کلپورگان

تابلوی ورودی روستای کلپورگان

کلپورگان؛ روستایی در بلوچستان ایران با شهرت جهانی در تولید سفال.

کلپورگان، روستایی است در بلوچستان ایران که زنان آن سفال‌گری را به شکل و روش سنتی، تداوم داده و به‌ شهرت جهانی رسانده‌اند. این روستا عنوان روستای جهانی سفال را گرفته و یکی از اهداف مهم گردشگری در این منطقه است.

معرفی

کلپورگان نام روستایی در شهرستان سراوان است. برخی معتقدند که کلپورگان از نام گیاه دارویی گرفته شده که در اطراف این روستا می‌روید، اما برخی دلیل این نام‌گذاری را مقبرۀ «بی‌بی کلپوره» می‌دانند که در جنوب این روستا قرار دارد و اهالی روستا به پاک‌دامنی او اعتقاد دارند. این روستا به‌دلیل شهرت ظروف سفالین آن که مردم بلوچ به آن «دیگ و کپل» می‌گویند، به نام «کپل کشان» نیز یاد می‌شود.

پیشینه

به گفتۀ اهالی روستا، قدمت هفت‌هزار سالۀ قنات کلپورگان، گویای پیشینۀ کهن این روستا است. زنان این روستا از دیرباز برای امرار معاش به کار سفال‌گری مشغول بوده‌اند. محققان معتقدند که کلپورگان ابتدا روی تپه‌ای نزدیک کلپورگان امروزی واقع بوده، اما پس از خشک‌سالی‌های شدید، مردم در منطقۀ کنونی ساکن شدند و پس از مدتی زنان این منطقه فعالیت سفال‌گری را به روش سنتی آغاز کردند.

موقعیت جغرافیایی

روستای کلپورگان در منطقه‌ای گرم و خشک واقع شده است. این روستا در 25 کیلومتری مرکز شهرستان سراوان و 350 کیلومتری جنوب‌شرقی زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. کلپورگان 70 کیلومتر با مرز پاکستان فاصله دارد.

جمعیت و ساکنین

جشن نوروزی در روستای کلپورگان

این روستا به طایفۀ دهواری بلوچ مربوط است. مردم کلپورگان پیرو مذهب حنفی هستند. بر اساس گزارش‌های سال 1398ش، در این روستا 133 خانوار، با جمعیت 507 نفر زندگی می‌کردند که 272 نفر مرد و 235 نفر زن بودند.

وضعیت آموزشی

در روستای کلپورگان تا سال 1395ش، تنها آموزش دورۀ ابتدایی در دسترس بود؛ اما پس از آن تا دورۀ دبیرستان راه‌اندازی شد. دانش‌آموزان این روستا به‌ویژه دختران از نبود معلم و مدرسه شکایت دارند.

وضعیت بهداشتی

خانۀ بهداشت این روستا در سال 1363ش راه‌اندازی شد و ساختمان جدید آن با زیربنای 93 متر مربع در 1376ش، احداث شده است.

زیرساخت‌های کلپورگان

در روستای کلپورگان برق و آب لوله‌کشی موجود است، اما از نظر زیرساخت مخابراتی وضعیت خوبی ندارد و تنها یک دفتر مخابراتی در آنجا وجود دارد.

راه زمینی، این روستا در مسیر اصلی سراوان و کوهک واقع شده است؛ اما به‌دلیل پایین بودن رفت‌و‌آمد، پایانه‌های مسافربری شکل نگرفته و نزدیک‌ترین پایانه، در مرکز شهرستان سراوان است. فرودگاه سراوان نیز در مرحلۀ آغازین ساخت قرار دارد.

اشتغال در کلپورگان

بر اساس گزارش‌های موجود، مردان کلپورگان بیشتر به‌ کار کشاورزی و باغ‌داری مشغول هستند که محصولات آنها خرما، مرکبات و سبزیجات است. زنان این روستا در کنار تولید صنایع دستی به جمع‌آوری گیاهان دارویی نیز می‌پردازند. به‌دلیل موقعیت مرزی این روستا و خشک‌سالی‌ها که کشاورزی را متضرر ساخته، تعداد زیادی از مردان به قاچاق سوخت روی آورده‌اند.

غذاهای محلی

پژوهشگران معتقدند، مردم کلپورگان خوش‌رو و مهمان‌نواز بوده و غذای معروف محلی آنها تنورچه است که گوسفند کامل یا مرغ را داخل تنور اندود‌شده می‌پزند. همچنین مردم این روستا، خوراکی را از سبزی کوهی بومی به نام «پترونک» درست می‌کنند که طرفداران زیادی دارد.

صنایع دستی

بر اساس تحقیقات انجام ‌شده، سفال‌گری، سوزن‌دوزی، سکه‌دوزی، حصیربافی، گلیم‌بافی و زرگری سنتی از صنایع دستی روستای کلپورگان است.

سفال کلپورگان

یک زن روستایی اهل کلپورگان درحال سفالگری

چیزی که این روستا را به شهرت جهانی رسانده، سفال‌گری است که بدون هیچ‌گونه آموزش فنی، توسط زنان با مواد اولیۀ بومی و با روش کاملا سنتی به‌وسیلۀ دست تولید می‌شود. حفاری‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سفال این روستا با ظروف سفالی ‌هزارۀ سوم قبل از میلاد مشابه است.

موزۀ زندۀ سفالی کلپورگان

در سال‌های 1353-1354ش، زمینی با زیربنای 179 مترمربع از طرف ادارۀ محلی برای فعالیت سفال‌گری این روستا اختصاص داده ‌شد. در 1388ش دولت جمهوری اسلامی ایران، موزۀ سفال زندۀ کلپورگان را در زمینی به مساحت 3800 مترمربع و زیربنای 260 مترمربع تأسیس و در فهرست آثار ملی به‌عنوان موزۀ زندۀ سفال ثبت کرد. در همین سال 50 کارگاه خانگی با 200 سفال‌گر زن در این روستا فعالیت داشتند. در ساخت این بنا تلاش شده است که از معماری بومی پیروی شود. در برخی اتاق‌ها و نماها قوس‌های خاصی ایجاد شده که نمونۀ آن در مقابر جالق سراوان مشاهده می‌شود.

ثبت جهانی کلپورگان

بر اساس گزارش‌ها در مرداد 1396ش، ارزیابان سازمان یونسکو، به‌منظور بررسی ظرفیت این روستا به‌عنوان نخستین روستای نامزد‌شدۀ ایران برای ثبت جهانی، وارد این روستا شدند. یک ماه بعد از داوری، این روستا به‌عنوان میراث ارزشمند موزۀ زندۀ سفال، ثبت جهانی شد. در آذر ماه 1396ش در جشن ثبت جهانی آن، رییس منطقه‌ای شورای جهانی آسیا و اقیانوسیه لوح ثبت روستای سفال‌گری کلپورگان را به‌عنوان نخستین روستای جهانی آسیا و اقیانوسیه، به مسؤلان و مردم سیستان و بلوچستان اهدا کرد.

کلپورگان در فنلاند

محقق فنلاندی «الینا سراینه» پس از چندین سفر به روستای کلپورگان، نمایشگاهی را با عنوان سفال کلپورگان در فنلاند برگزار کرد. در دور دوم، فیلمی پنج دقیقه‌ای را مونتاژ کرد تا این هنر را به همه معرفی کند. در دور سوم (1381ش)، سفیر فنلاند نیز او را همراهی کرد که سفال کلپورگان و هنرمندی زنان این روستا، مورد توجه آنها قرار گرفت.

امتیازات روستای کلپورگان

از نظر کارشناسان، سفال‌گری سنتی با قدمت چندهزار ساله و موزۀ زندۀ سفال، یکی از امتیازات این روستا است که سالانه 20 تا 25 هزار گردشگر داخلی و خارجی را به این روستا جذب می‌کند. موقعیت مرزی و ترانزیتی این روستا و ایجاد بازارچه‌های تجارتی، امتیاز دیگر آن است. پذیرایی سنتی از گردشگران، فضای ویژۀ روستایی و نخلستان‌های زیبا می‌تواند جذابیت این روستا را بیشتر کند. همچنین وجود امام‌زاده در این روستا، گردشگری مذهبی را نیز در این روستا تقویت کرده است. ایجاد دو واحد اقامتی برای پژوهشگران و علاقه‌مندان در این روستا و وصل آن به اینترنت پرسرعت، جزء امتیازات این روستا است.

منابع

• «آشنایی با کلپورگان روستای جهانی سفال»، پایگاه خبری تحلیلی سلام نو، تاریخ درج مطلب: 25 خرداد 1401ش.
• «تنها درخواست مردم کلپورگان از مسؤلین: لطفا از ما حمایت نکنید»، وب‌سایت سلامت نیوز، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1396ش.
• حسینزاده، کبریا، «پشت پردۀ تنها روستای جهانی ایران»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: 3 بهمن 1396ش.
• «دانش‌آموزان شرقی‌ترین نقطه کشور جشم انتظارساخت مدرسه»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 آذر 1402ش.
• «دیجی‌کالا اهالی کلپورگان را آموزش می‌دهد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1397ش.
• «سفال کلپورگان، نماد هنر و ظرافت دستان زنان بلوچ»، خبرگزاری میراث‌آریا، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1399ش.
• شیرانی، مینا و ایزدی جیران، اصغر، «پژوهشی بر دانش بومی سفال کلپورگان»، دوفصلنامۀ دانشهای بومی ایران، سال ششم، شمارۀ 11، بهار و تابستان 1398ش.
• عظیمی، حمیدرضا، «روستای کلپورگان مرکز تولید صنایع دستی سفال به شیوه ماقبل تاریخ»، وب‌سایت ایران وندرز، تاریخ درج مطلب: 13 تیر 1398ش.
• «کلپورگان، روستای جهانی سفال»، وبسایت دماگستر، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1402ش.
• کرمی، مهرداد و مدیری، مهدی، «شناسایی مناطق مستعد گردشگری گامی در جهت دستیابی به توسعه منطقه‌ای مطالعه موردی کلپورگان»، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 14، شمارۀ 17، تابستان 1389ش.
• «موقعیت جغرافیایی»، وبلاگ بلوچ، تاریخ بازدید: 6 فروردین 1403ش.
• «نگاهی به هفت هزار سال سابقه سفال‌سازی کلپورگان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1385ش.