پایوازی
پایوازی؛ مهمانی رفتن عروس و داماد پس از عروسی به خانۀ پدر و دیگر بستگان.
پایوازی، چند روز پس از عروسی اتفاق می‌افتد و بر اساس یک رسم کهن، عروس و داماد همراه خویشان در منزل پدر عروس مهمان می‌شوند. در پایوازی پذیرایی مفصلی از مهمانان صورت می‌گیرد و هدایایی از طرف پدر و مادر عروس به او تقدیم می‌شود. سپس خویشان عروس و داماد به‌ترتیب، زوج جوان را به مهمانی دعوت و ضمن یک وعده پذیرایی مفصل، هدایایی به آنها تقدیم می‌کنند.
مفهوم‌شناسی
پایوازی، نخستین مهمان‌شدن عروس در خانۀ پدری یا دیگر خویشان است.[۱] از این رسم در ایران با عنوان پاگشا، پاگشایی، پاگشاکنون (پاگشاکنان)، پاگشون، پاکِردِنَوه و آیاق چماق یاد می‌شود.[۲]
آداب پایوازی
در افغانستان مرسوم است چند روز بعد از عروسی، تمام بستگان نزدیک، عروس و داماد را مهمان می‌کنند و این رسم از منزل پدر عروس آغاز می‌شود.[۳] عروس حق ندارد بدون برگزاری مراسم مخصوص پایوازی به‌صورت عادی به خانۀ پدر خود برود.[۴] در برخی مناطق مراسم پایوازی بعد از چند ماه یا حتی چند سال انجام می‌شود؛ عروس از شوهر یا پدرشوهر درخواست می‌کند او را به خانۀ پدری ببرند و یا از سوی خانۀ پدر عروس برای مهمانی دعوت می‌شوند و در روز معین بستگان نزدیک داماد، عروس را همانند روز عروسی می‌آرایند و با آداب خاصی او را تا منزل پدر همراهی می‌کنند و عروس هدایایی مانند پول، لباس، چادر و غیره برای منزل پدر با خود می‌برد. عروس و همراهان، از سوی خانوادۀ عروس مورد استقبال گرم قرار می‌گیرند و یک وعده از آنها با شوربا (آب‌گوشت) پذیرایی می‌شود. عروس چند روزی در منزل پدر می‌ماند و هنگام بازگشت توسط خانوادۀ پدر با احترام بسیار، همراهی می‌شود.[۵] در گذشته، در برخی مناطق افغانستان رسم بود که عروس و داماد در چارچوب پایوازی/رایی‌خانه 20 روز تا یک ماه در منزل پدر عروس می‌ماندند.[۶] پایوازی عروس از سوی دیگر بستگان پس از بازگشت از منزل پدری آغاز می‌شود و کاکا (عمو)، عمه، ماما (دایی)، خاله، پسران کاکا و خانواده‌هایی که با آنها رفت‌وآمد دارند، عروس و داماد را پایوازی می‌کنند و هر میزبان طبق آداب و رسوم محلی، هدایایی به عروس تقدیم می‌کند.[۷] در گذشته، مراسم پایوازی در منازل میزبانان برگزار می‌شد، اما امروزه با توجه به تعداد مهمان، گاهی این مراسم در خارج از منازل برگزار می‌شود.[۸] در 1394ش، مجلس سنای افغانستان قانونی را با هدف جلوگیری از هزینه‌های سرسام‌آور مراسم عروسی و برنامه‌های مربوط به آن، به‌تصویب رساند و برگزاری پایوازی را در هتلها ممنوع اعلام کرد.[۹]
هدیه پایوازی
هدیه‌ای که از سوی میزبان به عروس و داماد تقدیم می‌شود، پاگشایانه، رونما و پیش‌رو گفته می‌شود. در گذشته پدر عروس بسته به توان مالی، به دختر خود یک رأس گاو یا گوسفند شیرده و یا اسب کره‌زا هدیه می‌داد تا دختر خود را خوشحال کرده باشد.[۱۰] امروزه اما یک‌دست لباس برای عروس و داماد[۱۱] و برخی زیورآلات طلا به عروس اهدا می‌شود.[۱۲] بستگان عروس و داماد نیز یا عروس را در منازل خود دعوت می‌کردند و یا گوسفند یا مرغی را به‌عنوان هدیه به منزل داماد می‌بردند، [۱۳] اما امروزه این هدایا نیز متفاوت شده و در گسترۀ فرهنگی ایران بزرگ، شامل زیورآلات طلا یا نقره،[۱۴] لوازم منزل، تابلوهای هنری، عطر، ساعت و لباس می‌شود.[۱۵]
پایوازی داماد
در برخی مناطق هزاره‌نشین افزون بر پایوازی پیش‌گفته، رسمی به‌عنوان پایوازی داماد نیز وجود دارد؛ در این رسم، داماد قبل از عروسی، مقداری خشه (هیزم)، چوب و مقداری آرد و یک رأس گوساله توسط افرادی از اهالی قریۀ خود به منزل پدر عروس می‌فرستد و بعد خود با همراهی افراد قریه به منزل پدر عروس رهسپار می‌شود. خانوادۀ عروس نیز نزدیکان خود را دعوت می‌کند تا در پذیرایی از مهمانان کمک کنند. خانوادۀ عروس از داماد به‌گرمی و شادمانی استقبال می‌کنند، خسورمادر (مادرزن) برای داماد اسفند دود می‌کند تا از حسد و چشم‌زخم در امان باشد. داماد هدایایی مانند نان، بسراغ (نوعی نان روغنی شیرین) و لباس برای نزدیکان عروس و برای عروس لباس و زیورآلات رایج با خود می‌برد. پس از پذیرایی همه به‌جز داماد به منازل خود باز می‌گردند و داماد به مدت پانزده تا یک‌ماه در منزل پدر عروس می‌ماند تا در کارها به پدر عروس کمک کند.[۱۶] داماد پس از یک‌ماه کارکردن در خانۀ پدرزن، درحالی که با تعدادی از اهالی قریه یا محل همراهی می‌شود به خانۀ خود بر می‌گردد و پدر داماد به تک‌تک کسانی که همراه داماد آمده است پولی تحت عنوان جَمَه تقدیم می‌کند.[۱۷]
پاگشا در ایران
در برخی مناطق ایران به‌علت طولانی بودن دوران عقد، عروس و داماد پس از مراسم عقد، در خانه اقوام درجه‌یک مهمان می‌شوند و دیگر نزدیکان، مراسم پاگشا را پس از عروسی انجام می‌دهند؛[۱۸] اما در بسیاری از مناطق، مراسم پاگشا از سوی خانوادۀ عروس هم پس از عروسی صورت می‌گیرد.[۱۹] پاگشا در تهران یک روز پس از زفاف انجام می‌شود. همچنین در این شهر رسم بر این بوده است که روز سوم، عروس و داماد به دیدن مادر عروس می‌رفتند و از آن به عنوان مادرزن سلام یاد می‌شد.[۲۰] مراسم پاگشا در بیشتر مناطق به یک وعده پذیرایی، محدود می‌شود، اما در برخی مناطق یک‌روز کامل از مهمانان پذیرایی می‌کنند. همچنین بسته به فرهنگ و توان مالی میزبان، ممکن است تنها عروس، داماد و افراد درجه‌یک فامیل، دعوت شوند یا دیگر خانواده‌های نزدیک و بزرگانی از اقارب هم حضور داشته باشند.[۲۱]در برخی مناطق نیز، مراسم پاگشا در دو مرحله، یک‌بار مخصوص زنان و بار دیگر ویژۀ مردان، برگزار می‌شد. در نقاطی از ایران نیز مراسم پاگشا از سوی خانوادۀ عروس دو شب پیاپی برگزار می‌شود؛ آنها در شب اول دختر خود را با پدر و مادر و نزدیکان داماد و شب دوم داماد را همراه با همان مهمانان دعوت می‌کنند.[۲۲]
کارکرد مراسم پایوازی/پاگشا
پیوند خانوادگی: با جمع شدن خانواده‌ها و کنارهم قرار گرفتن آنان، بستگان داماد با عروس آشنا می‌شوند[۲۳] و دوستی و محبت بین خانواده‌ها افزایش می‌یابد.[۲۴]
آغاز مرحلۀ جدید زندگی: رسم پاگشا، نماد ورود عروس و داماد به مرحلۀ جدیدی از زندگی است که پس از چند روز حجله‌نشینی، به‌عنوان یک خانواده در بین فامیل پذیرفته می‌شوند.[۲۵]
زمینه‌سازی رفت‌وآمد به خانه پدری: پاگشا مجوز رفت‌وآمد عروس به خانه پدری و البته کاهش تعلق عروس به خانه پدر است. در قدیم برای این‌کار تا چهل‌روز رفتن عروس به منزل پدر ممنوع بوده است و پس از آن، پدر و مادر دختر خود را پاگشا می‌کردند.[۲۶]
حمایت مالی: تقدیم هدایا در مراسم پایوازی، دارای کارکرد اقتصادی است و سبب می‌شود تا برخی نیازهای مالی زوج‌های جوان برطرف شود.[۲۷]
چالش
زیاده‌روی از سوی برخی برپاکنندگان این رسم، باعث می‌شود هزینه‌های هنگفتی بر دوش میزبان گذاشته شود و یک رسم پر تجمل و دور از فرهنگ سالم شکل بگیرد. گاهی میزبان، از دیگران پول قرض می‌کند تا مراسم را با مدعوین بسیار ترتیب دهد و با این کار اوضاع مالی بد خود را بدتر می‌کند.[۲۸]
پانویس
- ↑ خاوری، مردم هزاره و خراسان بزرگ، 2006م، ص284.
- ↑ بلوکباشی، «پاگشا»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص179.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، 1385ش، ص308.
- ↑ شریعتی، «آداب و رسوم خواستگاری و ازدواج در هزارستان»، وبلاگ گریه‌های مریم مصلوب.
- ↑ فروغی، «فرهنگ و عنعنات مردم دایکندی»، وبلاگ پیام دایکندی.
- ↑ پژوهش، «عقل عروس»، وبلاگ نقش قدم.
- ↑ بلوکباشی، «پاگشا»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سلیم، «مجلس سنا قانون برگزاری مراسم عروسی را تصویب کرد، طویانه بند می‌شود»، وبلاگ زنان صالح.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص180.
- ↑ «پایوازی عروس خانم»، وب‌سایت یوتیوب.
- ↑ «پایوازی عروس»، وب‌سایت یوتیوب.
- ↑ عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص88.
- ↑ بلوکباشی، «پاگشا»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «هفت نکته در مورد پاگشای عروس و داماد»، وب‌سایت بزمینه.
- ↑ توانا، «عروسی در دایکندی»، وب‌سایت بغچه.
- ↑ توانا، «عروسی در دایکندی»، وب‌سایت بغچه.
- ↑ پاگشای عروس چیست»، وب‌سایت تالار عروسی.
- ↑ «هفت نکته در مورد پاگشای عروس و داماد»، وب‌سایت بزمینه.
- ↑ بلوکباشی، «پاگشا»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «هفت نکته در مورد پاگشای عروس و داماد»، وب‌سایت بزمینه.
- ↑ بلوکباشی، «پاگشا»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ عباس‌زاده، حسین، «رموز واژگان باستانی، از نوچگی تا مهربانی»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی هنری خراسان.
- ↑ پاگشای عروس چیست»، وب‌سایت تالار عروسی.
- ↑ عباس‌زاده، حسین، «رموز واژگان باستانی، از نوچگی تا مهربانی»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی هنری خراسان.
- ↑ بلوکباشی، «پاگشا»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ عباس‌زاده، حسین، «رموز واژگان باستانی، از نوچگی تا مهربانی»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی هنری خراسان.
- ↑ سلیم، «مجلس سنا قانون برگزاری مراسم عروسی را تصویب کرد، طویانه بند می‌شود»، وبلاگ زنان صالح.
منابع
- بختیاری، عزیز، شیعیان افغانستان، بی‌تا، شیعه‌شناسی، 1385ش.
- بلوکباشی، علی، «پاگشا»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران در وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ آخرین به‌روزرسانی: 12 دی 1398ش.
- «پاگشای عروس چیست»، وب‌سایت تالار عروسی، تاریخ انتشار مطلب: 25 آذر 1402ش.
- «پایوازی عروس»، از صفحۀ Adinas life در یوتیوب، تاریخ بازدید: 24 مرداد 1403ش.
- «پایوازی عروس خانم»، از صفحۀ Mahtabhassani در یوتیوب، تاریخ بازدید: 24 مرداد 1403ش.
- پژوهش، احسان، «عقل عروس»، وبلاگ نقش قدم، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1398ش.
- توانا، علی، «عروسی در دایکندی»، وب‌سایت بغچه، تاریخ درج مطلب: 6 اکتبر 2023م.
- خاوری، محمدتقی، مردم هزاره و خراسان بزرگ، بی‌تا، مؤسسۀ عرفان، 2006م.
- سلیم، سلیمه، «مجلس سنا قانون برگزاری مراسم عروسی را تصویب کرد، طویانه بند می‌شود»، وبلاگ زنان صالح، تاریخ درج مطلب: 24 اردیبهشت 1396ش.
- شریعتی، سحر، «آداب و رسوم خواستگاری و ازدواج در هزارستان»، وبلاگ گریه‌های مریم مصلوب، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1390ش.
- عابدوف، دادا جان، ترجمه بهرام امیراحمدیان، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
- عباس‌زاده، حسین، «رموز واژگان باستانی، از نوچگی تا مهربانی»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی هنری خراسان، تایخ بازدید: 20 مرداد 1403ش.
- فروغی، محمد، «فرهنگ و عنعنات مردم دایکندی»، وبلاگ پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1392ش.
- «هفت نکته در مورد پاگشای عروس و داماد»، وب‌سایت بزمینه، تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1398ش.