رقص لری

رقص لُری، حماسی‌ترین رقص جمعی برگرفته از طبیعت در ایران.

رقص لری، با پیشنۀ کهن و تاریخی، در مراسم جشن و شادی اقوام لُر به‌صورت گروهی بین زنان و مردان همراه با موسیقی محلی برپا می‌شود.

تاریخچه

در دورۀ مادها، برای نمایش دادن چگونگی جنگ‌ها، از حرکت دست همراه با دستمال به‌صورت آرام یا تند، استفاده می‌کردند. به‌واسطۀ این حرکت‌ها، پادشاه از شروع جنگ یا حمله به دشمن، با‌خبر می‌شد. در رقص لُری، یک پا به عقب گذاشتن و با سرعت دو پا را جلو آوردن به این معنی بود که اگر در جنگ، یک قدم عقب‌نشینی شده، ولی با سرعت، دو قدم، حمله کرده‌اند. رقص لُری، حماسی‌ترین نوع رقص در طول تاریخِ ایران است. تصویرِ انسان‌های در حال رقص، روی سفال‌های کشف شده و مفرغ‌های نگهداری شده در موزۀ لوور، نشان‌گر از پیشینۀ رقص لری در سال 612 قبل از میلاد است.

چگونگی

رقص لری که در زبان محلی به آن دَس‌گِرِته، باختِه، چووپی یا بازی می‌گویند، در مراسم جشن و عروسی با آداب خاص، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و در هر نسل، شیوه‌های قدیمی آن حفظ شده است. در این رقص که به‌صورت جمعی و زنجیروار اجرا می‌شود، افراد به‌واسطۀ نفر اول که به او «سَر‌چووپی یا چووپی‌کِش» می‌گویند، هماهنگ می‌شوند. «سرچووپی» دستمال رنگی به دست دارد وهدایت‌کنندۀ دستۀ رقص است. او بعد از یک دور سرچوپی‌گری، دستمال را به دیگری داده تا نوبت «چووپی‌کشی» به بقیۀ افراد برسد. هیجان رقص لری، با شاباش تماشاچیان و کِل زدن و هلهلۀ زنان، دوچندان می‌شود و نوازندگان از تار، تُمبک و کمانچه، ساز و دُهل، بهره می‌گیرند. این رقص، با آهنگ کُند آغاز و با آهنگ نیمه‌تُند و تند، اوج گرفته و با آهنگ ملایم به پایان می‌رسد.

بازنمایی آیین ایرانی

از نظر کارشناسان، هر کدام از حرکت‌ها در رقص لُری، معنایِ آیینی دارد. حرکت‌های دست، پا و دستمال در رقص لُری، نشان از آیین‌های ایرانی دارد. شروع حرکت با پای راست، نشان از ستایشِ راستی است. حرکت دستمال، یعنی آزادی و کوبیدن دو پا بر روی زمین به معنی اهمیت سرزمین است. در رقص لُری، دست‌ها در دست یا روی شانۀ یکدیگر قرار دارد که به معنای همبستگی و پشت‌هم بودن است.

انواع

سنگین سَماع، سه‌پا، چوبی، دو‌پا، اِشکاری، رقص دستمال عشایری، چپی و شانه‌شَکی، از جمله انواع رقص لری است و هر کدام، ویژگی‌هایی دارند:

سنگین سماع: سنگین سماع که در گویش محلی سنگین سما گفته می‌شود، رقصی گروهی و آرام، همراه با موسیقی ملایم است که بیشتر افراد با سن بالا به این نوع رقص تمایل دارند.

سه‌پا: حرکات بدن در این نوع رقص از رقص سنگین سما، تند‌تر است.

رقص چوب: رقص دو نفره همراه با زدن چوب‌های کوچک و ظریف به همدیگر.

دو‌پا: رقصی تندتر از سه‌پا و مخصوص جوانان.

اشکاری: رقص چهار‌نفره و روبروی یکدیگر که گاهی با پاره کردن دُهُل، همراه است.

رقص دستمال: رقصی پُرجنب‌وجوش و مخصوص لُرهای بختیاری و جنوبی.

عشایری: به این نوع رقص، در گویش محلی «اوشاری» گفته می‌شود. این رقص قدیمی و معروف به پاپی سلیمانی است.

چپی: رقص یک پا و تندترین نوع رقص است که سنگینی بدن روی یک پا می‌افتد.

شانه‌شَکی: در گویش محلی به این نوع رقص «شونه‌شَکی»، گفته می‌شود که با ترانه‌های غنایی و عاشقانه همراه است.

ویژگی‌ها

از نظر کارشناسان، رقص لری دارای ویژگی‌های زیر است:

• به صورت جمعی، دایره‌وار و هماهنگ با نوازنده؛
• هماهنگی و تناسب ضرب موسیقی با حرکات بدن؛
• هیجان همراه با تند و کند شدن حرکت دست و پا؛
• تقویت روحیه ایستادگی و ایجاد همبستگی و اتحاد بین اقوام؛
• رهاییِ ذهن از مشغله‌های زندگی و تخلیۀ فشارهای روحی؛
• همراه بودن رقص لُری با نواختن سرنا و دهل؛
• ایجاد حس نشاط و شادابی.

دستمالِ رقص

در رقص لری، نفر اول و نفر آخر گروهِ رقص، از دستمال استفاده می‌کنند. به این نوع رقص، دو دستماله هم گفته می‌شود. حرکت دستمال به‌صورت منظم و معنادار است و برای ایجاد شور و هیجان به‌کار می‌رود. رنگ دستمال رقص، رنگارنگ و نماد پرچم است.

دیدگاه فقهی

از نظر مراجع دینی، رقص لری، یکی از انواع رقص است و اگر همراه با تحریک شهوت و کار حرام باشد، از نظر شرعی، حرام است. فقیهان، تفاوتی میان رقص سنتی و مُدرن و همچنین رقص انفرادی و جمعی، نمی‌گذارند.

منابع

• آنی‌زاده، علی، «ختنه و ختنه‌سوران»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، قم، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1398ش.
• «انواع دستمال رقص در اقوام ایرانی»، وبلاگ لست سکند، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1401ش.
• «تاریخچۀ رقص لری»، وب‌سایت آموزش رقص، تاریخ بازدید: 8 مهر 1401ش.
• «حکم رقص محلی و سنتی»، وبگاه هدانا، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1395ش.
• «رقص‌های لری را بشناسید»، پایگاه خبری گلونی، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1395ش.
• «رقص‌های لری و ویژگی‌های آن»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 8 مهر 1401ش.
• «رقص‌های لری و ویژگی‌های آن»، مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 8 مهر 1401ش.
• «یادی از ترانه‌‌ها و موسیقی لری»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1397ش.