مشارکت زنان در دامداری
مشارکت زنان در دامداری؛ تلاش و نقش زنان ایرانی در پروش دام.
فعالیت دامداری، از عوامل مهم در افزایش درآمد ناخالص ملی، اشتغال‌زایی، رونق و توسعۀ پایدار اقتصادی و پیشرفت کشور محسوب می‌شود. بسیاری از زنان ایرانی در کنار مدیریت منزل و تربیت فرزندان، در فعالیت‌های دامداری نیز مشارکت می‌کنند و در زمینۀ نگهداری و پرورش دام به مديريت چرای دام، شيردوشي و پشم‌چيني می‌پردازند.
مفهوم‌شناسی
اصطلاح دامداری به نگهداری، پرورش و استفاده از حیوانات اهلی مانند گوسفند، گاو، اسب و شتر اطلاق می‌شود[۱] و از قدیمی‌ترین فعالیت‌های بشر است. امروزه در ایران، دامداری همچنان به روش‌های سنتی انجام می‌شود و دام از چراگاه‌ها و مراتع طبیعی تغذیه می‌کند؛ اما همزمان مراکز و مجتمع‌های دامپروری نیز با ورود به مدیریت و پرورش حیوانات اهلی، می‌کوشند که با بهره‌گیری از علوم و فناوری‌های مدرن، بهره‌وری از دام را در تولید انواع محصولات دامی افزایش دهند.[۲]
زمینه‌های مشارکت زنان در دامداری
زنان نیمی از نیروی انسانی مورد نیاز توسعة روستایی را تشکیل می‌دهند و در مناطق مختلف کشور متناسب با موقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی، به مشارکت در فعاليت‌هاي دامداري، می‌پردازند.[۳] دام در مناطق روستایی و عشایری يك دارايي مهم از نظر اقتصـادي و اجتماعي به‌شمار می‌آید. زنان روستایی مواد غذایی مورد نیاز خود از قبیل شیر، کره، پنیر و گوشت را از دام‌های خود فراهم و از طریق فرآوری مواد خام مثل پشم و پوست درآمدزایی می‌کنند.[۴]
آمار مشاکت زنان در دامداری
بر اساس برخی برآوردها، حدود 85 درصد از فعالیت‌های دامداری و صنایع لبنی در روستاها توسط زنان انجام می‌شود و آنان در برخی تولیدات کشاورزی و دامداری 100 درصد حضور فعال دارند.[۵] در بیشتر نقاط کشور همة اعضاي خانواده در فعالیت‌هاي دامداری نقشی را برعهده دارند ولی بانوان از مشارکت بیشتري برخوردار هستند.[۶]
عوامل اثرگذار در دامداری توسط زنان
برخی پژوهش‌ها گویای آن است که زنان تحصیل‌کرده تمایل کمتري به مشارکت در دامداری دارند. همچنین تعدد مردان خانواده، میزان مشارکت زنان در دامداری را کاهش می‌دهد.[۷] در شرایطی که زنان، انگیزۀ بالایی برای فعالیت دامداری دارند،[۸] ایجاد شرکت‌هاي تعاونی روستایی زنان، راهکار مناسبی برای این است که مشارکت اجتماعی زنان در فعالیت دامداری، تحقق پیدا کند. ایجاد این نهادها، خلاقیت و استعداد زنان روستایی را بارور می‌کند. واره شیر از قدیمی‌ترین تعاونی‌های زنان روستایی است که محور اصلی آن، مبادلة پایاپای (شیربه‌شیر) است و در کنار آن مبادلات اقتصادی دیگری نیز صورت می‌گیرد.[۹]
انواع فعالیت زنان در دامداری
1. تغذیة دام
زنان در چارچوب فرهنگ اصیل ایرانی، بیشتر به فعالیت‌هایی علاقمند هستند که در محیط خانه یا در پیوستگی کامل با خانه‌داری، انجام می‌شود؛ از این‌رو در دامداری نیز فعالیتی‌هایی مانند کاشت علوفه، بریدن و تکه کردن علوفه‌ها به‌جهت سهولت در مصرف دام‌ها و آب‌دهی به دام در طول شبانه‌روز، با همکاری مستقیم زنان صورت می‌گیرد، اما در اقداماتی مانند درو کردن علوفه و بردن حیوانات به چراگاه‌ها و مراتع طبیعی بانوان کم‌ترین میزان مشارکت را دارند.[۱۰]
2. پشم‌چینی
در آستانۀ فصل گرما، دامداران به‌منظور حفاظت از دام در برابر گرما و حفظ کیفیت پشم در برابر آفات و سموم گیاهی، پشم دام را می‌چینند. پشم‌چینی در بسیاری از مناطق ایران با مشارکت زنان صورت می‌گیرد. چند روز قبل از چیدن پشم، حیوانات را می‌شویند تا خس و خاشاک پشم‌ها پاک شود. کرک و پشم دام‌ها، به‌منظور تولید صنایع‌دستی روستاییان فرآوری می‌شود و به اقتصاد خانواده کمک می‌کند.[۱۱]
3. شیردوشی و فرآوری شیر
شیردوشی و تولید فرآورده‌های شیری بیشتر توسط زنان انجام می‌شود. هنگام دوشیدن شیر، زنان ابتدا پستان دام را با شیر تر می‌کنند زیرا معتقدند این کار از ایجاد زخم در پستان جلوگیری می‌کند و موجب سهولت در فرآیند شیردوشی می‌شود.[۱۲] زنان از شیر دام‌ها فرآورده‌هایی همچون ماست، کره، کشک، دوغ و روغن تهیه و برای فروش به بازار عرضه می‌کنند. اگرچه هدف اصلی روستاییان از پرورش دام تولید گوشت یا فروش دام است، اما فرآوری لبنیات نیز سودآوری خوبی دارد و با مشارکت مستقیم زنان، محقق می‌شود.[۱۳]
4. بهداشت دام
پاکسازی و ضد عفونی آخورها و آبشخورها، جمع‌آوری فضولات دام‌ها و انتقال به بیرون از خانه،[۱۴] رعایت دوره‌های واکسیناسیون دام و مراجعه به دامپزشک، تشخیص سریع بیماری‌ها و اقدام مناسب برای جلوگیری از گسترش بیماری، از فعالیت‌های بهداشتی مربوط به نگهداری دام است که معمولا در روستاهای ایران توسط بانوان صورت می‌گیرد.[۱۵]
5. تولیدمثل
در بیشتر روستاها، تشخیص حیوانات آبستن و مراقبت از حيوانات تا زمان وضع حمل بر عهده بانوان است. زنان بهداشت زایمان را مدیریت و از حیوان تازه متولد شده مراقبت می‌کنند.[۱۶]
6. بازاریابی
برای تصميم‌گيري در مورد خرید و فروش دام یا كود دامي، کمک به انتقال دام به بازار فروش، فروش و بازاريابي فراورده‌هاي شيري در داخل و خارج از روستا و فروش گوشت، پشم يا موي دام نیز زنان روستایی ایران، فعالیت چشمگیری دارند. [۱۷]
اولین زن مؤسس گاوداری صنعتی
ماهرخ فلاحی اولین زن گاودار صنعتی در ایران است، این واحد صنعتی، علاوه بر تولید محصولات لبنی و گوشتی، در زمینة تولید جنین فریزشده گاو نیز درآمدزایی دارد. به عقیدة ماهرخ فلاحی رمز موفقیت هر تولیدکننده، پشتکار، قدرت خطر کردن و از خود گذشتگی است.[۱۸]
نقش زنان دامدار در شکوفایی اقتصاد
بانوان روستایی با پرورش دام و طیور، نشان داده‌اند که می‌توان با تکیه بر توانمندی‌ها و استعدادهای خود، دست به تولید و فعالیت اقتصادی زد. به نظر کارشناسان این فعالیت‌های کوچک که بر داشته‌ها و منابع داخلی تکیه دارد الگویی برای دستیابی به اهداف بزرگ اقتصاد مقاومتی است.[۱۹]
زنان دامدار نمونه
1. منیره باغبانیان، زنی روستایی از شهرستان ساوجبلاغ است که به‌دلیل استفاده بهینه از روش‌های علمی و تجربی در زمینة نگهداری، بهداشت و تغذیة مناسب دام، به‌عنوان دامدار نمونة کشور معرفی شد.[۲۰]
2. طلان شعبانی به‌عنوان دامدار نمونة استان مرکزی انتخاب شده است. این دامدار فعالیت خود را از 20 سال قبل به‌صورت سنتی با دو رأس گاو آغاز کرد و در حال‌حاضر دارای 30 رأس گاو شیری است.[۲۱]
3. ماهرخ فلاحی کارآفرین و دامدار نمونة کشوری استان البرز، مؤسس بنیاد توسعة کارآفرینی زنان وجوانان ایران و عضو هیئت مدیرة سه انجمن زنان مدیر کارآفرین، انجمن ملی زنان کارآفرین و بنیاد توسعة کارآفرینی زنان و جوانان کشور است. او از 1356ش فعالیت دامداری را با هفت رأس گوسالة اصلاح نژاد شده وارداتی شروع کرد و تعداد گاوها را هر سال افزایش داد.[۲۲]
4. آمنه جعفرزاده، گاودار صنعتی برگزیدة کشوری، ساکن روستای بختیار شهرستان ساوجبلاغ در استان تهران است. او 7 سال است که در زمینة پرورش گاو شیری فعالیت دارد.[۲۳]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژة دامداری.
- ↑ «دربارة دامپروری بیشتر بدانیم»، وب‌سایت تکنوشیر.
- ↑ شمس و دیگران، «بررسی مشارکت زنان روستايی در فعاليت‌های دامداری»، 1397ش، ص56.
- ↑ شمس و دیگران، «بررسی مشارکت زنان روستايی در فعاليت‌های دامداری»، 1397ش، ص53.
- ↑ رحیمی، «زنان، پیشروان توسعة روستایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ نبی‌زاده و دیگران، «عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت‌هاي دامپروري»، 1396ش، ص157.
- ↑ نبی‌زاده و دیگران، «عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت‌هاي دامپروري»، 1396ش، ص159.
- ↑ نبی‌زاده و دیگران، «عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت‌هاي دامپروري»، 1396ش، ص157.
- ↑ فال سلیمان و دیگران، «بررسی نقش شرکت‌هاي تعاونی روستایی زنان در وضعیت اقتصادي و اجتماعی اعضا»، 1392ش، ص9.
- ↑ شمس و دیگران، «بررسی مشارکت زنان روستايی در فعاليت‌های دامداری»، 1397ش، ص55.
- ↑ «آئین پشم‌چینی عشایر شهرضا به روایت تصویر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ بوزرجمهری و دیگران، «بررسی نقش دانش بومی و سنت‌های محلی زنان در تولید و مدیریت فرآورده‌های دامی»، 1395ش، ص107-104.
- ↑ دهداری و دیگران، «بررسی دانش بومی زنان روستایی در تولید و مدیریت محصولات دامی- روستاي امامزاده صالح کوتاه»، 1396ش، ص313.
- ↑ «شرایط بهداشتی نگهداری دام در روستا»، وب‌سایت بهداشت محیط ایران.
- ↑ «بررسی جامع چرخة بهداشت دام و دامداری»، وب‌سایت صنایع آرال شیمی.
- ↑ خدایی‌مطلق و بهرامی، «اثر تنش گرمایی بر عملکرد تولیدمثل گاوها از دیدگاه دامداران»، 1394ش، ص 1007-1009.
- ↑ شمس و دیگران، «بررسی مشارکت زنان روستايی در فعاليت‌های دامداری»، 1397ش، ص59.
- ↑ «ماهرخ فلاحی، اولین زن گاودار صنعتی ایران»، وب‌سایت بانکی.
- ↑ «حرکت‌های کوچکی در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی/ زنانی که خودکفایی را تمرین می کنند»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «یک زن ساوجبلاغی دامدار نمونة کشور معرفی شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «یک دامدار زن ساوه‌ای به‌عنوان دامدار نمونة استان مرکزی انتخاب شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «پای صحبت‌های بانوی کار آفرین/ از علم آموزی در کلاس درس تا دامپروری علمی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ سجادی، «زنان برگزیدة بخش کشاورزی سال معرفی شدند»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
منابع
- آذربایجانی، علی‌رضا و دیگران، کاربرد گیاهان علوفه‌های تابستانه در تغذیة دام، تهران، نشر آموزش کشاورزی، 1400ش.
- «آیین پشم‌چینی عشایر شهرضا به روایت تصویر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1400ش.
- «بررسی جامع چرخة بهداشت دام و دامداری»، وب‌سایت صنایع آرال شیمی، تاریخ درج مطب: 30 شهریور 1400ش.
- بوزرجمهری، خدیجه و دیگران، «بررسی نقش دانش بومی و سنت‌های محلی زنان در تولید و مدیریت فرآورده‌های دامی»، فصلنامة دانش‌های بومی ایران، شمارة 6، پاییز وزمستان 1395ش.
- «پای صحبت‌های بانوی کار آفرین/ از علم آموزی در کلاس درس تا دامپروری علمی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 3 اردیبهشت 1392ش.
- «حرکت‌های کوچکی در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی/ زنانی که خودکفایی را تمرین می کنند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 22 مهر 1392ش.
- خدایی مطلق، مهدی و بهرامی، محمدرضا، «اثر تنش گرمایی بر عملکرد تولیدمثل گاوها از دیدگاه دامداران»، همایش پژوهش‌های نوین در علوم دامی، دانشگاه بیرجند، شمارة 1، خرداد 1394ش.
- «درباره دامپروری بیشتر بدانیم»، وب‌سایت تکنوشیر، تاریخ درج مطلب: 25 دی 1400ش.
- دهداری، سمیه و دیگران، «بررسی دانش بومی زنان روستایی در تولید و مدیریت محصولات دامی- روستاي امامزاده صالح کوتاه»، نشریة علمی پژوهشی مرتع، شمارة 3، پاییز 1396ش.
- رحیمی، موسی، «زنان، پیشروان توسعة روستایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1402ش.
- «رعايت بهداشت جايگاه دام ضروريست»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 30 دی 1389ش.
- سجادی، سید همایون، «زنان برگزیدة بخش کشاورزی سال معرفی شدند»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 13 مهر 1402ش.
- «شرایط بهداشتی نگهداری دام در روستا»، وب‌سایت بهداشت محیط ایران، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1402ش.
- شمس، علی و دیگران، «بررسی مشارکت زنان روستايی در فعاليت‌های دامداری»، فصلنامة روستا و توسعه، شمارة 3، پاییز 1397ش.
- فال سلیمان، محمود و دیگران، «بررسی نقش شرکت‌هاي تعاونی روستایی زنان در وضعیت اقتصادي و اجتماعی اعضا»، مجله علمی پژوهشی برنامه‌ریزي فضائی (جغرافیا)، شمارة 4، اسفند 1392ش.
- «ماهرخ فلاحی، اولین زن گاودار صنعتی ایران»، وب‌سایت بانکی، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1394ش.
- معین، محمد، فرهنگ معین، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1402ش.
- «مراقبت از دام در دامپروری»، وب‌سایت شیرو دام کنگاور، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1402ش.
- نبی‌زاده، نازیلا و دیگران، «عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت‌هاي دامپروري»، مجلة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزي ایران، شمارة 1، 1396ش.
- «یک دامدار زن ساوه‌ای به‌عنوان دامدار نمونة استان مرکزی انتخاب شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1385ش.
- «یک زن ساوجبلاغی دامدار نمونة کشور معرفی شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1383ش.