مرضیه حدیدچی
مرضیه حدیدچی؛ بانوی مبارز انقلابی و مؤثر در پیروزی انقلاب اسلامی ایران.
مرضیه حدیدچی معروف به طاهره دباغ از بانوان مبارز و فعال در عرصۀ انقلاب اسلامی ایران بود. او محافظ شخصی امام خمینی در نوفل‌لوشاتو و اولین فرماندهِ زن در سپاه پاسداران بوده است. به او لقب مادربزرگ انقلاب و شیرزنِ انقلابی داده‌اند.
تولد و خانواده
مرضیه حدیدچی در 21 خرداد 1318ش در همدان زاده شد. پدرش از اساتید اخلاق مسجد جامع همدان و کتاب‌فروش و مادرش معلم قرآن بود. او دومین فرزند خانواده بوده و چهار خواهر و دو برادر داشته است.[۱]
ازدواج و فرزندان
مرضیه در 14 سالگی با محمدحسن دباغ ازدواج کرده و به تهران مهاجرت کرد. حاصل این ازدواج هشت فرزند (هفت دختر و یک پسر[۲] ) بوده است. همسرش مدتی در بازار تهران اشتغال داشته[۳] و سپس حسابدار شرکت ساختمانی شد.[۴] او مشوق اصلی تحصیل و فعالیت‌های مرضیه بوده است.[۵]
تحصیلات
مرضیه در کودکی به مکتب رفته و خواندن آموخت؛ نزد پدرش به فراگیری قرآن و نهج‌البلاغه پرداخت. پدر مرضیه مخالف یادگیری سوادِ نوشتنِ مرضیه بود اما او با سماجتی که داشت، برگه‌های اضافی پدر را برمی‌داشت و در زیرزمین خانه در تاریکی شب، از روی کتاب می‌نوشت؛ سپس نوشته‌ها را آتش می‌زد و خاکستر آن را در خاک دفن می‌کرد. مرضیه پس از ازدواج، به پیشنهاد همسرش به یادگیری علوم دینی در جلسات آموزشی امام جماعت مسجد محل در تهران پرداخت[۶] و تحصیلات خود را تا فراگیری «شرح لُمعه» ادامه داد. [۷]
استادان
مرضیه حدیدچی در محضر استادانی چون سید محمدرضا سعیدی (1308-1349ش)، سید مجتبی صالحی خوانساری (1323-1362ش)، سید علی خوانساری (1332-1360ش) و سید محمدباقر موسوی همدانی (1304-1379ش) علوم دینی را فرا گرفت.[۸]
فعالیت‌های قبل از انقلاب در ایران
مرضیه حدیدچی در کنار فرزندآوری، فرزندپروری و تحصیل علوم دینی، به فعالیت‌های مبارزاتی روی آورد. او از سال 1346ش با نوشتن فتواهای امام خمینی و پخش اعلامیه زیر نظر سید محمدرضا سعیدی، مجاهدت و شجاعت خود را نشان داد و پا در عرصۀ مبارزه نهاد. در سال‌های 1349 تا 1353ش به شهرستان‌ها می‌رفت و در قالب سخنرانی به آگاهی مردم می‌پرداخت. در سال 1353ش بهدلیل فعالیت‌های گسترده، دستگیر و زندانی شده و تحت شکنجه‌های شدید قرار گرفت و پس از 16 ماه، بهدلیل بیماری سرطان و وضعیت وخیمش آزاد شد. پس از مدتی که از مداوا و بهبودی مرضیه گذشت، ساواک فردی را با سِلاح و مواد منفجره دستگیر کرد که ادعا داشت آنها را برای مرضیه حدیدچی آورده است. در این هنگام مرضیه با پیشنهاد افراد تشکیلات، برای نجات از اعدام حتمی با کسب رضایت همسرش و با هویت جعلی به انگلیس رفت.[۹]
فعالیت‌های قبل از انقلاب در خارج
بانو حدیدچی مدتی در هتلی در لندن کار می‌کرد و سپس با حضور در جلساتی با عبدالکریم سروش (1324ش-تاکنون) و سید محمد بهشتی (1307-1360ش) آشنا شد. پس از مدتی به قصد دیدار امام خمینی به عراق سفر کرد و گزارشی از فعالیت‌هایش ارائه داد و از امام تکلیف خود را برای ماندن یا برگشت به ایران پرسید؛ امام حکم به ماندن او کرد. مرضیه با اجازۀ امام به سوریه و برای آموزش جنگ‌های چریکی به لبنان رفت و با سید موسی صدر (1307ش-1357ش) و مصطفی چمران (1311-1360ش) آشنا شد[۱۰] و به جمع مبارزان فلسطینی پیوست.[۱۱] پس از تبعید امام خمینی به فرانسه، به پاریس رفت و محافظ امام و کمک همسر وی در امورات منزل شد. در هنگام بازگشت امام خمینی به ایران، مرضیه بهدلیل بیماری قلبی در بیمارستان بستری بود و نتوانست به ایران بازگردد، او در 16 اسفند 1357ش با نام واقعی خود به ایران بازگشت.[۱۲]
بعد از انقلاب
مرضیه حدیدچی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های سیاسی و نظامی خود ادامه داد. از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های نظامی او می‌توان به خنثی‌سازی عملیات تروریستی گروهک‌های مجاهدین، حزب دموکرات کردستان و حزب کومله اشاره کرد.[۱۳]
افتخارات و سِمَت‌ها
- از پایه‌گذاران سپاه پاسداران؛
- اولین فرمانده سپاه غرب کشور در همدان؛
- اولین و تنها فرمانده زن در سپاه پاسداران؛
- نمایندگی مردم تهران و همدان در سه دورۀ مجلس شورای اسلامی؛
- ریاست زندان‌های زنان تهران؛[۱۴]
- اولین دیپلمات زن ایرانی[۱۵] (بردن پیام تاریخی امام به گورباچف با همراهی آیت‌الله عبدالله جوادی آملی و محمدجواد لاریجانی[۱۶] )؛
- تدریس در دانشگاه علم و صنعت و مدرسۀ عالی شهید مطهری؛
- از بنیان‌گذاران جمعیت زنان جمهوری اسلامی[۱۷] و قائم‌مقام آن؛[۱۸]
- عضو شورای جمعیت دفاع از مردم فلسطین.[۱۹]
سیرۀ اخلاقی
مرضیه را مادری مهربان، با نظم و برنامه، باگذشت و هدفمند دانسته‌اند که روح حقیقت‌طلبی در تمام فعالیت‌های او جاری بوده است؛[۲۰] همچنین او را زنی باتقوا خوانده و عمل و رفتار او را مطابق آموزه‌های اسلامی گفته‌اند.[۲۱]
دیدگاه بانو حدیدچی دربارۀ نقش زن
مرضیه به مسائل زنان و کنشگری اجتماعی آنان توجه ویژه‌ای داشت[۲۲] و نقش زن را در کنار فرزندآوری و فرزندپروری، مقابله با ظلم، دفاع از حق و توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی می‌دانست.[۲۳]
درگذشت
مرضیه حدیدچی در 27 آبان 1395ش در اثر عوارض شکنجه‌های زندان و بیماری قلبی درگذشت. آرامگاه او در حرم امام خمینی قرار دارد.[۲۴]
بزرگداشت
هر ساله در سال‌روز وفات بانو حدیدچی، طی مراسمی یاد و خاطره‌اش بزرگ داشته می‌شود؛ در سال 1401ش نیز در مراسمی با عنوان بانوی پولادین، دستخط او در گنجینۀ کتابخانۀ ملی جای گرفت.[۲۵]
بزرگ‌ترین بوستان بانوان تهران نیز جهت بزرگداشت وی، «مرضیه حدیدچی» نام‌گذاری شده است.[۲۶]
تصویرپردازی
کتاب‌های «خاطرات مرضیه حدیدچی»[۲۷] و «پرواز با نور»[۲۸] به زندگی‌نامه، خاطره‌ها و مبارزه‌های بانو دباغ پرداخته است.
همچنین کتاب صوتی «زنی از تبار الوند» با گویندگی نسرین والامقام و افسانه دست‌‍‌گیرنده در مدت 115 دقیقه، خاطرات مرضیه حدیدچی را مرور می‌کند.[۲۹]
سریال «آتش در گلستان»، به کارگردانی پرویز شیخ هادی گوشه‌ای از فعالیت‌های بانو حدیدچی را در سال 1358ش در منطقۀ غرب ایران به تصویر کشیده است.[۳۰]
مستند «بانوی مبارز» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی پناه‌برخدا رضایی دربارۀ زندگی‌نامۀ مرضیه حدیدچی ساخته شده است.[۳۱]
پانویس
- ↑ رضایی، مستند «بانوی مبارز»، در شبکۀ مستند.
- ↑ نظری، فهیمه، «روزگار مرضیه؛ زنی که چریک شد»، وب‌سایت تاریخ ایرانی.
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص30-31.
- ↑ «طرحی از یک زندگی انقلابی؛ در گفتگوی پاسدار اسلام با مرضیه حدیدچی (دباغ)»، 1388ش، ص29.
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص31
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص27-28 و 32.
- ↑ «زندگی‌نامه و سوابق مبارزاتی مرحومه مرضیه حدیدچی دباغ»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «زندگی‌نامه و سوابق مبارزاتی مرحومه مرضیه حدیدچی دباغ»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص46-106.
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص107-121.
- ↑ نظری، فهیمه، «روزگار مرضیه؛ زنی که چریک شد»، وب‌سایت تاریخ ایرانی.
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص150-173.
- ↑ «طاهره دباغ (مرضیه حدیدچی)، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ شریعتی و دیگران، «جایگاه زن در اندیشۀ امام خمینی (ره) و آثار اجتماعی آن»، 1396ش، ص143-145.
- ↑ شریعتی و دیگران، «جایگاه زن در اندیشۀ امام خمینی (ره) و آثار اجتماعی آن»، 1396ش، ص143.
- ↑ کاظمی، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، 1396ش، ص249.
- ↑ پریزاد و قدیری، «تأثیر مشارکت زنان در احزاب، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر توسعۀ سیاسی»، 1398ش، ص32.
- ↑ «طاهره دباغ (مرضیه حدیدچی)، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ نظری، فهیمه، «روزگار مرضیه؛ زنی که چریک شد»، وب‌سایت تاریخ ایرانی.
- ↑ نگاهی به ویژگی‌های شخصیتی مرضیه حدیدچی/ پرسشگری مرضیه حدیدچی چه تاثیری در زندگی او داشت؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «دو روایت از زندگی مرضیه حدیدچی/ بانوی انقلاب دربارۀ خواهر طاهره چه گفت؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ نظری، فهیمه، «روزگار مرضیه؛ زنی که چریک شد»، وب‌سایت تاریخ ایرانی.
- ↑ طرحی از یک زندگی انقلابی؛ در گفتگوی پاسدار اسلام با مرضیه حدیدچی (دباغ)»، 1388ش، ص28.
- ↑ «دو روایت از زندگی مرضیه حدیدچی/ بانوی انقلاب دربارۀ خواهر طاهره چه گفت؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ «آیین بزرگداشت مرضیه حدیدچی (دباغ) برگزار شد»، آخرین خبر.
- ↑ «نخستین بوستان بانوان منطقه ۴ به نام «مرضیه حدیدچی» راه‌اندازی شد»، همشهری آنلاین.
- ↑ «کتاب خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)»، وب‌سایت ایران کتاب.
- ↑ «دو روایت از زندگی مرضیه حدیدچی/ بانوی انقلاب دربارۀ خواهر طاهره چه گفت؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ «زنی از تبار الوند»، وب‌سایت بوک ایران صدا.
- ↑ «پخش سریالی با موضوع زندگی طاهره دباغ»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «بانوی مبارز»، در شبکۀ مستند سیما.
منابع
- «آیین بزرگداشت مرضیه حدیدچی (دباغ) برگزار شد»، آخرین خبر، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1401ش.
- «بانوی مبارز»، در شبکۀ مستند سیما، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
- «پخش سریالی با موضوع زندگی طاهره دباغ»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 27 بهمن 1400ش.
- پریزاد، رضا و قدیری، طاهره، «تأثیر مشارکت زنان در احزاب، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر توسعۀ سیاسی»، پژوهش‌نامۀ مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، سال دوم، شمارۀ 18، بهار 1398ش.
- «دو روایت از زندگی مرضیه حدیدچی/ بانوی انقلاب دربارۀ خواهر طاهره چه گفت؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1395ش.
- «زندگی‌نامه و سوابق مبارزاتی مرحومه مرضیه حدیدچی دباغ»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1395ش.
- «زنی از تبار الوند»، وب‌سایت بوک ایران صدا، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
- رضایی، پناه‌برخدا، مستند «بانوی مبارز»، به کارگردانی پناه‌برخدا رضایی، 1390ش.
- شریعتی، الهام و دیگران، «جایگاه زن در اندیشۀ امام خمینی (ره) و آثار اجتماعی آن»، فصلنامۀ نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال هفتم، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1396ش.
- «طاهره دباغ (مرضیه حدیدچی)»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
- «طرحی از یک زندگی انقلابی؛ در گفتگوی پاسدار اسلام با مرضیه حدیدچی (دباغ)»، پاسدار اسلام، سال 28، شمارۀ 329، اردیبهشت 1388ش.
- «کتاب خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)»، وب‌سایت ایران کتاب، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
- کاظمی، محسن، خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)، تهران، سورۀ مهر، چاپ چهاردهم، 1396ش.
- «نخستین بوستان بانوان منطقۀ ۴ به نام «مرضیه حدیدچی» راه‌اندازی شد»، همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
- نظری، فهیمه، «روزگار مرضیه؛ زنی که چریک شد»، وب‌سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1395ش.
- «نگاهی به ویژگی‌های شخصیتی مرضیه حدیدچی/ پرسشگری مرضیه حدیدچی چه تأثیری در زندگی او داشت؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1401ش.