سرمایه عاطفی
سرمایۀ عاطفی؛ مجموعۀ دارایی‌های باارزش عاطفی برای تقویت ظرفیت‌ها و مهارت‌های رفتاری و شناختی.
سرمایۀ عاطفی، که امروزه در جهان از اهمیت و توجه فزاینده‌ای برخوردار شده است ارتباط نزدیکی با بهزیستی روانشناختی دارد. این سرمایۀ انسانی، امروزه، به‌عنوان حالتی از احساس نشاط و انرژی مثبتِ قابل هدایت به‌سمت مسیر ظرفیت‌افزایی و مهارت‌افزایی معرفی می‌شود که تأثیری بسزا بر ایمان و باورهای فردی دارد و نیز دربارۀ تقویت رابطه با خداوند نقشی مهم ایفا می‌کند.
مفهوم‌شناسی
سرمایۀ عاطفی به‌معنای احساس نشاط و انرژی درونی در زمان‌های متفاوت است که ظرفیت‌ها و مهارت‌های عملکردی، رفتاری و شناختی را در انسان تقویت می‌کند. این سرمایه، از سه مؤلفۀ عاطفۀ مثبت، احساس انرژی و شادمانی تشکیل می‌شود. برخی، سرمایۀ عاطفی را انباشت منابع عاطفی می‌دانند که در طول زمان در یک رابطه، تولید و ذخیره شده است.[۱] برخی دیگر نیز سرمایۀ عاطفی را شامل تمامی رفتارهای مثبتی می‌دانندکه به‌صورت روزمره ایجاد شده و احساس احترام و دوست داشته‌شدن در رابطه را تأیید می‌کند. امروزه سرمایۀ عاطفی، گونه‌ای از سرمایۀ اجتماعی تلقی شده وبه مجموعۀ دارایی‌ها و مهارت‌هایی گفته می‌شود که از نظر عاطفی با ارزش بوده و قدرت عشق و محبت، صرف‌وقت، توجه، مراقبت و نگرانی در یک رابطه را شامل می‌شود.[۲]
فواید
سرمایۀ عاطفی دارای فوایدی بسیار از جمله تقویت سطح سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی و متغیرهایی همچون روابط اجتماعی، قدردانی و بخشش بوده و رفتارهای مثبت، بهزیستی، احساسات و عواطف مثبت در سازمان‌ها را شامل می‌شود.[۳] کارشناسان بر این باورند که هر تلاشی از سوی انسان، در راستای ارتقاء تبادل عاطفی مثبت با دیگر انسان‌ها، دارای توانی بالقوه برای بهزیستی و سلامتی تمامی انسان‌ها است.[۴]
پیامدها
سرمایۀ عاطفی، دارای پیامدهایی همچون ایجاد همدلی و ابراز محبت و عشق به طرف مقابل بوده و در انرژی عاطفی افراد نمایان می‌شود. همدلی، مهارتی عاطفی است که به فرد کمک می‌کند تا نگرانی‌ها و دغدغه‌های دیگران را درک کرده و براساس اصول مهربانی با آنها رفتار کند. این مهارت، به ایجاد صمیمیت و محبت متقابل منجر می‌شود.[۵]
سرمایۀ عاطفی در اسلام
خانواده
دین اسلام، سرمایه‌گذاری عاطفی در سطح خانواده را از جمله کارکردهای اعضای خانواده معرفی کرده که به‌معنای میزان ابراز علاقه و اهمیت دادن به فعالیت‌های دیگر اعضای خانواده است. بهترین شیوۀ سرمایه‌گذاری عاطفی از نظر دین اسلام «سرمایه‌گذاری همدلانه» است. در این شیوه، حمایت عاطفی در میان اعضای خانواده صادقانه بوده، به آسانی انجام گرفته و باعث می‌شود تا اعضای خانواده از عواطف مثبت یکدیگر بهره‌مند می‌شوند. پیامبر اسلام، در روایتی به وضعیت برخی افراد در رستاخیز اشاره کرده که هیچ کار نیکی ندارند، اما خداوند آنها را به‌دلیل مهرورزی به خانواده به بهشت فرامی‌خواند.[۶] پیامبر، زنان را به ابراز عشق و علاقه به همسر و دلسوز بودن نسبت به او سفارش کرده و از مردان نیز می‌خواهد که با همسر خویش مهربان بوده و دل‌های آنها را خشنود سازند.[۷] سرمایۀ عاطفی در خانواده، فرزندان را نیز شامل می‌شود و پیامبر خدا، مهربانی به فرزندان را بسیار سفارش کرده است.[۸]
جامعه
اسلام در سطح تمدنی و تراز امت مسلمان به‌همان میزان که به عقل توجه کرده، به عاطفه و مهربانی نیز پرداخته است تا زندگی در جوامع اسلامی با رحم و مروت همراه باشد.[۹] قرآن به سرمایۀ عاطفی اشاره می‌کند که در دل‌های افراد قرار دارد و از مسلمانان می‌خواهد تا به الفت و محبتی که در قلب‌های آنها قرار گرفته و منجر به برادری آنها شده، توجه داشته باشند.[۱۰] علاوه بر آن، مفهوم ولایت در دین اسلام به‌معنای حکومتی است که با محبت، پیوستگی با مردم و نیز عاطفه نسبت به آحاد مردم همراه باشد.[۱۱]
معنویت و سرمایۀ عاطفی
تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که معنویت و معنا‌گرایی از جمله عوامل ارتقادهندۀ سرمایۀ عاطفی هستند. این رویکرد نوین که از سال 2017م پیشنهاد شده در جهات زیادی با آموزه‌های دین اسلام همگرایی دارد. همچنین در روان‌درمانی معنوی، بر آموزه‌های ادیان توحیدی و فنون و راهکارهای ارائه شده در این ادیان تأکید می‌شود.[۱۲] این نوع درمان ایمان به خالق هستی را می‌افزاید و با ایجاد انگیزه برای غلبه بر موانع و مشکلات، موجب تقویت معنا و هدف زندگی در افراد شده و مقابله با احساس پوچی را تسهیل می‌کند. این روند در نهایت به حس درون‌نگری مثبتی منجر شده و سرمایۀ عاطفی را افزایش می‌دهد. احساس اتصال به نیروی لایزال الهی، به روند درمانی افراد کمک می‌کنند و آنها، وقایع منفی را به شیوۀ متفاوتی ارزیابی کرده و از این راه به سازگاری روانی دست یافته و سرمایۀ عاطفی را در خود افزایش می‌دهند. از سوی دیگر، راهبردهای معنوی به تسهیل ارتباط همه‌جانبۀ انسان با خود و دنیای پیرامون او، می‌انجامد.[۱۳]
سرمایۀ عاطفی در خانواده
از منظر کارشناسان، خانواده مهم‌ترین عرصۀ تجلی سرمایۀ عاطفی است و زنان که از نیروی عاطفی بالاتری در خانواده برخوردار هستند، بهتر می‌توانند از این منبع قدرت پنهان در راستای مدیریت رابطه بهره‌مند شوند.[۱۴] زوجین با داشتن سرگرمی‌ها و یا فعالیت‌های مشترک در اوقات فراغت می‌توانند به افزایش صمیمیت با یکدیگر یاری برسانند و این سرمایه، مشکلات ارتباطی آنها را کاهش می‌دهد. از جملۀ این تجربیات عبارت است از: گفت‌وگوهای صمیمی، پاسخ به نیازهای شریک، ساخت خاطرات مشترک و جذاب، برنامه‌ریزی برای انجام کارهای مشترک و خندیدن و شاد بودن در کنار هم. این تجربیات، در جریان زندگی روزمره، باعث می‌شود تا دو طرف، در طول زمان، به‌جای دور شدن، به‌سمت یکدیگر حرکت کرده و بر این تجربه‌ها بیفزایند و سرمایۀ عاطفی را بسازند.[۱۵]
سرمایۀ عاطفی در زنان
پژوهش‌های صورت گرفته در ایران نشان داده‌اند که بیشتر زنان نسل جوان، از سرمایۀ عاطفی برای توازن قدرت در خانواده بهره می‌گیرند و زنانی که از سرمایۀ عاطفی بیشتری برخودار باشند، می‌توانند عشق و محبت را به دارایی‌های دیگری همچون سرمایه‌های اقتصادی و فرهنگی تبدیل کنند.[۱۶] علاوه بر آن، زنان با استفاده از سرمایۀ عاطفی می‌توانند در راه رسیدن به خداوند، پیشتاز بوده و حتی بیشتر از مردان در این راه به موفقیت برسند.[۱۷] از این منظر، زن پیام‌آور عاطفه و مهربانی خداوند است و زنان و مادران، آموزگاران عاطفه به‌شمار می‌روند.[۱۸]
سرمایۀ عاطفی کودکان
کودکان، علاوه بر آموزش مهارت‌های زندگی، به آموزش استفاده از تمامی ظرفیت‌های مثبت شناختی و عاطفی در مراحل پیش‌دبستانی و بعد از آن نیاز دارند. ارتقاء سرمایۀ عاطفی، با تمرکز بر استفاده از نیرو و نشاط عاطفی درونی، در مسیر افزایش مهارت‌ها و توان کودکان، اهمیت و کاربردهای بسیاری دارد. پژوهش‌های صورت گرفته نشان داده‌اند که آموزش سرمایۀ عاطفی در عرصۀ ارتقاء همدلی در کودکان بسیار تأثیرگذار بوده و سرزندگی و نشاط در کودکان را به‌صورت چشم‌گیری افزایش می‌دهد.[۱۹]
سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی
سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی، به‌معنای تلاش همگانی در محیط‌های اجتماعی و در تمامی سطوح، برای تقویت سرمایۀ عاطفی است. کارشناسان معتقدند که سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی، رابطه‌ای معنادار با هم‌آفرینی ارزش‌های اجتماعی و فضایل انسانی دارد.[۲۰]
پانویس
- ↑ قاسمی کله مسیحی و همکاران، «اثربخشی آموزش ارتقاء سرمایۀ عاطفی بر سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی در پرستاران»، 1398ش، ص22.
- ↑ شریفی ساعی و آزاد ارمکی، «سرمایۀ عاطفی به مثابه قدرت؛ زنان چگونه از قدرت عاطفی خود، سلاح مقاومت میسازند؟»، 1400ش، ص89-92.
- ↑ قاسمی کله مسیحی و همکاران، «اثربخشی آموزش ارتقاء سرمایۀ عاطفی بر سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی در پرستاران»، 1398ش، ص22.
- ↑ عنایتی و گل‌پرور، «رابطۀ سرمایه گذاری جمعی عاطفی با بهزیستی روان شناختی با توجه به نفش سرمایۀ عاطفی در پرستاران»، 1397ش، ص71.
- ↑ شریفی ساعی و آزاد ارمکی، «سرمایۀ عاطفی به مثابه قدرت؛ زنان چگونه از قدرت عاطفی خود، سلاح مقاومت میسازند؟»، 1400ش، ص90.
- ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، 1417ق، ج2، ص330.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص244، ح16604.
- ↑ زید بن علی بن الحسین، مسند زید، 1966م، ص302.
- ↑ سورۀ فتح، آیۀ 29.
- ↑ سورۀ آل‌عمران، آیۀ 103.
- ↑ «قرآن از عاطفه سخن می‌گوید»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ گل‌پرور و همکاران، «اثربخشی درمان وجودگرایی معنویت محور و معنویت درمانی اسلامی بر سرمایۀ عاطفی در زنان سالمند»، 1398ش، ص685.
- ↑ گل‌پرور و همکاران، «اثربخشی درمان وجودگرایی معنویت محور و معنویت درمانی اسلامی بر سرمایۀ عاطفی در زنان سالمند»، 1398ش، ص690.
- ↑ شریفی ساعی و آزاد ارمکی، «سرمایۀ عاطفی به مثابه قدرت؛ زنان چگونه از قدرت عاطفی خود، سلاح مقاومت میسازند؟»، 1400ش، ص93.
- ↑ شریفی ساعی و آزاد ارمکی، «سرمایۀ عاطفی به مثابه قدرت؛ زنان چگونه از قدرت عاطفی خود، سلاح مقاومت میسازند؟»، 1400ش، ص90-92.
- ↑ شریفی ساعی و آزاد ارمکی، «سرمایۀ عاطفی به مثابه قدرت؛ زنان چگونه از قدرت عاطفی خود، سلاح مقاومت میسازند؟»، 1400ش، ص81-89.
- ↑ «عاطفه در زن (1)»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «ججاب زن تنها حق الهی است/ خداوند زن را با سرمایۀ عاطفه آفرید»، خبرگزاری برنا.
- ↑ گل‌پرور و همکاران، «مقایسۀ اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی با آموزش ارتقا سرمایۀ عاطفی بر سرزندگی و همدلی کودکان چهار تا شش سال»، 1402ش، ص81.
- ↑ عنایتی و گل‌پرور، «رابطۀ سرمایه گذاری جمعی عاطفی با بهزیستی روان شناختی با توجه به نفش سرمایۀ عاطفی در پرستاران»، 1397ش،ص69 و 71.
منابع
- قرآن کریم.
- «حجاب زن تنها حق الهی است/ خداوند زن را با سرمایۀ عاطفه آفرید»، خبرگزاری برنا، تاریخ بارگذاری: 14 شهریور 1390ش.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
- زید بن علی بن الحسین، مسند زید، بیروت، منشورات دار مکتبه الحیاه، 1966م.
- شریفی ساعی، محمدحسین و آزاد ارمکی، تقی، «سرمایۀ عاطفی به مثابه قدرت؛ زنان چگونه از قدرت عاطفی خود، سلاح مقاومت میسازند؟»، مطالعات اجتماعی و روانشناختی زنان، دورۀ نوزدهم، شمارۀ 69، 1400ش.
- «عاطفه در زن (1)»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 19 فروردین 1403ش.
- عنایتی، مهناز و گل پرور، محسن، «رابطۀ سرمایه گذاری جمعی عاطفی با بهزیستی روان شناختی با توجه به نفش سرمایۀ عاطفی در پرستاران»، مجلۀ راهبردهای مدیریت در نظام سلامت، سال سوم، شمارۀ 1، 1397ش.
- گل‌پرور، محسن و همکاران، «اثربخشی درمان وجودگرایی معنویت محور و معنویت درمانی اسلامی بر سرمایۀ عاطفی در زنان سالمند»، مجلۀ تحقیقات علوم رفتاری، دورۀ 17، شمارۀ 4، 1398ش.
- قاسمی کله مسیحی، جهانبخش و همکاران، «اثربخشی آموزش ارتقاء سرمایۀ عاطفی بر سرمایه‌گذاری جمعی عاطفی در پرستاران»، نشریۀ آموزش پرستاری، دورۀ 8، شمارۀ 2، 1398ش.
- «قرآن از عاطفه سخن می‌گوید»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 19 فروردین 1403ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسۀ آل البیت، 1408ق.