شروط ضمن عقد ازدواج

شروط ضمن عقد ازدواج؛ تعهدات مکتوب و توافقی در سند عقدنامۀ زوجین.

شروط ضمن عقد ازدواج یا شروط دوازده‌گانۀ ضمن عقد، تعهداتی است که حین ازدواج به‌صورت توافقی بین زن و مرد تعیین شده و در سند ازدواج آنها ثبت می‌شود. این شروط به‌صورت مطلق نبوده و بسیاری از بند‌های آن با توافق زوجین قابل تغییر و واگذاری به زوجه است. علاوه بر شروط دوازده‌گانۀ ازدواج در قسمت توضیحات سند عقد‌نامه نیز می‌توان شروط دیگر را با توافق و امضای زوجین، ثبت کرد.

مفهوم‌شناسی

شروط ضمن عقد ازدواج، تعهداتی است که در حین ازدواج با توافق زوجین وارد مفاد سند ازدواج آنها می‌شود. شروط ضمن عقد هرگونه شرطی است که با توافق زوجین در حین عقد صورت بگیرد و مخالف شرع، عقل و عرف نباشد. امروزه این شروط در عقدنامه ثبت شده و با امضای زن و مرد رسمیت پیدا می‌کند.

تاریخچه

از سال ‌1360ش در سند ازدواج بند‌هایی با عنوان شروط ضمن‌ عقد، گنجانده شد. این شروط که شامل حقوق مادی و معنوی زوجین هنگام عقد نکاح است در سند ازدواج ثبت شده و به توافق و امضای زوجین می‌رسد. سردفتر مكلف است قبل از اجرای صیغه عقد آنها را برای زوجین قرائت کرده و در صورت ضرورت مفهوم هر کدام را برای آنها تبیین کند. زوجین نیز با استفاده از حق شرعی خویش، موضوعاتی را که مخالف شرع و عرف نبوده و متعارض با ویژگی و وظایف زن و مرد نباشد به‌عنوان شروط ضمن عقد قلمداد کرده و با توافق، آنها را در سند عقدنامه ثبت می‌کنند.

شروط ضمن عقد ازدواج از دیدگاه فقهی

از نظر فقه، پای‌بندی به شروط ضمن‌ عقد ازدواج همانند سایر عقود، واجب و لازم است. اغلب فقها معتقدند هر شرط جایزی که در ضمن‌ عقد ازدواج توسط زوجین شرط شود بر مشروط‌علیه، واجب است که مانند سایر بندهای عقدنامه نسبت به آن متعهد شود. لازم است که شرط ضمن عقد ازدواج در تضاد با بندهای عقدنامه و مخالف شرع نباشد.

اقسام شروط ضمن عقد ازدواج

شروط ضمن عقد شرایط حقوقی، مالی، خانوادگی و اجتماعی است که توسط زوجین برای ازدواج، تعیین و اعلام می‌شود. این شرایط در قرارداد ازدواج سبب تعیین حقوق و تعهدات زوجین در طول زندگی مشترک می‌‌شود. شروط ضمن عقد در سند ازدواج، شامل 12 شرط کلی است که به‌صورت چاپ ‌شده در سند عقد‌نامه وجود دارند و سایر شروط درخواستی نیز با توافق زوجین در ادامۀ این شروط دوازده‌گانه در سند ازدواج مطرح شده و ثبت می‌شوند. شروط عقدنامه به موارد دوازده‌گانۀ زیر توجه دارد:

1. توافق دو طرف برای ازدواج؛
2. تعیین مهریه؛
3. تعهدات مالی دو طرف؛
4. رعایت قوانین مربوط به ازدواج و خانواده؛
5. تقسیم اموال در صورت طلاق؛
6. حقوق و تعهدات فرزندان؛
7. تعیین مسکن؛
8. عدم رابطه جنسی با سایر افراد؛
9. خروج از کشور؛
10. اختصاص وقت مشخص برای خانواده؛
11. نحوۀ حضانت فرزندان؛
12. تعهدات و شرایط متفاوت مانند شرایط مربوط به سلامتی و پشتیبانی در بیماری.

شرایط ثبت شروط ضمن عقد نکاح

شروط ضمن عقد برای اینکه در عقد‌نامه ثبت شوند لازم است دارای شرایط زیر باشد: 1) شرط قیدشده غیر‌مقدور نباشد که در این صورت شرط باطل است؛ 2) دارای نفع و منفعت عقلائی باشد؛ 3) نامشروع نباشد؛ 4) خلاف مقتضای عقد نباشد.

شرایط تغییر مفاد شروط ضمن عقد

شوراي عالی قضایی در ضمن عقد ازدواج، دوازده شرط را برای ازدواج زن و مرد با یکدیگر قرار داده است. با امضای این سند، زن برخی از حقوق خود مانند انتخاب محل زندگی و مسکن، ولایت یا حضانت فرزندان و حق طلاق را به همسر خود واگذار کرده و حقوق مادي مانند مهریه و نفقه را به‌دست می‌آورد. کارشناسان معتقدند بر اساس قانون اگرچه بسیاری از این شروط به‌لحاظ حقوقی برای مرد در نظر گرفته می‌شود، اما حکم آن مطلق نبوده و در برخی شرایط مانند توافق زوجین برخی از این شروط به زن واگذار می‌شود. همچنین زوجین می‌توانند هر شرطی که مخالف با شرع، عرف، قانون و عقل نباشد را در قسمت توضیحات عقدنامه با رضایت و توافق طرفین مانند شرط تحصیل زوجه و شرط اشتغال زوجه، در عقد‌نامۀ خود ثبت کنند. همچنین طبق قانون مدنی در شرایط زیر، وکالت بلاعزل به زوجه داده می‌شود و اختیاراتی که در شروط ضمن عقد به مرد داده شده از وی سلب می‌شود و در اختیار زن قرار می‌گیرد: 1) عدم پرداخت نفقه به مدت شش ماه توسط زوج؛ 2) سوءرفتار یا سوءمعاشرت مرد؛ 3) ابتلاي مرد به بیماری‌های صعب‌العلاج و جنون؛ 4) تداوم اشتغال مرد به شغلی که منافی با مصالح خانوادگی همسر باشد؛ 5) ترك زندگی خانوادگی توسط مرد بدون عذر موجه و غیبت بیش از شش ماه؛ 6) محکومیت به حبس پنج سال یا بیشتر؛ 7) محکومیت قطعی و اجراي مجازات در جرایمی که مغایر با حیثیت خانوادگی همسر باشد؛ 8) اعتیاد مرد؛ 9) عدم فرزندآوري بعد از گذشت پنج سال به واسطه نقص جسمی زوج؛ 10) ازدواج مجدد بدون رضایت همسر اول یا عدم رعایت عدالت بین همسران.

کارکردها

ازدواج یک قرارداد حقوقی و فقهی میان زوجین است که به‌واسطۀ عقد نکاح هر یک از طرفین نسبت به یکدیگر دارای مسئولیتی می‌شوند. شروط ضمن عقد نکاح این امکان را برای زوجین فراهم می‌کند که تغییراتی را در حقوق و کیفیت مسئولیت خود نسبت به طرف مقابل ایجاد کنند. در قانون مدنی، ازدواج یک عقد قانونی است که بر اساس مفاد عقدنامه، حقوق و مالکیت‌های متفاوتی به زوجین می‌دهد. شروط ضمن عقد ازدواج اگرچه شامل شروط اصلی و عمومی است؛ اما مطلق نبوده و قابل تغییر هستند. برای نمونه افراد می‌توانند در عقدنامه خود بنویسند که زوجین نسبت به یکدیگر چه مسئولیت‌های دیگری داشته باشند. همچنین زوجین می‌توانند برخی مسائل را یکدیگر توافق کرده و شروطی مانند تعیین کردن محل اقامت توسط، حق طلاق یا حضانت فرزند را به زن واگذار کنند. شناخت کافی می‌تواند شروط ضمن عقد را تسهیل‌گر ازدواج سازد. در شرایطی که شروط ضمن عقد نکاح مورد توافق زن و مرد باشد هر دو نسبت به انجام آن متعهد می‌شوند؛ اما در مواقعی که شروط ضمن عقد مورد اختلاف زوجین باشد هر یک با بیان دیدگاه خود مبنی بر تغییر آن به نفع زوج یا زوجه می‌توانند نظر خود را بیان کرده و در صورتی که در تضاد با قانون و عرف نباشد، آن را ثبت کنند. همچنین شروط ضمن عقد ازدواج سبب افزایش تعهد و مسئولیت‌پذیری زوجین نسبت به یکدیگر شده و همین امر در تحکیم و جلوگیری از تزلزل بنیان خانواده بسیار تأثیر‌گذار است.

چالش‌ها

اگرچه شروط ضمن عقد ازدواج، موجب تحکیم حقوق و مسئولیت زوجین نسبت به یکدیگر است؛ اما در برخی مواقع ناآگاهی از مفاد و محتوای این شروط توسط زوجین معضلاتی را برای آنها به‌وجود می‌آورد. بسیاری از زوجین ممکن است موافق مفاد دوازده‌گانۀ شروط ضمن عقد بوده و نظری در رابطه با واگذاری حقوق به یکدیگر نداشته یا شرطی مضاف بر شروط دوازده‌گانه برای ثبت در سند ازدواج نداشته باشند؛ اما برخی از زوجین به‌خصوص بانوان بدون آگاهی از محتوای این شروط و آثار و تکالیف آنها، عقدنامه را امضا می‌کنند و بعد از مدتی با آگاهی از محتوای آن، ممکن است برخی از آنها را نپذیرند و نسبت به تأیید این شروط هنگام عقد اظهار پشیمانی کنند. از این‌رو کارشناسان سفارش می‌کنند به‌منظور افزایش آگاهی زوجین به‌خصوص زنان نسبت به شروط ضمن عقد و آثار آنها در زندگی مشترک لازم است آنها پیش از ازدواج نسبت به شروط ضمن عقد نکاح، آگاهی پیدا کنند.

منابع

• بداغی، فاطمه و همکاران، حقوق و احکام خانواده، ناشر وزارت بهداشت، درمان و آموزش کشور، بی‌جا، 1398ش.
• دری‌صفت، فائزه و حاجی‌علی، فریبا، «نقد و بررسی فقهی-حقوقی شروط ضمن عقد نکاح مندرج در سند رسمی ازدواج»، نشریۀ تمدن حقوقی، شمارۀ 13، 1401ش.
• «شروط ۱۲ گانه ضمن عقد»، وب‌سایت آوای وکلا، تاریخ بازدید: 13 آبان 1402ش.
• «شروط دوازده‌گانه عقدنامه»، وب‌‌سایت دادجویان، تاریخ بازدید: 13 آبان 1402ش.
• «شروط ضمن عقد»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 7 آبان 1402ش.
• صفائی، حسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، چاپ هشتم، 1384ش.
• محقق داماد، سیدمصطفی، «تحلیلی درباره شروط ضمن عقد نکاح»، نشریۀ مطالعات حقوقی و قضایی، شمارۀ 2، 1364ش.