نام‌گذاری فرزند

نام‌گذاری فرزند؛ سنتی تاریخی جهت هویت‌بخشی به فرزند با هدف تسهیل در روابط اجتماعی.

نام، لفظی است که با شنیدن آن، ذهن انسان بدون اختیار به معنا و صاحب آن منتقل می‌شود. نام‌گذاری، یک ضرورت در روابط اجتماعی انسان‌ها است و خانواده‌ها در هر جامعۀ انسانی می‌کوشند تا زیباترین و باارزش‌ترین نام‌ها را برای فرزند خود انتخاب کنند. در فرهنگ اسلامی نیز داشتن نام و لقب نیکو، یک ارزش است و پیشوایان دین اسلام به انتخاب نام خوب و بامعنا برای فرزندان، سفارش کرده‌اند.

پیشینۀ نام‌گذاری فرزند

نام‌گذاری، لازمۀ زندگی اجتماعی بشر بوده است. از قدیم نامی که برای فرزندان انتخاب می‌شد ریشه در عوامل بسیاری از جمله ملیت، مذهب، فرهنگ، هنر، تاریخ و منطقۀ زندگی او داشته و می‌توانست بسیاری از جنبه‌های زندگی فردی، اجتماعی و خانوادگی او را تحت تأثیر قرار دهد و بیان‌گر عقاید و طرز فکر آن خانواده باشد.

آداب و رسوم نام‌گذاری در ایران

در ایران از گذشته‌های دور تا امروز، رسم‌هایی برای نام‌گذاری فرزندان وجود داشته است. این مراسم در بیشتر مناطق ایران در شب ششم تولد نوزاد برپا می‌شد و همۀ فامیل به‌خصوص پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و بزرگان خانواده دور هم جمع می‌شدند و با هم‌فکری، نامی را برای نوزاد انتخاب می‌کردند و در حاشیۀ قرآن، دیوان‌ حافظ و یا هر کتاب ارزشمند دیگری سال، ماه، روز و ساعتِ تولدِ نوزاد را ثبت می‌کردند و در مواقعی که در انتخاب اسم به تفاهم نمی‌رسیدند، رأی‌گیری می‌کردند.

در بعضی خانواده‌ها، انتخاب نام فرزند بر عهدۀ بزرگ فامیل گذاشته می‌شد و گاهی نام‌گذاری با استفاده از قرآن یا با تفأل از دیوان حافظ انجام می‌شد.

در برخی مناطق مرکزی ایران مانند اصفهان و شیراز در روز هفتم تولد نوزاد، مراسمی با حضور فامیل درجه یک برگزار و نام‌های پیشنهادی مطرح می‌شود. در شب دهم تولد، همۀ اعضای خانواده و فامیل دعوت می‌شوند و نام‌های پیشنهادی روی کاغذهای جداگانه‌ای نوشته شده و در بین صفحات قرآن قرار می‌گیرد، بزرگ خانواده قرآن را باز کرده و یک نام از میان نام‌های نوشته شده را انتخاب می‌کند. سپس یکی از مؤمن‌ترین افراد، در گوش راست نوزاد، اذان و در گوش چپ او، اقامه می‌خواند و نام انتخاب‌شده را چندین بار در گوش او تکرار می‌کند. بعد از آن نوزاد را بوسیده و به نفر سمت راستی خود می‌دهد و همۀ میهمانان برای لحظاتی نوزاد را در آغوش گرفته و هدیه‌ای به او می‌دهند و در انتها نوزاد در آغوش مادر قرار می‌گیرد.

از سنت‌های مرسوم در بین اقوام ترکمن این است که اگر در میان اعضای خانواده فردی از دنیا رفته باشد، نام او را بر روی نوزاد تازه متولد شده می‌گذارند و به این ترتیب نام افراد در بین آن‌ها، همیشه زنده است و از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

آداب و رسوم نام‌گذاری در مناطق دیگر جهان

هر جامعه‌ای بر اساس فرهنگ و آداب و رسوم ویژۀ خود، مراسم نام‌گذاری نوزاد را برپا می‌کند.

در جوامع مسیحی، مراسم نام‌گذاری معمولاً همزمان با مراسم تعمید نوزاد در کلیسا برگزار می‌شود. اما برخی از اقوام مسیحی ترجیح می‌دهند پس از برگزاری مراسم تعمید در کلیسا، در خانه نیز، مراسمی جداگانه برای نام‌گذاری فرزند خود برپا کنند. در این مراسم که شبیه جشن فارغ‌التحصیلی دانشگاه است، پدر و مادر نوزاد احساس واقعی خود را برای میهمانان بیان می‌کنند.

در ژاپن، چین و کره که آداب و رسوم مشترکی دارند، مراسم نام‌گذاری در روز هفتم تولد نوزاد برپا می‌شود. آن‌ها با غذایی مخصوص از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند، سپس نام و نام‌خانوادگی نوزاد را انتخاب کرده و بر روی مدرک شناسایی اصلی او حک می‌کنند.

در هند در روز دوازدهم تولد، مراسم نام‌گذاری برگزار می‌شود که با آتش‌بازی همراه است. پدر نوزاد نام کودک را در گوش‌هایش زمزمه کرده و بعد از آن، نام انتخاب شده را به همه اعلام می‌کند. هندی‌ها بر اساس نشانه‌های نجومی که زمان و مکان تولد هر فرد را نشان می‌دهد نام دیگری نیز برای کودک خود انتخاب می‌کنند. از این نام تنها در مراسم‌های خاص استفاده می‌شود.

در سریلانکا علاوه بر اعلام رسمی نام نوزاد در مراسم نام‌گذاری، موهای سر کودک نیز به‌طور کامل تراشیده شده و مقداری فلفل کوبیده شده و مغز دانۀ قهوه به کودک داده می‌شود این‌کار نمادی از آرزوی والدین برای خوشبختی و داشتن عمری طولانی برای فرزندشان است.

در کشورهای آفریقایی دو نام برای نوزاد انتخاب می‌شود؛ یکی در روز تولد، که تا چهل روز کودک را به همین نام صدا می‌زنند و اغلب بر اساس وقایع زمان تولد یا آرزوهای والدین انتخاب می‌شود و دیگری نام اصلی کودک است که پس از چهل روز با برگزاری مراسمی برای او در نظر گرفته می‌شود.

یونانی‌ها مراسم نام‌گذاری را در روز هفتم یا دهم پس از تولد برگزار می‌کنند؛ آنان پسرها را دیرتر از دخترها نام‌گذاری کرده و به‌طور معمول برای نخستین پسر خانواده، نام پدربزرگ و برای اولین دختر خانواده نام مادربزرگ را انتخاب می‌کنند.

آداب نام‌گذاری در اسلام

انتخاب نام نیک از مهم‌ترین حقوق فرزندان است که اسلام بر عهدۀ پدر و مادر قرار داده و آن ‌را نخستين هدیۀ پدر و مادر به فرزند خود می‌داند. اسلام سفارش کرده که پیش از تولد فرزند نام او ‌انتخاب شود تا در قيامت که مردم با نام‌شان خوانده مي‌شوند فرزند سقط‌شدۀ بی‌‌نام، والدینش را مؤاخذه نکند. همچنین توصیه شده که اگر پیش از تولد، نامی برای فرزند تعیین نشده، حتماً تا روز هفتم نامی مناسب برای او انتخاب کنند و بهتر است فرزند پسر تا هفت روز «محمد» نامیده شود.

معیار نام نیک در اسلام

نام زیبا اثرات مثبتی در جسم و جان می‌گذارد بنابراین داشتن نام و لقب نیکو در اسلام یک ارزش تلقی شده و سفارش شده که هر مسلمان برای فرزندان خود از نام‌ها و القاب خوب استفاده کند؛ از نظر اسلام معیار نام نیک و زیبا عبارت است از:

• از اسامی خاص خداوند مثل رحمان نباشد؛
• مانند عبدالله بر بندگی انسان دلالت داشته باشد؛
• از اسامی پیامبران و ائمه باشد؛
• معنای زشت نداشته و از اسامی افراد بدنام نباشد.
• در حد شخصیت صاحب آن بوده و متناسب با تمام دوران زندگی او انتخاب شود.
• امام صادق از پیامبر خدا نقل می‌کند کسی‌که سه فرزند پسر داشته باشد و نام هیچ کدام را محمّد نگذارد بر من جفا کرده است. امام خميني نيز در ديدار افرادي كه تقاضاي نام‌گذاري فرزندشان را داشتند، سفارش می‌کرد از نام‌های عبدالله، فاطمه و زهرا استفاده کنند.

تأثير نام مناسب بر شخصيت و هويت افراد

از منظر علم روانشناسی، نام‌ها بخشی از هویت افراد و از عواملی هستند که در شکل‌گیری شخصیت‌، آیندۀ اجتماعی و اقتصادی انسان‌ها تاثیرگذار هستند بنابراین خانواده‌ها باید برای فرزندان خود اسامی خوش‌آوا، متناسب با فرهنگ، تداعی‌کنندۀ حس مثبت، معقول و نشان‌دهندۀ جنسیت را انتخاب کنند.

منابع

• «آداب نام‌گذاری فرزند، گوشه و کنار دنیا»، وب‌سایت نی‌نی‌بان، تاریخ بازدید: 12 دی 1401ش.
• «اسم، تاثیری در شکل‌گیری شخصیت و سرنوشت افراد دارد؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۶ش.
• «پیشینۀ نام‌گزینی در ایران»، وب‌سایت اداره کل ثبت احوال استان بوشهر، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «چه اسمی برای فرزند انتخاب شود بهتر است؟»، وب‌سایت اسلام‌کوئست، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «حق نام‌گذاری فرزند با پدر است یا مادر؟»، وب‌سایت هدانا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
• حلی، حسن ‌بن ‌یوسف، قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات إسلامي، 1419ق.
• حر عاملي، محمد بن ‌الحسن، وسائل الشيعه، قم، مؤسسة آل‌البيت لإحياءالتراث، بی‌تا.
• «روزی برای نام‌گذاری نوزادان»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، قم، محقق: سيدإبراهيم ميانجي و محمدباقر بهبودي، قم، مؤسسة آل‌البيت لاحیاء‌التراث، چ3، بی‌تا.
• نوری، میرزاحسین، مستدرک ‌الوسائل، قم، مؤسسة آل‌البيت لإحياءالتراث، بی‌تا.