رئیس‌علی دلواری
رئیس‌علی دلواری، رهبر مبارزان جنوب در تنگستان و بوشهر علیه نیروهای انگلیس در زمان جنگ جهانی اول.
رئیس‌علی دلواری، به‌مدت هفت سال در زمان جنگ جهانی اول، رهبری مقابله با استعمار انگلیس را در جنوب ایران بر عهده داشت. وی به تبعیت از علمای زمان خود با رشادت مقابل نیروهای بیگانه ایستاد و در راه حفظ وطن، جان خود را قربانی کرد.
زندگی‌نامه
رئیس‌علی دلواری در ۱۲۶۰ش در روستای دلوار از توابع استان بوشهر به دنیا آمد.[۱] خاندان رئیس‌علی در اصل، از لرهای نورآباد ممسنی بوده‌اند.[۲] پدر رئیس‌علی، زایرمحمد، کدخدای روستای دلوار بود که بعدها به لقب «معین‌الاسلام» معروف شد.[۳] زایرمحمد علاوه‌بر زراعت و تجارت، حسینیه و منبر داشت. خضوع و مردم‌داری او در کنار اعتقادات دینی، وی را مورد احترام مردم منطقه ساخته بود.[۴] رئیس‌علی در هفت سالگی به مکتب رفت و قرآن، گلستان سعدی، اشعار نظامی و شاهنامه فردوسی را آموخت.[۵] وی اگرچه تحصیلات مداوم نداشت اما از معلومات روز بهره‌مند بود. او مانند هم‌سالان خود در تنگستان، مهارت‌های تیراندازی و سوارکاری و آیین پهلوانی را به رسم ساحل‌نشینان آموخت.[۶] پیش از عصر استبداد صغیر و هجوم انگلیسی‌ها به بوشهر، در کنار پدر علاوه‌بر کدخداگری، به کار کشاورزی مشغول بود و به جزایر شیخ‌نشین سفر کرده بود.[۷] رئیس‌علی در آغاز مشروطیت، ۲۴ ساله و از پیشتازان مشروطه‌خواه در جنوب کشور بود و در گروه‌های انقلابی و مشروطه‌طلب بوشهر، تنگستان و دشتی فعالیت می‌کرد.[۸] دوران جوانی او با گسترش استعمار انگلیس در جنوب کشور همراه بود و عنصر اصلی در قیام مردم جنوب، مقابل نیروهای انگلیس بود.[۹]
ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی
رئیس‌علی دلواری جوان‌مرد، مؤدب، شجاع و به اصول دین پایبند بود. تیر او خطا نمی‌رفت و به چابکی و صف‌آرایی در مقابل دشمن زبان‌زد بود. سجایای نیک اخلاقی او در کنار صداقت و یک‌رنگی و حسن‌خلق، موجب شده بود که در دل مردم جا بگیرد. رئیس‌علی متواضع و با فقیر و غنی هم‌نشین بود. او با دردها و رنج‌های مردم همدلی می‌کرد، خود را جدا از مردم نمی‌دید و نمی‌خواست رئیس خطاب شود. زنان جنوب در لالایی بچه‌ها از رئیس‌علی می‌خواندند.[۱۰]
زمینه‌های شکل‌گیری قیام رئیس‌علی دلواری
الف- ناتوانی حکومت مرکزی
کشور ایران در روزگار رئیس‌علی در دست حاکمانی اسیر بود که با جنگ‌های داخلی یا کمک‌گرفتن از دولت‌های خارجی می‌خواستند زمام‌داری خود را تداوم بخشند و به اوضاع مردم و به‌ویژه مناطق محروم و دورافتاده، بی‌توجه بودند.[۱۱]
ب- اوضاع اجتماعی جنوب
منطقۀ جنوب کشور از جمله تنگستان و دشتستان به‌دست خوانینی اداره می‌شد که به کمک تفنگچی‌ها، خراج حکومتی را تأمین و بیشترین فشار را بر مردم محروم وارد می‌کردند.[۱۲]
فعالیت‌ها
الف. مشارکت در انقلاب مشروطه
انقلاب مشروطه در ۱۲۸۷ش اتفاق افتاد. اهالی بوشهر نیز مانند اغلب مناطق کشور ایران، به این نهضت ملحق شدند و عالمان دین قافله‌سالار این حرکت بودند. رئیس‌علی از اولین کسانی بود که در این مسیر همراه شد.[۱۳]
ب- مبارزه با انگلیس
مبازرات رئیس‌علی دلواری با انگلیسی‌ها حدود هفت‌سال ادامه داشت. بعد از اشغال بوشهر در رمضان ۱۳۳۳ق، هدف انگلیسی‌ها دلوار شد. رئیس‌علی با گروه خود، مقابل اشغالگران ایستاد و آنها را که نزدیک به پنج‌هزار نفر بودند، عقب راند. اهداف اصلی دلیران تنگستان عبارت بود از: ۱- حفاظت از مناطق بوشهر، دشتستان و تنگستان که منطقۀ سکونت آنها بود؛ ۲-پیشگیری از نفوذ بیگانگان به داخل کشور ایران و دفاع از وطن.[۱۴]
ج- دفاع از وطن
دولت مرکزی ایران در جنگ جهانی اول بسیار ضعیف بود و قادر به دفاع از بی‌طرفی خود نبود. از سوی دیگر، فرمانداران شهرهای جنوبی کشور به‌خصوص بوشهر هم قدرت حفظ منافع ایران در مقابل انگلیس را نداشتند. در این بحبوحه، ایستادگی و رشادت رئیس‌علی جوان علیه استعمار انگلیس و شکست‌دادن کشتی‌های جنگی آنها در جنگ دلوار، موجب امیدواری ایرانیان بود. وی با اخذ حکم جهاد از علما، حملات استعمارگران را پاسخ می‌داد.[۱۵]
د) سامان‌دهی قیام مردمی
در قیام تاریخی رئیس‌علی دلواری، جوانان و زنان دلواری و مناطق هم‌جوار، حضوری فعال داشتند؛ حتی برخی زنان با افسران و سربازان دشمن درگیر می‌شدند و آنها را از دلوار بیرون می‌کردند. تاجران و صنوف مختلف بوشهر نیز در حمایت از قیام رئیس‌علی دلواری از هیچ کمکی دریغ نمی‌کردند.[۱۶]
عوامل موفقیت و محبوبیت
1. روحیۀ عاشورایی
رئیس‌علی با تأسی به امام حسین، به مقابله با ظلم برخاست و این ویژگی به او انگیزه و شجاعت می‌داد.[۱۷]
2. پیروی از علمای دینی
رئیس‌علی با تأسی به خوانش شیعی از اصل تولی و تبری، در برابر علمای دین خاضع بود و استوار برابر انگلیس می‌ایستاد. وی در همین چارچوب از علمایی که در مقابل انگلیس سکوت می‌کردند برائت می‌جست.[۱۸]
3. بسیج نیروهای مردمی
تکیه بر نیروی مردمی، موجب نفوذ و محبوبیت رئیس‌علی شد تا آنجا که در گرمای مرداد ۱۲۹۴ش، مقابل چهار ناو جنگی انگلیس و پنج‌هزار نیروی پیاده، با تعدادی تفنگچی بزرگ‌ترین شکست را بر نیروهای انگلیس در جنگ جهانی اول وارد کرد.[۱۹]
4. مقاومت در برابر تطمیع انگلیسی‌ها
استعمار انگلیس می‌خواست با پرداخت مبلغی هنگفت مانع قیام رئیس‌علی دلواری شود. انگلیسی‌ها به رئیس‌علی پیشنهاد کردند که اگر از مبارزه صرف‌نظر کند، ۴۰ هزار پوند به او خواهند داد، اما برای رئیس‌علی استقلال ایران، قابل معامله نبود.[۲۰]
دیدگاه‌ها دربارۀ رئیس‌علی دلواری
آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، در دیدار با اهالی دلوار، رئیس‌علی را قهرمان مبارزه با استعمار انگلیس توصیف کرده است.[۲۱] به نظر رهبر انقلاب، شهید رئیس‌علی دلواری و تمام صفت‌های عالی او باید به مردم معرفی شود تا بازدارندگی اجتماعی در برابر تمام جریان‌های مخالف سخت و نرم، ایجاد کند. آیت‌الله خامنه‌ای، مبارزات دلواری را در ناکام‌ماندن نقشۀ بیگانان برای استیلا بر کشور مؤثر می‌داند و معتقد است که دلواری عزت نفس ملی و میهن‌پرستی در سایۀ ولایت و تبعیت از علما را در میان ملت ایران تقویت کرد.[۲۲]
شهادت
رئیس‌علی دلواری در ۱۲ شهریور ۱۲۹4ش در منطقۀ «تنگک صفر» زمانی که قصد شبیخون به نیروهای انگلیسی داشت به‌دست یک نفوذی به اسم غلام‌حسین تنگکی، از پشت مورد هدف گلوله قرار گرفت و در 34 سالگی شهید شد.[۲۳] پس از شهادت رئیس‌علی، جسد او را به گورک‌سادات و سپس به دهکدۀ مل‌گپ در دلوار بردند. روز بعد، او را در صحن امامزاده کل‌بند دفن کردند؛ اما شش‌ماه بعد، پیکر او را طبق وصیتی که کرده بود به نجف اشرف، قبرستان وادی‌السلام انتقال دادند. خبر شهادت او نه تنها در سراسر بوشهر و تنگستان، بلکه در کل کشور بازتاب داشت و مردم به سوگواری پرداختند.[۲۴]
یادبود و تصویرپردازی
تندیس‌های مختلف برای رئیس‌علی دلواری ساخته شده است. چندین خیابان، میدان و نیز مدرسه به نام او نام‌گذاری و کتاب‌ها و مقالات زیادی هم دربارۀ وی نگارش شده است. برخی از یادمان‌های دلواری عبارت‌اند از: 1. خانۀ رئیس‌علی دلواری با قدمتی بالغ بر یک‌ونیم قرن در منطقه دلوار به موزۀ مبارزه با استعمار تبدیل شده است و در آن ادوات جنگی آن زمان، قسمتی از اسناد انگلیسی‌ها و تصاویری از جان‌فشانی‌های رئیس‌علی دلواری و دلیران تنگستان به نمایش درآمده است.[۲۵] 2. پارکی به مساحت یک هکتار به‌عنوان موزۀ رئیس‌علی دلواری افتتاح شده است.[۲۶] 3. قیام رئیس‌علی و هم‌رزمان او در ادبیات و شعر منطقه جایگاه ویژه دارد، و آثاری در این‌باره پدید آمده است ازجمله منوچهر آتشی، محمدجواد حامدی و رحمان تنگستانی اشعاری در مدح و رشادت‌های او سروده‌اند.[۲۷] 4. در سال 1389ش فیلم مستندی به نام «خیری» با استناد به مصاحبه و خاطرات مرحومه خیری، آخرین همسر رئیس‌علی دلواری در سال 1352ش، تولید شد. مستندات واقعی و ناگفته‌های مبارزات رئیس‌علی دلواری برای اولین‌بار در این مستند عرضه شد.[۲۸] 5. سریال «دلیران تنگستان» در ۱۴ قسمت و طی دو سال از ۱۳۵۲–۱۳۵۰ش به کارگردانی همایون شه‌نواز و تهیه‌کنندگی ملک‌ساسان ویسی تولید شد و اولین‌بار، در اسفندماه ۱۳۵۳ش از تلویزیون ملی ایران به نمایش درآمد.[۲۹] 6. ۱۲شهریور، سال‌روز شهادت رئیس‌علی دلواری به نام «روز ملی مبارزه با استعمار» در تقویم رسمی ایران نام‌گذاری شده است.[۳۰] 7. کنگرۀ بزرگ‌داشت رئیس‌علی دلواری در تاریخ 10 شهریور 1401ش، با حضور رئیس قوۀ مقننه در منزل رئیس‌علی دلواری برگزار شد.[۳۱] 8. علیرضا قزوه شعر «طاقت آوردی خلیج فارس من» را در مدح رئیس‌علی دلواری سروده و به این شهید مبارزه با استعمارگران و مدافعین خلیج فارس تقدیم کرده است.[۳۲]
پانویس
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ یاحسینی، رئیس‌علی دلواری، تهران، ۱۳۷۶ش، ص52.
- ↑ «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ « ناگفته‌های رئیس‌علی از زبان آخرین همسرش/ گل‌اندام آخرین بازمانده»، خبرگزاری فارس.
- ↑ حاجی‌نژاد، تحلیلی بر زندگی و مبارزات رئیس‌علی دلواری، بوشهر، ۱۳۷۱ش، ص24-30.
- ↑ « ناگفته‌های رئیس‌علی از زبان آخرین همسرش/ گل‌اندام آخرین بازمانده»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «شهید رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار است»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «زندگی‌نامۀ رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار بریتانیا»، مدیریت امور فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی شیراز.
- ↑ «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ رخ‌فرد، «نقش علما و اعتقاد دینی در قیام رئیس‌علی دلواری»، روزنامۀ ایران.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «سردار شهید رئیس‌علی دلواری الگویی برای بازدارندگی است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ یاحسینی، رئیس‌علی دلواری، ۱۳۷۶ش، ص174-175.
- ↑ «رئیس‌علی دلواری، سرداری که قامت استعمار انگلیس را در استان بوشهر شکست+فیلم و تصویر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «شهید رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار است»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت.
- ↑ زنگویی، «رئیس‌علی دلواری و نهضت تنگستانیان در شعر شاعران»، ۱۳۷۳ش، ص47-48.
- ↑ « ناگفته‌های رئیس‌علی از زبان آخرین همسرش/ گل‌اندام آخرین بازمانده»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «سریال دلیران تنگستان»، وب‌سایت ایران‌کتاب.
- ↑ «شهید رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار است»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت.
- ↑ «رئیس‌علی دلواری، سرداری که قامت استعمار انگلیس را در استان بوشهر شکست+فیلم و تصویر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ « شعری از علیرضا قزوه برای رئیس‌علی دلواری آزادیخواه دلیر تنگستان»، خبرگزاری فارس.
منابع
- آل‌داود، علی، «رئیس‌علی دلواری»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1402ش.
- «دربارۀ رئیس‌علی دلواری»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1399ش.
- «راز ماندگاری نام شهید رئیس‌علی دلواری/ سرداری که تاریخ‌ساز شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1401ش.
- حاجی‌نژاد، غلام‌رضا، تحلیلی بر زندگی و مبارزات رئیس‌علی دلواری، بوشهر، شروه، ۱۳۷۱ش.
- رخ‌فرد، صادق، «نقش علما و اعتقاد دینی در قیام رئیس‌علی دلواری»، روزنامۀ ایران، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1402ش.
- «رئیس‌علی دلواری، سرداری که قامت استعمار انگلیس را در استان بوشهر شکست+ فیلم و تصویر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1401ش.
- «زندگی‌نامۀ رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار بریتانیا»، مدیریت امور فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1401ش.
- زنگویی، عبدالمجید، «رئیس‌علی دلواری و نهضت تنگستانیان در شعر شاعران»، خلاصۀ مقالات کنگرۀ هشتادمین سالگرد شهادت رئیس‌علی دلواری، بوشهر، ارمغان، ۱۳۷۳ش.
- «سردار شهید رئیس‌علی دلواری الگویی برای بازدارندگی است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1402ش.
- «سریال دلیران تنگستان»، وب‌سایت ایران‌کتاب، تاریخ بازدید: 24 آبان 1402ش.
- «شعری از علیرضا قزوه برای رئیس‌علی دلواری آزادیخواه دلیر تنگستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1391ش.
- «شهید رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار است»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1401ش.
- «ناگفته‌های رئیس‌علی از زبان آخرین همسرش/ گل‌اندام آخرین بازمانده»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 12 شهریور 1392ش.
- یاحسینی، قاسم، رئیس‌علی دلواری، تهران، شیرازه، ۱۳۷۶ش.