املش

پرونده:املش۱.jpg

اَملَش؛ شهرستانی در شرق استان گیلان.

شهرستان املش با مساحت تقریبی ۳۵۰ کیلومتر مربع در ۷۵ کیلومتری شهرستان رشت در استان گیلان واقع شده است. این شهرستان با جنگل‌های زیبا و کوه‌های سر به فلک‌ کشیده، مقصد مناسبی برای گردشگران به‌‌شمار می‌رود. املش به بهشت گیلان معروف است.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۴۳،۲۲۵ نفر بوده است. مردم املش از اقوام گیلکی هستند و با گویش املشی تکلم می‌کنند. مردم املش مسلمان و شیعه هستند.

جغرافیا

وسعت شهرستان املش در حدود 5/469 کيلومتر مربع است. املش در مختصات جغرافيايي36 درجه و50 دقيقه تا 37 درجه و 8 دقيقه عرض شمالی از خط استوا و 50 درجه و 60 دقيقه تا 50 درجه و 16 دقيقه طول شرقی از نصف‌النهار مبدأ و در فاصلة 75 کيلومتری شهر رشت (مرکز استان گيلان) واقع شده است . املش از شمال به دو شهرستان لنگرود و رودسر، از غرب و جنوب به شهرستان سياهکل و از شرق به رحيم‌آباد رودسر محدود می‌شود.

آب‌وهوای این شهرستان به‌طور کلی معتدل و مرطوب است و متوسط بارندگی در آن حدود ۱۰۰۰ میلی‌متر است. نقاط مرتفع و کوهستانی آن دمای کمتر و بارش بیش‌تری دارند. این شهرستان ۱۸ رشته‌کوه، از جمله لتاکوه، فیروزکوه، کلان‌سره، کوهیج و ماضی‌کوتام دارد. شلمان‌رود و پل‌رود (بزرگ‌ترین رودخانة شرق گیلان) مهم‌ترین رودخانه‌های این منطقه هستند که از دامنة شمالی البرز سرچشمه گرفته و به دریای خزر می‌ریزند.

پوشش گیاهی املش، شامل درخت‌های توسکا، افرا، انار ترش، انجیر، ازگیل (کنوس)، فندق، گردو، راش، شرم، بلوط، ممرز، توت، ون و آزاد است. همچنین گیاهان دارویی مانند گل بنفشه، گل ختمی، گل‌گاوزبان و کودکوتو در بیش‌تر نقاط املش می‌رویند. حیات‌وحش این منطقه شامل روباه، شغال، گرگ، سمور، خرگوش و تیهو می‌شود.

اقتصاد

غالب مردم املش به کشاورزی و دامداری می‌پردازند. عمده محصولات کشاورزی این ناحیه برنج، چای، گندم، فندق و مرکبات است. بوی خوش چای در این خطه نشان از رونق چایکاری در شهرستان دارد؛ املش ۳۲ درصد چای ایران را تولید می‌کند. همچنین این شهرستان یکی از دو معدن بزرگ میکای سیاه و دولومیت ایران را در خود جای داده است.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ مردم املش در شب یلدا به خانة بزرگ‌ترهای فامیل یا خانة بزرگ آبادی رفته و برای این شب آداب‌ورسوم خاصی دارند. آن‌ها با انواع شیرینی‌ها مانند نان تابه‌ای و تنقلاتی مانند هندوانه، آب ازگیل، برنج برشته، گلابی محلی با نام خوج و لیمو از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند. در برخی روستاها، زنان برای شب یلدا از چند روز قبل گندم برشته تهیه می‌کنند. آوکونوس یکی از خوراکی‌هایی است که در این شب رواج داشته و به روش خاصی تهیه می‌شود. مردم در فصل پاییز، ازگیل خام (کونوس) را در خمرة پر از آبی ریخته و به آن نمک اضافه می‌کنند. پس از مدتی ازگیل پخته و آبدار شده و به آوکونوس تبدیل می‌شود.

در برخی مناطق املش، خانواده داماد برای عروس خود در شب یلدا طبقی (مجی‌ماه) می‌فرستند. آن‌ها انواع خوراکی‌های شب چله را در ظرفی آراسته و در وسط آن‌ها ماهی سفید تازة خام قرار می‌دهند تا موجب خیر و برکت در زندگی زوج جدید شود.

مردم املش، سوگواری ویژه‌ای برای امام حسین دارند. پیر و جوان املشی در شب هفتم محرم در مراسم عزای امام حسین شرکت کرده و پس از سینه‌زنی و نوحه‌خوانی، مراسم علم‌بندی را اجرا می‌کنند. آن‌ها در این شب پارچه‌های سبز و سیاه‌رنگی را به علم گره می‌زنند. همچنین برای عزاداران، غذای ساده‌ای تدارک دیده می‌شود تا آن‌ها از غذای تبرکی میل کنند. این مراسم تا سپیده‌دم ادامه می‌یابد.

مشاهیر؛ از چهره‌های نام‌دار این شهرستان می‌توان به حاج میرزا حبیب‌الله املشی (از مجتهدین نامدار عصر ناصری)، شیخ بهاءالدین املشی (یاور میرزا کوچک‌خان و عضو هیئت اتحاد اسلام در جنبش جنگل) و آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی (عضو خبرگان رهبری و دادستان کل کشور) اشاره کرد.

غذاهای محلی؛‌ از معروف‌ترین غذاهای محلی املش می‌توان به ماهی مالاتا، عسلی حلوا، بولبه بره، چغرتمه مرغ، بورانی اسفناج، شوید فسنجان ماهی، جعفری قرمه، فندق قاتق، خورش ته‌بیران و مرغ ترش گیلانی اشاره کرد.

سوغات و صنایع‌دستی؛ منبع اصلی درآمد مردم املش از طریق کشاورزی است و صنایع‌دستی آن‌ها برگرفته از همین شغل است. صنایع‌دستی این منطقه شامل تولیدات پشمی، سفال‌گری، خراطی، قدک‌بافی، چادرشب بافی و نمدمالی است. از سوغات لذیذ این خطه می‌توان به انواع ترشی، مربای محلی، ماهی، نان‌های محلی، گل گاو زبان و مرکبات اشاره کرد.

آموزش و پژوهش

دانشگاه‌ها؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودسر و املش در بهمن سال ۱۳۸۲ش فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین دانشگاه پیام‌نور املش در سال ۱۳۸۶ شمسی کار خود را آغاز کرد.

حوزه‌های علمیه؛‌ نخستین حوزة علمیة املش در سال ۱۳۹۶ش با ۳۵ طلبه شروع به فعالیت کرده است.

تقسیمات کشوری

پرونده:املش.jpg

شهرستان املش در سال 1376ش از شهرستان رودسر جدا و تبديل به شهرستان شد. املش شامل دو بخش مرکزی و رانکوه، دو شهر املش و رانکوه، ۵ دهستان و ۱۴۶ روستا است.

گردشگری

تالاب زریبجار؛ این تالاب، زیستگاه امنی برای پرندگان مهاجر است و سالانه گردشگران بسیاری برای بازدید از انواع پرندگان کمیاب و زیبای این تالاب به املش سفر می‌کنند. پوشش گیاهی این تالاب، گیاهان مردابی و نیلوفر آبی است.

قلعة شاه‌نشین؛ این بنا مربوط به دوران حکومت اسماعیلیان است و به آن قلعة اسماعیلیان نیز گفته می‌شود.

ییلاق هلودشت؛ هلودشت یا هالی‌دشت که به گیلکی هلیودشت نامیده می‌شود، روستایی زیبا در املش است که در دولت نهم از جمله مناطق نمونة گردشگری انتخاب شد. این منطقه از جنگل‌های ممرز، توسکا، باغ‌های فندق و مزارع چای پوشیده شده و آب‌وهوای کوهستانی و ییلاقی دارد.

قلعة شاه‌نشین گورج؛ این قلعه از جمله بناهای بسیار کهن املش است که در زمان فرمانروایی اولیة سرزمین دیلم و اشکور ساخته شده است. این قلعه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عمارت عبدالعلی‌خان صوفی؛ این بنا از جمله بناهای مربوط به دوران قاجار است که ۵ هزار متر مربع وسعت دارد. این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانة محمدتقی صوفی سیاوش؛ قدمت این خانه نیز به دوران حکومت قاجاریه باز می‌گردد که متعلق به محمدتقی صوفی از بزرگان ایل صوفی در املش بوده است و در فهرست آثار ملی ایران جای دارد.

بقعة باباجان دره؛ این بقعة ثبت شده در فهرست آثار ملی، محل دفن امام‌زادگان سید ابراهیم و سید کاظم (از نوادگان امام موسی کاظم) است. برای ساخت این بنا از گچ، چوب و سنگ استفاده شده است. نقاشی‌های درون این بقعه مربوط به سال ۱۱۳۵ قمری است.

بقعه سرتربت املش؛ این بقعه با نام بقعة سلاطین کیانی شناخته می‌شود و قدمت آن به دوران تیموریان باز می‌گردد. علت شهرت این بقعه، برگزاری مراسم علم‌واچینی در آن است.

پل شاه‌عباسی؛ این پل در روستای بلوردکان واقع شده و در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی املش قرار دارد. قدمت این پل به دوران صفویه باز می‌گردد. این بنا از جمله پل‌هایی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

میل امام؛ میل امام در فاصلة یک کیلومتری شمال شرق روستای امام قرار دارد. این برج در قلة کوه سومان‌سرا واقع شده و در ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

روستای ییلاقی خصیل‌دشت؛ این روستا با طبیعت رؤیایی خود در ارتفاعات املش در بخش رانکوه واقع شده است. این روستا ۱۹۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و هنوز بکر و دست‌نخورده باقی مانده است.

روستای تابستان‌نشین؛ این روستا در ارتفاع ۳۹۰ متری از سطح دریا با طبیعت بکر و دست‌نخوردة خود هر بیننده‌ای را مجذوب می‌کند. مردم این روستا به چای‌کاری و دامداری می‌پردازند.

آبشار سیاه‌تاش؛ این آبشار با ۵۰ متر ارتفاع در ۲۰ کیلومتری املش واقع شده است.

پارک گلستان املش؛ این پارک با دارابودن امکانات رفاهی و توریستی، مکانی مناسب برای طبیعت‌گردی به شمار می‌رود.

سه‌شنبه بازار؛ این بازار یکی از قدیمی‌ترین بازارهای گیلان است که قدمت بیش از ۱۰۰ ساله دارد. در این بازار انواع ماهی، میوه و سبزیجات به فروش می‌رسد.

چشمة آب‌معدنی لوزان؛ این چشمه در ییلاقات اطراف املش واقع شده و در ارتفاع ۲۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

غار تلابن کورج؛ این غار با نام تولابن نیز شناخته می‌شود و در ۲ کیلومتری روستای گورج از توابع املش قرار دارد. طول این غار ۲۲ متر، عرض آن حدود ۶ متر و ارتفاع دهانة آن ۳ متر است. بقایایی از استخوان انسان و حیوان و فعالیت‌های مربوط به عصر آهن تا دورة اسلامی در این غار دیده شده است.

مشکلات زیست‌محیطی

این شهرستان با مشکل کمبود آب روبه‌رو است و نیاز به احداث مخزن آب شرب دارد.

زیرساخت

بهداشت و سلامت؛ املش یک بیمارستان در بخش مرکزی دارد.

امکانات رفاهی

این شهرستان برای اقامت مسافران هتل ندارد و گردشگران می‌توانند در ویلاهای محلی اقامت کنند.

منابع

• «آبشار سیاه‌تاش»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «آشنایی با آداب‌ورسوم مردم املش در شب یلدا (چله)»، خبرگزاری رانکوه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۵ش.
• «آشنایی با آداب‌ورسوم مردم املش در ماه محرم»، خبرگزاری رانکوه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مهر ۱۳۹۴ش.
• «آغاز به کار نخستین حوزه علمیه املش با ۳۵ طلبه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۹۶ش.
• «اقدام خیرخواهانه دو خیر املشی در تجهیز بیمارستان شهر»، خبربان، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
• «املش»، وب‌سایت جهان ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دسامبر ۲۰۱۶م.
• «بقعه باباجان دره»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «پل شاه‌عباسی املش»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۳۹۲ش.
• «تاریخچه دانشگاه»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودسر و املش، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «تحصیل بیش از ۶۰۰ دانشجو در پیام‌نور املش»، وبلاگ پیام‌نور املش، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۹ش.
• توکلی، نگین، «دیدنی‌های املش»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «جاهای دیدنی املش استان گیلان: معرفی ۱۴ جاذبه دیدنی با آدرس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• جغرافیای كامل ایران، تهران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۶۶ش.
• «چشمه آب‌معدنی لوزان در ییلاقات لوزان املش»،‌ وب‌سایت ویلارابط، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۹ش.
• «خانه محمدتقی صوفی سیاوش»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• خیریه، «بقعه سرتربت املش»، وب‌سایت ایتودی، تاریخ درج مطلب: ۷ آگوست ۲۰۲۱م.
• «روستای تابستان‌نشین املش»، وب‌سایت ایران کجاست، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• رضایی، مرتضی، «تاریخ گیلان»، وبلاگ تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مهر ۱۳۹۲ش.
• زارع، نازنین، «املش چرا به بهشت گیلان معروف است و کی آن را ببینیم»، وب‌سایت جاباما، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «سه‌شنبه بازار املش»،‌ وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• شهدوست، نیلوفر، «املش سبز گیلان؛ جایی میان رشت و بهشت»، وب‌سایت علی بابا مگ، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ش.
• «شهر املش نیاز به مخزن سه هزار مترمکعبی آب دارد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۳۹۸ش.
• علیپور، سامیار، «پارک گلستان املش»، وب‌سایت اینتودی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۰م.
• «عمارت عبدالعی‌خان صوفی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «غار تلابن گورج»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های كشور (رشت)، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۱ش.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، استان یكم، تهران، سازمان جغرافیایی كشور، ۱۳۲۸ش.
• «قلعه شاه‌نشین گورج»، وب‌سایت تریپ‌یار، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• كتاب گیلان، به‌تحقیق ابراهیم اصلاح عربانی، تهران، گروه پژوهشگران ایران، ۱۳۷۴ش.
• مبشری، فریدون و دیگران، ارزیابی وضع موجود و امكانات توسعۀ منابع آب، تهران، سازمان برنامه، ۱۳۵۱ش.
• محمدی، خاطره، «املش کجاست؟/سفری به ییلاقی سبز در میان جنگل‌های گیلان»،‌ وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۴۰۰ش.
• «مختصات و ارتفاع کوه‌های شهرستان املش»، خبرگزاری رانکوه نیوز آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
• مستعلی‌پور، شقایق، «خصیل دشت املش/ سفر در میان ابرهای گیلان»، ره بال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۴۰۰ش.
• «معرفی شهر املش»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهر املش»، وب‌سایت شهرداری املش، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهرستان املش»، وب‌سایت کندوج، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «میل امام»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• وکیلی، زیبا، ‌«ییلاق هلودشت»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۹ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «یادواره ۲۳۰ شهید شهرستان املش برگزار می‌شود»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۶ش.