
- ↑ مصلح، الجولان: الطریق الی الاحتلال،2000م، ج۱، ص 134ـ136.
- ↑ مراد دبّاغ، مصطفی، بلادنا فلسطین، ۱۹۷۴، ج6، ص441.
- ↑ موسوی، «بلندیهای جولان و امنیت رژیم صهیونیستی»، 1388ش، ص156.
- ↑ مصلح، الجولان: الطریق الی الاحتلال،2000م، ج۱، ص۱.
- ↑ یحیی افنیخر، الجولان: الارض الاسیره، 2003م، ج۱، ص ۱۷ـ ۱۸.
- ↑ «رونمایی از کتاب اهمیت راهبردی منطقۀ جولان از منظر امنیت و بقاء اسرائیل»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ بیات، «نقش بلندیهای جولان درآینده‌ی گفت‌وگوهای سوریه و رژیم صهیونیستی»، 1378ش، ص10.
- ↑ یحیی افنیخر، الجولان: الارض الاسیره، 2003م، ج۱، ص30ـ 35.
- ↑ توکلی، «جولان، کلید صلح و یا جنگ در خاورمیانه»، 1378ش، ص13.
- ↑ الموسوعه العربیه العالمیه، 1999م؛ ج7، ص808.
- ↑ یحیی افنیخر، الجولان: الارض الاسیره، 2003م، ج۱، ص30ـ 31.
- ↑ زکریا، عشائرالشام، 1983م، ج2، ص391ـ 395.
- ↑ توکلی، «جولان، کلید صلح و یا جنگ در خاورمیانه»، 1378م، ص13.
- ↑ یحیی افنیخر، الجولان: الارض الاسیره، 2003م، ج۱، ص28ـ29.
- ↑ الموسوعه العربیه، 1999م، ج7، ص811.
- ↑ مصلح، الجولان: الطریق الی الاحتلال، 2000م، ص11ـ27.
- ↑ نجاتی، جنگ چهارم اعراب و اسرائیل، 1352ش، ص87-90.
- ↑ عاید، «شهرک‌سازی در اراضی اشغالی»، 1377ش، ص298ـ299.
- ↑ الموسوعه العربیه، 1999م، ج7، ص812.
- ↑ «نتایج کشفیات جدید باستان‌شناسی؛ جولان متعلق به اسرائیل ادعایی نبوده است»، خبرگزاری فارس.
- ↑ بيات، «نقش بلندي‌هاي جولان در آيندۀ گفتگوهاي سوريه و رژيم صهيونيستي »، 1378ش، ص10.
- ↑ موسوی، «بلندیهای جولان و امنیت رژیم صهیونیستی»، 1388ش، ص156.
- ↑ «اهمیت بلندیهای جولان در دکترین امنیتی -نظامی رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ آجرلو، «تأثیر ژئوپولیتیک بلندیهای جولان بر سیاست خارجی رژیم صهیونیستی»، 1393ش، ص93-94.
- ↑ حاجت‌پور، «نگاهی به رفتار ضد حقوق بشری اسراییل در لبنان و بلندیهای جولان »، 1387ش، ص165-167.
- ↑ حاجت‌پور، «نگاهی به رفتار ضد حقوق بشری اسراییل در لبنان و بلندیهای جولان »، 1387ش، ص165-167.
- ↑ دستنایی و دیگران، «تأثیر مناسبات هیدروپلیتیک در پیدایش درگیرهای بینالمللی: نمونه پژوهی: اشغال بلندیهای جولان»، 1398ش، ص78.
- ↑ حاجت‌پور، «نگاهی به رفتار ضد حقوق بشری اسراییل در لبنان و بلندیهای جولان »، 1387ش، ص165-167.
- ↑ حاجت‌پور، «نگاهی به رفتار ضد حقوق بشری اسراییل در لبنان و بلندیهای جولان»، 1387ش، ص165-167.
- ↑ قطان، «اشغال بلندیهای جولان از منظر حقوق بینالملل عرفی»، 1392ش، ص184.
- ↑ حاجت‌پور، «نگاهی به رفتار ضد حقوق بشری اسراییل در لبنان و بلندیهای جولان»، 1387ش، ص165-167.
- ↑ قطان، «اشغال بلندیهای جولان از منظر حقوق بینالملل عرفی»، 1392ش، ص184.
- ↑ قطان، «اشغال بلندیهای جولان از منظر حقوق بینالملل عرفی»، 1392ش، ص180.
- ↑ قطان، «اشغال بلندیهای جولان از منظر حقوق بینالملل عرفی»، 1392ش، ص182.
- ↑ صبوح و دیگران، «مشروعیت شناسایی الحاق بلندیهای جولان به اسرائیل از سوی دولت آمریکا از منظر حقوق بینالملل»، 1402ش، ص582.
- ↑ «الهیات اشغالگری؛ مبادی دینی اشغال فلسطین»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- ↑ «هویت سوری بلندیهای اشغالی جولان با خون نوشته شده است»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ نجاتی، جنگ چهارم اعراب و اسرائیل: رمضان 1393ش، 1352ش، ص87-90.
- ↑ «اهمیت بلندیهای جولان در دکترین امنیتی -نظامی رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری مهر.
منابع
- آجرلو، حسین، «تأثیر ژئوپولیتیک بلندیهای جولان بر سیاست خارجی رژیم صهیونیستی»، مجلۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام، شمارۀ 60، زمستان 1393ش.
- ابن‌درید، كتاب جمهرة اللغه، بیروت، چاپ رمزی منیر بعلبكی، ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸م.
- اسماعیل علی، احمد، تاریخ بلادالشام، دمشق، بی‌نا، 1998م.
- «الهیات اشغالگری؛ مبادی دینی اشغال فلسطین»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 25 مهر 1402ش.
- «اهمیت بلندیهای جولان در دکترین امنیتی -نظامی رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
- بيات، حميد، «نقش بلندي‌هاي جولان در آيندۀ گفتگوهاي سوريه و رژيم صهيونيستي»، فصلنامۀ سياست خارجي، سال سيزدهم، شمارۀ 4، 1378ش.
- توکلی، محسن، «جولان، کلید صلح و یا جنگ در خاورمیانه»، مجلۀ دیدگاهها و تحلیلها، شمارۀ 129، شهریور 1378ش.
- حاجت‌پور، مهدی، «نگاهی به رفتار ضد حقوق بشری اسراییل در لبنان و بلندیهای جولان »، مجلۀ مطالعات فلسطین، شمارۀ 10، 1387ش.
- دستنایی، متقی و دیگران، «تأثیر مناسبات هیدروپلیتیک در پیدایش درگیرهای بین المللی: نمونه پژوهی: اشغال بلندی های جولان»، مجلۀ گفتمان راهبردی فلسطین، سال اول، شمارۀ 2، تابستان 1398ش.
- راعی نمیری، عبید بن حصین، شعر الراعی النمیری، بغداد، چاپ نوری حمودی 1980م.
- «رونمایی از کتاب اهمیت راهبردی منطقۀ جولان از منظر امنیت و بقاء اسرائیل»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۴۰۰ش.
- زکریا، احمدوصفی، عشائرالشام، دمشق، دارالفکر، 1983م.
- صبوح، صقر و دیگران، «مشروعیت شناسایی الحاق بلندیهای جولان به اسرائیل از سوی دولت آمریکا از منظر حقوق بینالملل»، فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، شمارۀ 2، تابستان 1402ش.
- عاید، خالد، شهرک‌سازی در اراضی اشغالی، در سیاست و حکومت رژیم صهیونیستی، ترجمۀ مرکز مطالعات و تحقیقات اندیشه‌سازان نور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377ش.
- علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد، بی‌نا، 1993م.
- غامدی، علی، بلادالشام قُبَیلَ الغزو المغولی: 1193ـ1259م، مکه، بی‌نا، 1988م.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب‌العین، قم، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، 1405ق.
- قطان، احمد، «اشغال بلندیهای جولان از منظر حقوق بینالملل عرفی»، مجلۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام، شمارۀ 54، تابستان 1392م.
- لاهوتی، بهزاد، «جولان (یا جولان یا بلندیهای جولان )»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
- مصلح، محمد، الجولان: الطریق الی الاحتلال، بیروت، بی‌نا، 2000م.
- موسوعة العربیه العالمیه، ریاض، مؤسسۀ اعمال الموسوعة للنشر و التوزیع، 1999م.
- موسوی، سیدحسین، «بلندیهای جولان و امنیت رژیم صهیونیستی»، مجلۀ مطالعات راهبردی، شمار، 44، 1388ش.
- «نتایج کشفیات جدید باستان‌شناسی؛ جولان متعلق به اسرائیل ادعایی نبوده است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 21 خرداد 1398ش.
- نجاتی، غلام‌رضا، جنگ چهارم اعراب و اسرائیل: رمضان 1393، تهران، بی‌نا، 1352ش.
- واقدی، محمدبن عمر، فتوح‌الشام، بیروت، دارالجیل، 2004م.
- «هویت سوری بلندیهای اشغالی جولان با خون نوشته شده است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 23 آذر 1401ش.
- یحیی افنیخر، احمد، الجولان: الارض الاسیره، دمشق، بی‌نا، 2003م.