طبل تو خالی

از ویکی‌زندگی

طبل تو خالی؛ ضرب‌المثلی برای اشاره به افراد پر ادعا که در عمل ناتوان و توخالی هستند.

ضرب‌المثل «طبل تو خالی» از معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های زبان فارسی است که به افراد پر ادعا و پر سروصدا، اما بی‌محتوا و تو خالی اشاره می‌کند. این عبارت از گذشته‌های دور نه‌تنها به‌صورت یک ضرب‌المثل در ادبیات فارسی بلکه در نقدهای اجتماعی وجود داشته و تاکنون نیز در محاورات روزمره کاربرد دارد.

تاریخچه

ضرب‌المثل طبل تو خالی از ویژگی تو خالی بودن طبل که طنین و صدای بلندی ایجاد می‌کند، گرفته شده است. این اصطلاح از مشاهدۀ این ویژگی طبل و تعمیم آن به رفتارهای انسانی به وجود آمده است؛ افرادی که ادعاهای زیادی دارند ولی از محتوای درونی و توانایی عملی بی‌بهره هستند.[۱] برخی نیز ریشۀ این ضرب‌المثل را به سخنی از سعدی نسبت می‌دهند: «دانا چو طبلۀ عطار است خاموش و هنرنمای و نادان خود طبل غازی بلندآواز و میان‌تهی»؛[۲] بر اساس این سخن سعدی، فرد دانا مانند صندوقی است که مُشک را داخل آن می‌گذارند، سر و صدایی ندارد اما بوی خوش از آن استشمام می‌شود و هنرش نمایان می‌شود، ولی فرد نادان مانند طبل جنگی است که درونش تهی بوده اما پر سر و صدا است.[۳]

کاربرد

این ضرب‌المثل در نقد افرادی به‌کار می‌رود که پر سروصدا بوده و فقط ادعا دارند، ولی در عمل، محتوا و اثری ندارند و همین سر و صدای زیاد نشان از تو خالی بودن آنها دارد. این عبارت معمولاً در متون غیررسمی، ادبی و نقدهای اجتماعی به‌کار می‌رود و به‌عنوان یک کنایه برای افراد لاف‌زن یا کسانی که فقط حرف‌های زیبا می‌زنند ولی در عمل ناتوان‌اند، استفاده می‌شود.[۴] این ضرب‌المثل همچنین در مورد افرادی که ظاهری تحسین‌برانگیز دارند ولی در باطن فاقد ارزش واقعی هستند، صدق می‌کند. چنین افرادی فقط به زیبایی سخن می‌گویند بدون اینکه تلاش کنند تا خود را اصلاح کنند و به همین دلیل به طبل تو خالی تشبیه می‌شوند.[۵]

کاربرد ضرب‌المثل در رویکردهای سیاسی-اجتماعی ایران

ضرب‌المثل «طبل تو خالی» ابزار قدرتمندی برای نقد سیاست‌ها، فرهنگ‌ها و جریان‌هایی است که بیش از حد بر ظاهر تکیه کرده و از درون تهی و خالی هستند. این ضرب‌المثل در زمان انقلاب اسلامی و حتی پس از آن به‌عنوان یک ابزار فکری و انتقادی باقی مانده و پیام آن در هر دوره‌ای از تاریخ نیز کاربرد دارد.این ضرب‌المثل به شیوه‌های مختلفی در گفتمان سیاسی‌اجتماعی ایران در دوران پیش و پس از انقلاب اسلامی استفاده می‌شد که برخی از آنها عبارتند از:

  • نقد رژیم پهلوی: یکی از انتقاداتی که مخالفان و نیروهای انقلابی آن زمان به رژیم پهلوی وارد می‌کردند، این بود که ظاهر پرزرق‌وبرق برنامه‌های رژیم مثل یک طبل بزرگی بود که صدای بلندی داشت، اما درونش راهی برای حل مشکلات واقعی مردم نداشت. این هیاهو فقط نمایشی برای نشان‌دادن قدرت بود و مردم درگیر بی‌عدالتی و فقر در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بودند.[۶]
  • نقد فرهنگ وارداتی غربی: پس از انقلاب اسلامی این ضرب‌المثل در نقد جریان‌های فکری و فرهنگی غرب که در رژیم پهلوی تبلیغ می‌شد، رواج بیشتری یافت؛ ازجمله رواج مصرف‌گرایی یا سبک زندگی غربی که به‌عنوان پیشرفت تلقی می‌شد؛ اما انقلابیون آن را تهی از معنا می‌دانستند و این فرهنگ‌ها را به‌مثابه یک طبل پر سر و صدایی می‌شناختند که از نظر معنوی و اخلاقی، تهی بود.[۷]
  • نقد گروه‌های سیاسی رقیب: در دوران اوج انقلاب اسلامی و پس از آن برخی گروه‌ها و احزاب سیاسی ادعاهای زیادی برای آیندۀ ایران داشتند، اما در عمل برنامه‌ای نداشته و ادعاهای‌شان عملی نمی‌شد و این ضرب‌المثل برای آنان استفاده ‌شد.[۸]
  • در فضای کنونی ایران نیز این ضرب‌المثل در نقد هر چیزی که بیش از حد روی ظاهر، ادعا یا تبلیغ متمرکز باشد، کاربرد دارد؛ مانند زمان انتخابات که ممکن است نامزدها با شعارهای جذاب و غیرواقعی سعی در جلب آرای مردم داشته باشند، اما پس از انتخاب شدن نمی‌توانند به وعده‌های خود عمل کنند و مانند طبل تو خالی عمل کرده و موجب بی‌اعتمادی مردم به مسئولان می‌شوند؛[۹] زیرا هدف انقلاب اسلامی برقراری و گسترش عدالت، استقلال و معنویت بود نه زرق و برق و سر و صدای ظاهری.[۱۰] این نقد علاوه بر نقد سیاستمداران مشمول نقد فرهنگی و نقد اجتماعی نیز می‌شود.[۱۱]
  • استفاده از عبارت «طبل تو خالی» دربارۀ تحریم‌های آمریکا و کشورهای غربی علیه ایران بسیار شنیده می‌شود و به این معنی است که تحریم‌ها با اینکه در ظاهر قوی و تأثیرگذار به‌نظر می‌آیند، اما در عمل آن‌طور که انتظار می‌رفت به نتیجه نرسیده و مؤثر نبوده است. هدف اصلی تحریم‌ها علیه ایران با هدف مهار برنامۀ هسته‌ای ایران، فشار برای تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران و بهبود وضعیت حقوق بشر صورت گرفت، اما در این میان تناقض میان ظاهر و باطن تحریم‌ها به‌طور واضح مشاهده می‌شود؛ زیرا کسانی که با ادعای حقوق بشر این تحریم‌ها را اعمال کرده‌اند خودشان متهم به آسیب‌رساندن به معیشت و سلامت مردم ایران هستند. از سوی دیگر آنها شاهد این هستند که تغییری در سیاست‌های منطقه‌ای ایران صورت نگرفت و ایران به راه خود ادامه داد و حتی برخی برنامه‌های خود در این زمینه را تقویت کرده است. این تناقض‌ها بیانگر این مطلب هستند که تحریم‌ها به طبل تو خالی می‌مانند. اگرچه تحریم‌ها بر اقتصاد ایران فشارهای زیادی وارد کرد مانند کاهش درآمدهای نفتی، افت ارزش پول ملی و محدودیت در تجارت بین‌المللی، اما ایران توانست با دور زدن تحریم‌ها و با ایجاد راهکارهای جایگزین مانند توسعه تجارت با کشورهای همسایه، چین، هند و برخی کشورهای آفریقایی و تکیه بر توان‌مندی‌های داخلی بخش زیادی از فشارها را کاهش دهد. برخی از مقامات ایرانی همچنین تحریم‌ها را فرصتی برای تقویت تولیدات داخلی و کاهش وابستگی به نفت معرفی کرده‌اند.[۱۲] همچنین تحریم‌ها به جای اینکه موجب تضعیف حکومت ایران شوند در موارد بسیاری سبب افزایش انسجام داخلی، تقویت روحیۀ مقاومت و موجب خودکفایی ایرانیان در زمینۀ فناوری‌های نظامی، کشاورزی و حرکتی شده‌اند. تمام این رویکردها نشان‌دهندۀ این است که تأثیر تحریم‌ها در نابودی کامل اقتصاد ایران، مانند یک طبل تو خالی عمل کرده و اغراق‌آمیز بوده و نتوانسته به هدف خود دست یابد.[۱۳]

طبل تو خالی آزادی در غرب

در عصر حاضر آزادی در تمدن غربی و جوامع مدرن به‌عنوان یکی از اصول بنیادین شناخته شده است، اما این مفهوم با انتقادات و چالش‌هایی روبرو است که برخی منتقدان آن را به طبل تو خالی تشبیه کرده‌اند؛ یعنی در ظاهر جذاب و زیبا، اما در باطن فاقد عمق و محتوای واقعی هستند. همچنین برخی از اندیشمندان اسلامی مفهوم آزادی در غرب را نوعی انحراف از اصل واقعی آزادی می‌دانند؛ زیرا این آزادی بیشتر بر پایۀ منفعت‌طلبی و خودخواهی استوار است نه کمال انسانی.

برخی مصادیق آزادی در غرب عبارتند از:

  1. ادعای آزادی فردی: آزادی فردی در جوامع غربی به‌صورت یک اصل اساسی مطرح شده است. این آزادی شامل حق انتخاب، بیان آزادانۀ عقاید و حق زندگی بر اساس تمایلات شخصی است. با این وجود منتقدان بر این باورند که این آزادی‌ها در عمل محدود به خواسته‌های اکثریت و منافع اقتصادی می‌شود و افراد تحت فشارهای اجتماعی و اقتصادی قرار دارند.
  2. آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی: گاهی کشورهای غربی به‌دلیل آزادی‌های فرهنگی و اجتماعی خود مورد ستایش قرار می‌گیرند، اما در واقعیت، آزادی‌های بی حد و اندازه در امور جنسی و برخی رفتارهای اجتماعی موجب بی‌بندوباری در این جوامع شده که در نهایت به نارضایتی اجتماعی و اخلاقی منجر شده است.[۱۴]
  3. آزادی‌های اقتصادی، سیاسی و مذهبی: آزادی‌های اقتصادی، سیاسی و مذهبی در این جوامع آن‌گونه که نشان داده می‌شود، نیست؛ زیرا اغلب آزادی‌ها در این جوامع بر اساس منافع اقتصادی و خواسته‌های طبقات ممتاز جامعه صورت می‌گیرد. به همین دلیل بسیاری از قوانین و سیاست‌ها تحت‌تأثیر منافع شرکت‌ها و سرمایه‌داران قرار دارند که ممکن است با منافع عمومی در تضاد باشند.[۱۵]

بسیاری از منتقدان تمدن غربی که آن را به طبل تو خالی تعبیر کرده‌اند، معتقدند آزادی‌های موجود در غرب بر اساس مبانی اومانیستی و انسان‌محوری تنظیم شده و حد و مرز آزادی تا جایی تعریف شده که صرفا به آزادی دیگران آسیب نزند. این آزادی‌ها که بر اساس تمایلات سطحی انسان شکل گرفته‌اند در نهایت به رفتارهای سطحی و غیرمعنوی می‌انجامند. در حالی که در آموزه‌های اسلام، آزادی در چارچوب قوانین الهی و رعایت حقوق دیگران شناخته شده است.[۱۶]

یکی از آسیب‌های آزادی بی حدومرز و لجام گسیختگی در جوامع غربی، پدیدۀ فروپاشی بنیان خانواده در این جوامع است. فروپاشی نظام خانواده در این جوامع ظهور مدل‌های جدید خانواده مانند همباشی بدون ازدواج، خانواده‌های همجنس‌گرا و افزایش تعداد فرزندان نامشروع و تغییرات عمیق در ساختار خانواده را به دنبال داشته است. این تغییرات نه‌تنها بر روی خود خانواده‌ها تأثیر گذاشته بلکه بر روی نسل‌های آینده نیز اثرگذار خواهد بود. مفهوم آزادی بی حدومرز در جوامع غربی ممکن است در ابتدا جذاب و دلپذیر به نظر برسد، اما در واقع خالی از ارزش‌های انسانی بوده و با گذشت زمان عواقب جدی و جبران‌ناپذیری را برای جوامع در پی دارد.[۱۷]

ضرب‌المثل طبل توخالی در ادبیات فارسی

ضرب‌المثل «طبل تو خالی» در آثار شاعران بزرگ فارسی‌زبان به‌کار رفته است و به نقد اجتماعی و فرهنگی اشاره دارد و افرادی که تنها در کلام، بزرگ هستند ولی در عمل ناتوان هستند را مورد انتقاد قرار می‌دهند. پروین اعتصامی چنین سروده است:[۱۸]

به سر برشو این گنبد آبگون رابه هم بشکن این طبل خالی‌میان را

سعدی شاعر پرآوازۀ ایرانی نیز چنین سروده است:[۱۹]

برآورد صافی دل صوف‌پوشچو طبل از تهیگاه خالی خروش


ضرب‌المثل در دیگر فرهنگ‌ها

ضرب‌المثل «طبل تو خالی» در فرهنگ‌ها و زبان‌های دیگر با عبارات متفاوتی بیان شده است و نشان‌دهندۀ مفهوم جهانی این عبارت و کاربرد آن در زندگی روزمرۀ مردم دنیا است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از:

  • در زبان عربی «طبلک فارغ» به معنای طبل خالی، به این مفهوم اشاره دارد.[۲۰]
  • در زبان انگلیسی عبارت All bark and no bite به معنی فقط پارس می‌کند و نیش نمی‌زند، مفهوم این ضرب‌المثل را تداعی می‌کند.[۲۱]
  • در زبان فرانسوی عبارت Beaucoup de bruit pour rien و در زبان آلمانی عبارت Viel Lärm um nichts به معنی «بسیار سر و صدا برای هیچ» به وضعیتی اشاره دارند که در آن تلاش زیادی انجام می‌شود، اما نتیجه‌ای ندارد.[۲۲]

پانویس

  1. «معنی ضرب‌المثل طبل تو خالی»، وب‌سایت مجله اینترنتی ماگرتا.
  2. سعدی، گلستان، باب هشتم، حکمت 54، وب‌سایت گنجور.
  3. «طبل تو خالی»، وب‌سایت دانش‌چی.
  4. «معنی ضرب‌المثل طبل تو خالی»، وب‌سایت مجله اینترنتی ماگرتا.
  5. «طبل تو خالی»، وب‌سایت دانش‌چی.
  6. صدری، «امرای ارتش من طبل توخالی هستند!»، جوان آنلاین.
  7. «طبل تو خالی به نام آزادی غربی»، وب‌سایت روزنامه تلاش ملی.
  8. «تاکتیک سیاسی یا طبل توخالی؟»، وب‌سایت آفتاب‌نیوز.
  9. «طوفان وعده‌های نامزد‌های ریاست‌جمهوری»، وب‌سایت بهارنیوز.
  10. «اهداف و شعارهای اصلی انقلاب اسلامی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
  11. صدری، «امرای ارتش من طبل توخالی هستند!»، جوان آنلاین.
  12. «طبل تو خالی تحریم»، وب‌سایت شرکت تولیدی صنعتی علمی سازان پاسارگاد.
  13. «واشنگتن‌پست: فشار حداکثری علیه ایران نتیجه معکوس داشته و به تنش‌ها دامن زده است»، خبرگزاری ایسنا.
  14. «آزادی در غرب»، وب‌سایت پرسمان.
  15. «خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
  16. «آزادی در غرب»، وب‌سایت پرسمان.
  17. «خانواده در جوامع غربی»، وب‌سایت مرکز رصد فرهنگی کشور.
  18. اعتصامی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 3، وب‌سایت گنجور.
  19. سعدی، بوستان، باب پنجم در رضا، بخش 8، وب‌سایت گنجور.
  20. «طبل تو خالی»، وب‌سایت لام تا کام.
  21. «معنی all bark and no bite چیست؟»، وب‌سایت زبان‌شناس.
  22. «این همه هیاهو بیش از نیم ساعت»، وب‌سایت EnglishLib.org.

منابع

  • «آزادی در غرب»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 10 آذر 1390ش.
  • اعتصامی، پروین، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 دی 1403ش.
  • «اهداف و شعارهای اصلی انقلاب اسلامی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1395ش.
  • «این همه هیاهو بیش از نیم ساعت»، وب‌سایت EnglishLib.org، تاریخ بازدید: 5 دی 1403ش.
  • «تاکتیک سیاسی یا طبل توخالی؟»، وب‌سایت آفتاب‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1387ش.
  • «خانواده در جوامع غربی»، وب‌سایت مرکز رصد فرهنگی کشور، تاریخ درج مطلب: 14 اسفند 1401ش.
  • «خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 19 دی 1365ش.
  • سعدی، بوستان، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 دی 1403ش.
  • سعدی، گلستان، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 دی 1403ش.
  • صدری، احمدرضا، «امرای ارتش من طبل توخالی هستند!»، جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1401ش.
  • «طبل تو خالی»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 4 دی 1403ش.
  • «طبل تو خالی»، وب‌سایت لام تا کام، تاریخ بازدید: 5 دی 1403ش.
  • «طبل تو خالی به نام آزادی غربی»، وب‌سایت روزنامه تلاش ملی، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1402ش.
  • «طبل تو خالی تحریم»، وب‌سایت شرکت تولیدی صنعتی علمی سازان پاسارگاد، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1401ش.
  • «طوفان وعده‌های نامزد‌های ریاست‌جمهوری»، وب‌سایت بهارنیوز، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1403ش.
  • «معنی ضرب‌المثل طبل تو خالی»، وب‌سایت مجله اینترنتی ماگرتا، تاریخ بازدید: 4 دی 1403ش.
  • «معنی all bark and no bite چیست؟»، وب‌سایت زبان‌شناس، تاریخ بازدید: 5 دی 1403ش.
  • «واشنگتن‌پست: فشار حداکثری علیه ایران نتیجه معکوس داشته و به تنش‌ها دامن زده است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 27 مرداد 1403ش.