سید محمود حسابی
| سید محمود حسابی | |
|---|---|
 پدر علم فیزیک ایران | |
| اطلاعات | |
| زاده | ۴ اسفند ۱۲۸۱ش |
| درگذشت | ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ش؛ ۳سپتامبر ۱۹۹۲م |
| زبان | فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی |
سید محمود حسابی؛ دانشمند برجسته و پدر دانش فیزیک در ایران.
سید محمود حسابی از سوی جامعۀ علمی به‌عنوان «مرد اول علمی جهان»[۱] در سال ۱۹۹۰م، معرفی شد. انتخاب وی به‌عنوان جانشین آلبرت انیشتین در دانشگاه پرینستون، در کنار عنوان «پدر دانش فیزیک ایران»[۲] او را به یکی از شخصیت‌های نامدار ایران در جهان، تبدیل کرده است.
تحصیلات
سیدمحمود در سال ۱۲۸۱ش از پدر و مادری تفرشی در تهران متولد شد.[۳] او دوران کودکی را به‌همراه خانواده (پدر، مادر و برادر) در خارج از ایران (شامات) گذراند. سیدمحمود در هفت‌سالگی، تحصیلات ابتدایی را در مدرسۀ فرانسوی‌ها شروع کرد. شروع تحصیلات متوسطۀ وی با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی همراه شد. سیدمحمود در ۱۷سالگی لیسانس ادبیات، در ۱۹سالگی لیسانس بیولوژی، و پس از آن لیسانس مهندسی راه و ساختمان را دریافت کرد و با اشتغال در این رشته، به تأمین معاش خانواده کمک می‌کرد. سیدمحمود حسابی در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی نیز به تحصیلات آکادمیک پرداخت؛ سرانجام با کمک و مشاورۀ یکی از استادان، با رشتۀ فیزیک آشنا شد و در ۲۵سالگی، دکترای فیزیک را با ارائۀ رساله «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک» با درجه عالی کسب کرد.[۴]
علایق
سیدمحمود همزمان با تحصیلات مقدماتی، متون مذهبی و فارسی را نزد مادرش می‌آموخت. وی از کودکی با قرآن، انس گرفته بود و آن را از بر داشت. همچنین دیوان حافظ را حفظ کرده بود و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم‌مقام نیز اشراف کامل داشت.[۵] وی می‌کوشید که این علاقمندی را در فرزندان خود نیز تقویت کند و به‌همین دلیل، هرشب نیم‌ساعت را صرف آموزش غزلیات حافظ به فرزندانش می‌کرد.[۶] پروفسور محمود حسابی، به خط و زبان فارسی نیز توجهی ویژه داشت. به‌همین دلیل، انجمن زبان فارسی، فرهنگستان زبان[۷] و نهضت واژه‌گزینی و برابرسازی علمی[۸] را برای حفظ و تداوم خط و زبان فارسی، پایه‌گذاری کرد.
آثار علمی
پروفسور محمود حسابی، علاوه بر کسب دانش‌های گوناگون آکادمیک، آثار علمی فاخری از خود بر جای گذاشته است. عمده‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- رساله نظریه ذرّات بی‌نهایت گسترده به زبان انگلیسی؛
- رساله دکترای فیزیک با عنوان حساسیت سلول‌های فتوالکتریک به زبان فرانسه؛
- رساله مدل ذرّه بی‌نهایت گسترده در نشریه فیزیک فرانسه؛
- توانایی زبان فارسی در مجله ایران باستان؛
- کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران؛
- واژه‌نامۀ تخصصی فیزیک؛
- چگونگی تاریخ ایران؛
- وند‌ها و گهواژه‌های فارسی؛
- تحقیق نظری درباره ساختمان ذرات بنیادی هسته اتم؛
- تحقیق دربارۀ «نظریه نسبیت» در دانشگاه پرینستون
- تحقیق در مورد دیوان حافظ و رساله جامع تفسیر ابیات و غزلیات حافظ؛
- تحقیق در مورد تشدید مغناطیسی هسته.[۹]
خدمات
دکتر سیدمحمود حسابی بعد از به‌دست‌آوردن دانش‌های گوناگون علمی به وطن بازگشت. او با توجه به ضرورت‌های ایران، خدمات فراوانی انجام داد که مهم‌ترین آنها عبارت است از:
- تأسیس دارالمعلمین عالی تهران و تدریس در آن؛
- شکل‌گیری هسته اولیه سازمان انرژی هسته‌ای (سنتو) در تهران؛
- تعیین ساعت ایران در سال ۱۳۱۱ش؛
- ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور؛
- ایجاد اولین رادیو در کشور سال ۱۳۰۷ش؛
- ساخت و راه‌اندازی اولین آنتن فرستنده درکشور سال ۱۳۰۹ش؛
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور سال ۱۳۶۰ش؛
- طرح تأسیس دانشگاه تهران و تدوین اساسنامه آن در سال ۱۳۱۳ش؛
- تأسیس اولین بیمارستان خصوصی (گوهرشاد) در ایران؛
- ایجاد انجمن زبان فارسی و بنیان‌گذاری فرهنگستان زبان؛
11.تأسیس اولین مدرسۀ مهندسی وزارت راه و تدریس در آن.[۱۰]
سیره اخلاقی
از خصوصیات اخلاقی دکتر حسابی؛ خوشرویی، تواضع، قناعت، تدین و رعایت موازین دینی بود. در سیره فردی؛ بسیار منظم، دقیق با برنامه و متعهد به انجام وظیفه و فردی جستجوگر و تشنۀ کسب دانش بود. وی از هر فرصتی برای انجام کار مفید، استفادۀ شایسته می‌کرد. با همسر و فرزندانش، با احترام و عاشقانه برخورد می‌کرد و علی‌رغم اشتغالات بیرونی، می‌کوشید تا حتماً فرصتی را به همنشینی و گفتگوی با خانواده، اختصاص دهد.[۱۱] پروفسور حسابی در تربیت فرزندان بسیار دقت داشت و فرزندان خود را از کودکی به فراگیری و انجام فرایض دینی تشویق می‌کرد حتی آنان را به تلاوت آیات قرآن با لهجۀ عربی و درک کامل معانی آن، ترغیب می‌کرد.[۱۲] وی توفیقات خود را در زندگی، مدیون دو زن (مادر و همسرش) می‌دانست و می‌کوشید که احترام به والدین را با رفتار و عمل، به فرزندان خود بیاموزد.[۱۳]
درگذشت
پروفسور سید محمود حسابی، در ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ش هنگام عمل قلب، در نود سالگی درگذشت. مقبرۀ وی، در شهرک دانشگاهی تفرش قرار گرفته است.[۱۴]
یادمان
در ایران به‌پاس خدمات علمی، فرهنگی، اجتماعی و عُمرانی پروفسور سیدمحمود حسابی، اقدامات زیر، صورت گرفته است:
- بزرگداشت پروفسور حسابی، پدر علم فیزیک ایران؛
- تعیین «جایزه حسابی»، ويژۀ پژوهشگر برتر ایران در دانش فیزیک؛
- نام‌گذاری خیابان‌های شهری به اسم دکتر محمود حسابی در شهرهایی مانند مشهد، شیراز، کرج، اصفهان و دماوند؛
- نام‌گذاری مدارس مختلف در استان‌های کشور به‌نام پروفسور حسابی.[۱۵]
موزۀ پروفسور حسابی
موزۀ (گنجینه فرهنگی) پروفسور محمود حسابی، قدمتی یکصد ساله دارد. این موزه در محل زندگی وی در تهران در محله قدیمی مقصود‌بیک (چهار راه حسابی) قرار گرفته است. این مکان فرهنگی شامل یادگاری‌هایی از پروفسور حسابی (زندگی شخصی، معنوی، خانوادگی، علمی، فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی و سیاسی) است که برای عموم مردم به‌خصوص برای جوانان و علاقه‌مندان به علم و دانش، درس‌آموز و افتخارآمیز است.[۱۶]
کتاب‌شناسی
کتاب «استاد عشق» به قلم ایرج حسابی (فرزندش)، از مشهورترین کتاب‌هایی است که درباره پروفسور سید محمود حسابی نگاشته شده است. این کتاب به زندگی فردی، شخصیت، تلاش‌های علمی و خدمات دکتر حسابی پرداخته است. قلم کتاب ساده، روان و داستان‌گونه است و چندین‌بار چاپ شده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص188.
- ↑ «درباره محمود حسابی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 12 شهریور 1399ش.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص15.
- ↑ «سالروز درگذشت پروفسور حسابی»، خبرگزاری صدا و سیما، 12 شهریور 1399ش.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص161.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص29-30.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص165.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص141و165.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص173-177.
- ↑ «نقش بی‌بدیل پروفسور حسابی در جایگاه فعلی هسته‌ای»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، 25 فروردین 1395ش؛ حسابی، استاد عشق، ص163-170.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص179-187.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص180.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص13.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص188.
- ↑ حسابی، استاد عشق، 1389ش، ص171-172.
- ↑ «موزه پروفسور حسابی» تارنمای بنیاد پروفسور حسابی.
- ↑ «درباره محمود حسابی» خبرگذاری جمهوری اسلامی، 12 شهریور 1399ش.
منابع
- حسابی، ایرج، استاد عشق، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ پنجاه و سوم، ۱۳۸۹ش.
- «درباره محمود حسابی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: ۱۲ شهریور ۱۳۹۹ش.
- «موزه پروفسور حسابی»، تارنمای بنیاد پروفسور حسابی، تاریخ بازدید: ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ش.
- «سالروز درگذشت پروفسور حسابی»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ انتشار: ۱۲ شهریور ۱۳۹۹ش.
- «نقش بی‌بدیل پروفسور حسابی در جایگاه فعلی هسته‌ای»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۳۹۵ش.