مشهد: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''مشهد'''</big>؛ مرکز استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران<br> | <big>'''مشهد'''</big>؛ مرکز استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران<br> | ||
[[پرونده:مشهد1.jpg|300px|thumb|left|نمایی از شهر مشهد با محوریت حرم امام رضا در سال 1399ش]] | [[پرونده:مشهد1.jpg|300px|thumb|left|نمایی از شهر مشهد با محوریت [[حرم امام رضا]] در سال 1399ش]] | ||
مشهد، کلان‌شهری در شمال شرقی ایران است که با مساحت 351 کیلومتر مربع، دومین شهر بزرگ ایران پس از تهران شمرده می‌شود. در سرشماری 1395ش، جمعیت این شهر 3،001،184 نفر اعلام گردید که در مقایسه با آمار سایر شهرها، مشهد عنوان دومین شهر پرجمعیت ایران را نیز به خود اختصاص داده است. وجود حرم امام رضا در مشهد، این شهر را به یکی از مراکز گردشگری ایران و قطب گردشگری مذهبی تبدیل کرده است. در سال 1388ش، مشهد به‌عنوان «پایتخت معنوی | مشهد، کلان‌شهری در شمال شرقی [[ایران]] است که با مساحت 351 کیلومتر مربع، دومین شهر بزرگ [[ایران]] پس از [[تهران]] شمرده می‌شود. در سرشماری 1395ش، جمعیت این شهر 3،001،184 نفر اعلام گردید که در مقایسه با آمار سایر شهرها، مشهد عنوان دومین شهر پرجمعیت [[ایران]] را نیز به خود اختصاص داده است. وجود [[حرم امام رضا]] در مشهد، این شهر را به یکی از مراکز [[گردشگری]] [[ایران]] و قطب [[گردشگری مذهبی]] تبدیل کرده است. در سال 1388ش، مشهد به‌عنوان «پایتخت معنوی [[ایران]]» انتخاب شد. سالانه، بیش از 27 میلیون [[زائر]] ایرانی و حدود 2 میلیون [[زائر]] خارجی، به این شهر سفر می‌کنند.<br> | ||
بیش از 93 درصد از مردم مشهد، فارسی‌زبان هستند و بقیه ساکنان این شهر با زبان‌های | بیش از 93 درصد از مردم مشهد، فارسی‌زبان هستند و بقیه ساکنان این شهر با زبان‌های [[ترکی]]، [[کردی|کُردی]]، شمالی و [[عربی]] سخن می‌گویند. | ||
==پیشینه نام مشهد== | ==پیشینه نام مشهد== | ||
پیش از حضور امام علی بن | پیش از حضور [[امام رضا|امام علی بن موسی‌الرضا]]، این شهر را توس، نوغان (نوقان) و سناباد می‌گفتند. پس از دفن [[امام هشتم]] [[شیعیان]] در سناباد (203ق)، این محل را «مشهد الرضا» ناميدند.<ref>صدرالمتالهین لاهیجانی، تاریخ و جغرافیای شهر مشهد، 1386ش، ص33. </ref> [[شیعیان]] در آبادانی این شهر و [[حرم امام رضا]] بسیار کوشیدند و به‌ویژه از دوره صفویان، بارگاهی پرشکوه در این مکان برپا کردند.<ref>افشارسيستاني، پژوهش در نام شهرهاي ايران، چ2، 1382ش، ص577.</ref><br> | ||
در نوشته‌های کهنی که از 1000 سال پیش بر جای مانده، از این شهر به‌عنوان سرزمینی که مرقد امام رضا در آن است،<ref>حدودالعالم من المشرق الي المغرب، 1362ش، ص90.</ref> و نیز به‌عنوان مهم‌ترین و کهن‌ترین شهر خراسان<ref>قلقشندي، جغرافياي تاريخي ايران در قرن نهم هجري، ج2، 1384ش، ص100. </ref> یاد شده است. همچنین در کتاب‌های معروفی مانند «عجایب المخلوقات» طوسی،<ref>طوسي، عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات، چ2، 1382ش، ص245 و 246.</ref> «البلدان» یعقوبی،<ref>يعقوبي، البلدان، 1408ق، ص47 و 70. </ref> «صورة الارض» ابن‌حوقل،<ref>ابن‌حوقل، صورةالارض، 1345ش، ص169.</ref> «سفرنامه» ابن‌بطوطه و «روضات الجنّات فی اوصاف مدینة هرات» زمجی اسفزاری به این شهر و مرقد امام هشتم در کنار قبر هارون‌الرشید (خلیفه عباسی) و نیز «مشهد مقدس رضوی»، اشاراتی صورت گرفته است. ابن‌بابویه قمی در سده‌ی چهارم هجری، در «عیون اخبار الرضا»، یک فصل را به مشهد اختصاص داده و در آن از این شهر با اسامی «مشهد» و «مشهد رضوی» یاد کرده است.<ref>ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۱۳۸۳ش، ص152 و 153. </ref><br> | در نوشته‌های کهنی که از 1000 سال پیش بر جای مانده، از این شهر به‌عنوان سرزمینی که مرقد [[امام رضا]] در آن است،<ref>حدودالعالم من المشرق الي المغرب، 1362ش، ص90.</ref> و نیز به‌عنوان مهم‌ترین و کهن‌ترین شهر [[خراسان]]<ref>قلقشندي، جغرافياي تاريخي ايران در قرن نهم هجري، ج2، 1384ش، ص100. </ref> یاد شده است. همچنین در کتاب‌های معروفی مانند «عجایب المخلوقات» طوسی،<ref>طوسي، عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات، چ2، 1382ش، ص245 و 246.</ref> «البلدان» یعقوبی،<ref>يعقوبي، البلدان، 1408ق، ص47 و 70. </ref> «صورة الارض» ابن‌حوقل،<ref>ابن‌حوقل، صورةالارض، 1345ش، ص169.</ref> «سفرنامه» ابن‌بطوطه و «روضات الجنّات فی اوصاف مدینة هرات» زمجی اسفزاری به این شهر و مرقد [[امام هشتم]] در کنار قبر هارون‌الرشید (خلیفه عباسی) و نیز «مشهد مقدس رضوی»، اشاراتی صورت گرفته است. ابن‌بابویه قمی در سده‌ی چهارم هجری، در «عیون اخبار الرضا»، یک فصل را به مشهد اختصاص داده و در آن از این شهر با اسامی «مشهد» و «مشهد رضوی» یاد کرده است.<ref>ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۱۳۸۳ش، ص152 و 153. </ref><br> | ||
با توجه به مکتوبات و آثار برجای‌مانده، به نظر می‌رسد که نام نوغان در دوره‌ی ایلخانیان به تدریج به «المشهد» یا «مشهد» تغییر کرد. در همین دوره، شهر مشهد با اسامی «مشهد رضا»، «مشهد مقدس» و «مشهد توس» شناخته می‌شد. کلمه «مشهد» برای اولین بار در قرن دهم میلادی با نام «المشهد» در کتاب مَقدِسی دیده شده است.<ref>بارتولد، تذكره جغرافيايي تاريخي ايران، چ3، 1372ش، ص133. </ref> حمدالله مستوفی نیز از اولین افرادی است که نام «مشهد» را در کتاب خود در 740ق، به‌کار برد.<ref>مستوفي، نزهة القلوب، 1333ق، ص151.</ref> کلاویخو، فرستاده پادشاه اسپانیا در دوره تیمور لنگ، نیز از مشهد به‌همین نام و به‌عنوان شهر عمده زیارتی با خیل عظیمی از زائران یاد کرده است.<ref>كلاويخو، سفرنامه، چ3، 1374ش، ص192 و 193. </ref><br> | با توجه به مکتوبات و آثار برجای‌مانده، به نظر می‌رسد که نام نوغان در دوره‌ی ایلخانیان به تدریج به «المشهد» یا «مشهد» تغییر کرد. در همین دوره، شهر مشهد با اسامی «مشهد رضا»، «مشهد مقدس» و «مشهد توس» شناخته می‌شد. کلمه «مشهد» برای اولین بار در قرن دهم میلادی با نام «المشهد» در کتاب مَقدِسی دیده شده است.<ref>بارتولد، تذكره جغرافيايي تاريخي ايران، چ3، 1372ش، ص133. </ref> حمدالله مستوفی نیز از اولین افرادی است که نام «مشهد» را در کتاب خود در 740ق، به‌کار برد.<ref>مستوفي، نزهة القلوب، 1333ق، ص151.</ref> کلاویخو، فرستاده پادشاه اسپانیا در دوره تیمور لنگ، نیز از مشهد به‌همین نام و به‌عنوان شهر عمده زیارتی با خیل عظیمی از [[زائر|زائران]] یاد کرده است.<ref>كلاويخو، سفرنامه، چ3، 1374ش، ص192 و 193. </ref><br> | ||
با گسترش روزافزون شهر مشهد، امروزه دیگر از نام‌های قدیمی آن مانند نوقان و قریه سناباد و سایر روستاهایی که با نام مشهد امام رضا عجین شده بودند، خبری نیست و تنها نام توس هنوز به‌واسطه‌ی وجود آرامگاه | با گسترش روزافزون شهر مشهد، امروزه دیگر از نام‌های قدیمی آن مانند نوقان و قریه سناباد و سایر روستاهایی که با نام مشهد [[امام رضا]] عجین شده بودند، خبری نیست و تنها نام توس هنوز به‌واسطه‌ی وجود آرامگاه [[فردوسی]]، شاعر بلندآوازه‌ی ایرانی، پابرجا است.<ref>جعفري، گيتاشناسي ايران، ج3، دايرة‌المعارف جغرافيايي ايران، 1379ش، ص313. </ref> | ||
==موقعیت جغرافیایی شهر مشهد== | ==موقعیت جغرافیایی شهر مشهد== | ||
شهر مشهد از طرف شمال و شرق، توسط شهرهای مرزی درگز، کلات و سرخس، و از سمت غرب با شهرستان‌های چناران و نیشابور و از جنوب با تربت‌جام، فریمان و تربت حیدریه احاطه شده است.<ref>مؤسسة گيتاشناسي، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي كشور، تهران، گيتاشناسي، 1383ش. </ref> این شهر، در فاصله 880 کیلومتری از تهران (پایتخت ایران) و در فاصله‌ی 70 کیلومتری از مرز کشور ترکمنستان قرار دارد.<ref>سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، 1380ش، ص133 و 134. </ref> مشهد، در بین دو رشته‌کوه هزارمسجد و بینالود محاصره شده،<ref>سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي كوه‌هاي كشور، ج4، چ1، 1379ش، ص30 و 202 و 225. </ref> و در حوزه رودخانه‌ی کشف‌رود قرار دارد. | شهر مشهد از طرف شمال و شرق، توسط شهرهای مرزی درگز، کلات و سرخس، و از سمت غرب با شهرستان‌های چناران و [[نیشابور]] و از جنوب با تربت‌جام، فریمان و تربت حیدریه احاطه شده است.<ref>مؤسسة گيتاشناسي، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي كشور، تهران، گيتاشناسي، 1383ش. </ref> این شهر، در فاصله 880 کیلومتری از [[تهران]] ([[پایتخت]] [[ایران]]) و در فاصله‌ی 70 کیلومتری از مرز کشور ترکمنستان قرار دارد.<ref>سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، 1380ش، ص133 و 134. </ref> مشهد، در بین دو رشته‌کوه هزارمسجد و بینالود محاصره شده،<ref>سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي كوه‌هاي كشور، ج4، چ1، 1379ش، ص30 و 202 و 225. </ref> و در حوزه رودخانه‌ی کشف‌رود قرار دارد. | ||
==اقلیم مشهد== | ==اقلیم مشهد== | ||
میانگین ارتفاع مشهد از سطح دریا 1050 متر برآورد شده است. آب و هوای این شهر متعادل، متغیر و تقریبا سرد و خشک است. مردم در این شهر، در طول سال، درجه‌ی حرارتی بین 22 درجه سانتیگراد زیر صفر تا 43 درجه سانتیگراد بالای صفر را تجربه می‌کنند. | میانگین ارتفاع مشهد از سطح دریا 1050 متر برآورد شده است. آب و هوای این شهر متعادل، متغیر و تقریبا سرد و خشک است. مردم در این شهر، در طول سال، درجه‌ی حرارتی بین 22 درجه سانتیگراد زیر صفر تا 43 درجه سانتیگراد بالای صفر را تجربه می‌کنند. | ||
==جمعیت مشهد== | ==جمعیت مشهد== | ||
شهر مشهد، در یک قرن اخیر، از رشد جمعیتی بالایی برخوردار بوده است. جمعیت مشهد از 241989 نفر در 1335ش (پس از | شهر مشهد، در یک قرن اخیر، از رشد جمعیتی بالایی برخوردار بوده است. جمعیت مشهد از 241989 نفر در 1335ش (پس از [[تهران]]، [[تبریز]] و [[اصفهان]]، چهارمین شهر پرجمعیت ایران) به 1887405 تن در 1375ش<ref>نورالهي، توزيع و طبقه‌بندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماري‌هاي 75-1335، 1382ش، ص111 و 193. </ref> و به 2070604 نفر در 1384ش <ref>[[مركز آمار ايران]]، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستان‌هاي كشور، 1382ش، ص104. </ref> رسیده و امروز مقام دوم جمعیتی را در میان شهرهای [[ایران]] دارد.<ref>نورالهي، توزيع و طبقه‌بندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماري‌هاي 75-1335، 1382ش، ص268.</ref><br> | ||
جمعیت قابل توجهی از مهاجران افغانستانی در این شهر سکونت دارند. این مهاجران پس از حمله‌ی شوروی و طالبان به ایران پناه آورده‌اند. بر اساس آمار ثبت‌شده، در بازه زمانی سال‌های 1358 تا 1360ش، نزدیک به 5 میلیون افغانستانی به ایران مهاجرت کرده و به استان خراسان و اغلب به شهر مشهد وارد شدند. پس از جنگ ایران و عراق نیز جمعیتی از مهاجرین عراقی وارد ایران شده و بنا به اعتقادات دینی و مذهبی خود، شهر قم یا مشهد را برای سکونت انتخاب کردند. بر اساس آماری که اداره کل اتباع و امور مهاجرین استانداری خراسان اعلام کرده، 95 درصد از مهاجرین این استان، در مشهد اقامت گزیده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2330993/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%AF-%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9 صاحبی، مرضیه، «مهاجرت افغان‌ها برای همسایه دردسرساز شد/ سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد»، وب‌سایت مهرنیوز.] </ref> | جمعیت قابل توجهی از مهاجران افغانستانی در این شهر سکونت دارند. این مهاجران پس از حمله‌ی شوروی و طالبان به [[ایران]] پناه آورده‌اند. بر اساس آمار ثبت‌شده، در بازه زمانی سال‌های 1358 تا 1360ش، نزدیک به 5 میلیون افغانستانی به [[ایران]] مهاجرت کرده و به [[استان خراسان]] و اغلب به شهر مشهد وارد شدند. پس از [[جنگ ایران و عراق]] نیز جمعیتی از مهاجرین عراقی وارد [[ایران]] شده و بنا به اعتقادات دینی و مذهبی خود، شهر قم یا مشهد را برای سکونت انتخاب کردند. بر اساس آماری که اداره کل اتباع و امور مهاجرین استانداری [[خراسان]] اعلام کرده، 95 درصد از مهاجرین این استان، در مشهد اقامت گزیده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2330993/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%AF-%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9 صاحبی، مرضیه، «مهاجرت افغان‌ها برای همسایه دردسرساز شد/ سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد»، وب‌سایت مهرنیوز.] </ref> | ||
==زبان مردم مشهد== | ==زبان مردم مشهد== | ||
زبان مردم مشهد، فارسی با گویش مشهدی است. لهجه‌ی | زبان مردم مشهد، [[فارسی]] با [[گویش مشهدی]] است. [[لهجه مشهدی|لهجه‌ی مشهدی]]، که آن را شاخه‌ای از [[زبان فارسی]] دری می‌دانند، سرشار از واژه‌های کهن و ریشه‌دار [[زبان پارسی]] است. همین [[لهجه مشهدی|لهجه‌ی مشهدی]]، خاستگاه ادبیات غنی و اصیل شاعرانی نامور همچون [[فردوسی]]، [[عطار]] و [[خیام]] بوده است. برخی از اساتید حوزه زبان‌شناسی، [[گویش مشهدی]] را نزدیکترین گویش به [[زبان فارسی]] معیار می‌دانند، زیرا [[فارسی دری]] اصیل، از توس قدیم، [[نیشابور]] و مشهد کنونی انتشار یافته است. | ||
==مذهب مردم مشهد== | ==مذهب مردم مشهد== | ||
اکثریت مردم مشهد، مسلمان و شیعه‌ی دوازده امامی هستند. اقلیت‌های مذهبی به‌صورت پراکنده و اندک در این شهر سکونت دارند. برای مثال، محله‌ای به‌نام «محله جدید» در مشهد هست که در گذشته محل سکونت یهودیان در این شهر بوده است،<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/18321/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز.] </ref> که امروزه به محله‌هایی دیگر کوچ کرده‌اند. ارمنیان نیز در دوران قاجار از طریق تجارت وارد خراسان و سپس در مشهد ساکن شدند. گروهی دیگر از آن‌ها، از سمت آذربایجان و اصفهان به این شهر نقل مکان کردند. | اکثریت مردم مشهد، مسلمان و شیعه‌ی [[دوازده امامی]] هستند. [[اقلیت‌های مذهبی]] به‌صورت پراکنده و اندک در این شهر سکونت دارند. برای مثال، محله‌ای به‌نام «محله جدید» در مشهد هست که در گذشته محل سکونت یهودیان در این شهر بوده است،<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/18321/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز.] </ref> که امروزه به محله‌هایی دیگر کوچ کرده‌اند. ارمنیان نیز در دوران قاجار از طریق تجارت وارد [[خراسان]] و سپس در مشهد ساکن شدند. گروهی دیگر از آن‌ها، از سمت [[آذربایجان]] و [[اصفهان]] به این شهر نقل مکان کردند. | ||
==تقسیمات شهری مشهد== | ==تقسیمات شهری مشهد== | ||
این شهرستان به مرکزیت شهر مشهد، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری داری 4 بخش، 5 شهر و 12 دهستان است.<ref>دفتر تقسيمات كشوري، نشرية عناصر و واحدهاي تقسيمات كشوري، 1384ش. </ref> همچنین، مشهد دارای 13 منطقه‌ی شهرداری، 41 ناحیه شهرسازی، 38 ناحیه‌ی خدماتی و 158 محله است. | این شهرستان به مرکزیت شهر مشهد، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری داری 4 بخش، 5 شهر و 12 دهستان است.<ref>دفتر تقسيمات كشوري، نشرية عناصر و واحدهاي تقسيمات كشوري، 1384ش. </ref> همچنین، مشهد دارای 13 منطقه‌ی شهرداری، 41 ناحیه شهرسازی، 38 ناحیه‌ی خدماتی و 158 محله است. | ||
==خطوط زمینی و هوایی متصل به مشهد== | ==خطوط زمینی و هوایی متصل به مشهد== | ||
شهر مشهد، از طریق دو مسیر در دامنه‌های شمالی و جنوبی رشته‌کوه | شهر مشهد، از طریق دو مسیر در دامنه‌های شمالی و جنوبی رشته‌کوه [[البرز]]، و از مسیر راه‌های زمینی درجه یک که غالبا به‌صورت بزرگراه هستند به [[تهران]] و سایر شهرهای بزرگ کشوری متصل شده است. همچنین، این شهر از طریق خطوط ریلی به نقاط جنوبی، مرکزی و غربی [[ایران]] وصل است. مشهد از مسیر شهر مرزی سرخس با کشور ترکمنستان ارتباط دارد و از طریق مسیر جدید ریلی تربت‌حیدریه ـ خواف و خواف تا مرز افغانستان، به‌طور مستقیم به این کشور نیز متصل شده است.<ref>سازمان نقشه‌برداري كشور، نقشة راه‌هاي ايران، 1384ش.</ref> | ||
فرودگاه بین‌المللی مشهد، شبکه‌ی ارتباطی گسترده‌ای با داخل و خارج از ایران دارد و از موقعیت ممتازی برخوردار است. | فرودگاه بین‌المللی مشهد، شبکه‌ی ارتباطی گسترده‌ای با داخل و خارج از [[ایران]] دارد و از موقعیت ممتازی برخوردار است. | ||
حمل و نقل داخلی مشهد نیز توسط سامانه‌ی تاکسیرانی، اتوبوس‌رانی و مترو (قطار شهری) صورت می‌گیرد. | حمل و نقل داخلی مشهد نیز توسط سامانه‌ی تاکسیرانی، اتوبوس‌رانی و مترو (قطار شهری) صورت می‌گیرد. | ||
==امکانات شهر مشهد== | ==امکانات شهر مشهد== | ||
تأسیس کارخانجات، توسعه‌ی مراکز آموزشی از نظر کیفی و کمی، تأسیس دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی، کتابخانه‌ها، مؤسسات پژوهشی و نیز مراکز تفریحی، گردشگری و خدماتی و زیارتی، در دهه‌های اخیر، این شهر را به | تأسیس کارخانجات، توسعه‌ی مراکز آموزشی از نظر کیفی و کمی، تأسیس دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی، کتابخانه‌ها، مؤسسات پژوهشی و نیز مراکز تفریحی، گردشگری و خدماتی و زیارتی، در دهه‌های اخیر، این شهر را به بزرگترین کانون شهرنشینی و مدنیت در منطقه و برخی کشورهای آسیای مرکزی تبدیل کرده است. | ||
===جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد=== | ===جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد=== | ||
شهر مشهد، به‌عنوان یکی از شهرهای کهن و تاریخی ایران، همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است. جاذبه‌های گردشگری در این شهر را می‌توان به جاذبه‌های مذهبی، تاریخی و طبیعی تقسیم کرد.<br> | شهر مشهد، به‌عنوان یکی از شهرهای کهن و تاریخی ایران، همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است. جاذبه‌های [[گردشگری]] در این شهر را می‌توان به جاذبه‌های مذهبی، تاریخی و طبیعی تقسیم کرد.<br> | ||
'''جاذبه‌های مذهبی'''<br> | '''جاذبه‌های مذهبی'''<br> | ||
مهم‌ترین جاذبه گردشگری مذهبی در این شهر، حرم امام رضا است که سالانه میلیون‌ها مسافر و زائر ایرانی و خارجی را به خود جذب می‌کند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/18321/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز.]</ref> مجموعه آستان قدس | مهم‌ترین جاذبه [[گردشگری مذهبی]] در این شهر، [[حرم امام رضا]] است که سالانه میلیون‌ها مسافر و [[زائر]] ایرانی و خارجی را به خود جذب می‌کند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/18321/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز.]</ref> مجموعه [[آستان قدس رضوی]]، شامل صحن‌ها، رواق‌ها، موزه‌ها، کتابخانه‌ها و [[مسجد گوهرشاد]] از مهم‌ترین و باارزش‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی ـ اسلامی در [[ایران]] و جهان اسلام است. دیگر مساجد، حسینیه‌ها و امام‌زاده‌ها نیز از جمله اماکن پربازدید توسط مسافران هستند. [[مسجد گوهرشاد]]، مسجد هفتادودوتن، مصلی طرق، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاه شیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز، آرامگاه خواجه ربیع، امام‌زاده ناصر در طرقبه، آرامگاه یحیی در جاده سرخس، آرامگاه خواجه اباصلت و خواجه مراد در جاده فریمان از جمله‌ی این اماکن مذهبی هستند.<ref>[https://visit.mashhad.ir/web_directory/100838-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C.html «گردشگری مذهبی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.]</ref> <br> | ||
'''جاذبه‌های تاریخی'''<br> | '''جاذبه‌های تاریخی'''<br> | ||
ازجمله اماکن تاریخی در مشهد، می‌توان به آرامگاه نادرشاه افشار، آرامگاه فردوسی در توس، ایستگاه راه‌آهن، گنبد هارونیه و خشتی و مدرسه عباس‌قلی‌خان در مشهد اشاره کرد.<ref>[https://visit.mashhad.ir/web_directory/100880-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C.html «گردشگری تاریخی و فرهنگی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.] </ref> <br> | ازجمله اماکن تاریخی در مشهد، می‌توان به آرامگاه نادرشاه افشار، آرامگاه [[فردوسی]] در توس، ایستگاه راه‌آهن، گنبد هارونیه و خشتی و مدرسه عباس‌قلی‌خان در مشهد اشاره کرد.<ref>[https://visit.mashhad.ir/web_directory/100880-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C.html «گردشگری تاریخی و فرهنگی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.] </ref> <br> | ||
'''جاذبه‌های طبیعی'''<br> | '''جاذبه‌های طبیعی'''<br> | ||
[[شاندیز]]، [[طرقبه]]، زشک، پارک ملت، روستای کنگ، نغندر، جاغرق، چالیدره، پارک جنگلی وکیل‌آباد، باغ وحش وکیل‌آباد، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نه‌دره، پارک کوهسنگی، آبشار قره‌سو، دره اخملد، فریزی، سد ارداک، هفت‌حوض، چشمه گیلاس و چشمه گلاب نیز از جمله اماکن طبیعی و جذاب برای توریست‌ها در شهر مشهد هستند.<ref>[https://visit.mashhad.ir/web_directory/100690-%D8%AA%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AD%DB%8C-%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%DB%8C.html «گردشگری تفریحی و طبیعت گردی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.] </ref> | |||
===اماکن تفریحی و تجاری=== | ===اماکن تفریحی و تجاری=== | ||
در شهر مشهد، طی سال‌های اخیر چندین پارک درون شهری، فضای سبز و پارک آبی ساخته شده است. مانند: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستان‌پارک خورشید، پارک بانوان، پارک ریحانه (مختص بانوان)، باغ ملی، پارک پردیس قائم، پارک بزرگ وحدت، پارک بسیج، پارک امت، پارک میرزاکوچک‌خان، پارک مینیاتوری، باغ گل‌ها، سرزمین موج‌های آبی، پارک آبی ایرانیان، پارک ساحلی آفتاب و سرزمین موج‌های خروشان.<br> | در شهر مشهد، طی سال‌های اخیر چندین پارک درون شهری، فضای سبز و پارک آبی ساخته شده است. مانند: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستان‌پارک خورشید، پارک بانوان، پارک ریحانه (مختص بانوان)، باغ ملی، پارک پردیس قائم، پارک بزرگ وحدت، پارک بسیج، پارک امت، پارک میرزاکوچک‌خان، پارک مینیاتوری، باغ گل‌ها، سرزمین موج‌های آبی، پارک آبی ایرانیان، پارک ساحلی آفتاب و سرزمین موج‌های خروشان.<br> | ||
از مهم‌ترین مراکز خرید در مشهد نیز می‌توان به بازار | از مهم‌ترین مراکز خرید در مشهد نیز می‌توان به [[بازار رضا]]، مجتمع تجاری پروما، بازار بین‌المللی، آرمیتاژ گلشن، بازار خیام، مجتمع آلتون، مجتمع تجاری الماس شرق و مجتمع تجاری وصال، زیست خاور، یاقوت مصلی، بازار مرکزی، شهر شب، مجتمع تجاری تک، مجتمع تابان و رویال سنتر اشاره کرد.<ref>[https://visit.mashhad.ir/web_directory/100687-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B2-%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF.html «بازار و مراکز خرید»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.]</ref> نمایشگاه بین‌المللی مشهد نیز به‌عنوان یکی از بزرگترین و فعال‌ترین نمایشگاه‌های سراسر ایران، از مهم‌ترین مراکز تجاری این شهر محسوب می‌شود.<ref>[http://expo.ir/ «پایگاه اینترنتی نمایشگاه بین‌المللی مشهد».] </ref> <br> | ||
===امکانات آموزشی=== | ===امکانات آموزشی=== | ||
'''دانشگاه‌ها'''<br> | '''دانشگاه‌ها'''<br> | ||
شهر مشهد، به‌واسطه‌ی دارا بودن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متعدد از جمله دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بین‌المللی امام رضا، دانشگاه علوم اسلامی | شهر مشهد، به‌واسطه‌ی دارا بودن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متعدد از جمله [[دانشگاه فردوسی]] مشهد، دانشگاه بین‌المللی امام رضا، [[دانشگاه علوم اسلامی رضوی]]، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و [[دانشگاه آزاد]] و سایر دانشگاه‌ها، به‌عنوان دومین قطب علمی و آموزشی [[ایران]] شناخته شده است. همچنین، مشهد در 1387ش، توسط سازمان بین‌المللی کلان‌شهرهای جهان، پس از مونترال کانادا، به‌عنوان دومین مقر آموزشی این سازمان انتخاب شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/777719/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D8%AF «مشهد به عنوان مرکز آموزش متروپلیس انتخاب شد»، خبرگزاری مهر.] </ref> <br> | ||
'''مدارس'''<br> | '''مدارس'''<br> | ||
ساخت مدارس نیز در این شهر، قدمتی طولانی دارد. نخستین مدارس به شیوه‌ی مدرن در دوران ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. میرزا حسن رشدیه در 1267ش، پس از مخالفت‌های شدیدی که در راستای ساخت مدارس در تبریز با آن روبه‌رو شد، به مشهد آمد و مدرسه‌ای بزرگ به‌راه انداخت. پس از آن، مدارس بسیاری در سطح شهر مشهد و استان خراسان بنا گردید. امروزه، اداره کل آموزش و پرورش مشهد، 7 ناحیه‌ی این شهر به‌علاوه‌ی ناحیه تبادکان را تحت پوشش خود دارد. <br> | ساخت مدارس نیز در این شهر، قدمتی طولانی دارد. نخستین مدارس به شیوه‌ی مدرن در دوران ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. میرزا حسن رشدیه در 1267ش، پس از مخالفت‌های شدیدی که در راستای ساخت مدارس در [[تبریز]] با آن روبه‌رو شد، به مشهد آمد و مدرسه‌ای بزرگ به‌راه انداخت. پس از آن، مدارس بسیاری در سطح شهر مشهد و [[استان خراسان]] بنا گردید. امروزه، اداره کل آموزش و پرورش مشهد، 7 ناحیه‌ی این شهر به‌علاوه‌ی ناحیه تبادکان را تحت پوشش خود دارد. <br> | ||
'''مدارس حوزوی'''<br> | '''مدارس حوزوی'''<br> | ||
حوزه علمیه مشهد نیز در شمار بهترین مدارس علمی در جهان تشیع محسوب می‌شود. این مدرسه علمیه، در قرون اول ظهور اسلام تأسیس شد و با گذر زمان، تکمیل گردید و بر رونق آن افزوده شد. پس از انقلاب اسلامی ایران، این مدرسه و سایر مدارس دینی این شهر، بازسازی شدند.<ref>پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص358-367.</ref> <br> | [[حوزه علمیه مشهد]] نیز در شمار بهترین مدارس علمی در جهان تشیع محسوب می‌شود. این مدرسه علمیه، در قرون اول ظهور [[اسلام]] تأسیس شد و با گذر زمان، تکمیل گردید و بر رونق آن افزوده شد. پس از [[انقلاب اسلامی]] ایران، این مدرسه و سایر مدارس دینی این شهر، بازسازی شدند.<ref>پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص358-367.</ref> <br> | ||
'''مراکز تحقیقاتی'''<br> | '''مراکز تحقیقاتی'''<br> | ||
مراکز تحقیقاتی و پارک‌های علم و فناوری بسیاری در شهر مشهد بنا شده‌اند. مراکزی مانند پژوهشکده‌ی محیط‌های خشک، پژوهشکده‌ی علوم و صنایع غذایی، پژوهشکده‌ی بوعلی، پژوهشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، پژوهشکده‌ی اقبال جهاد دانشگاهی، پژوهشکده‌ی تربیت بدنی و علوم ورزشی مشهد، پژوهشکده‌ی اقلیم‌شناسی و پارک علم و فناوری خراسان رضوی که در 1381ش آغاز به کار کرد، از آن جمله هستند. | مراکز تحقیقاتی و [[پارک علم و فناوری|پارک‌های علم و فناوری]] بسیاری در شهر مشهد بنا شده‌اند. مراکزی مانند پژوهشکده‌ی محیط‌های خشک، پژوهشکده‌ی علوم و صنایع غذایی، پژوهشکده‌ی بوعلی، پژوهشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، پژوهشکده‌ی اقبال جهاد دانشگاهی، پژوهشکده‌ی تربیت بدنی و علوم ورزشی مشهد، پژوهشکده‌ی اقلیم‌شناسی و پارک علم و فناوری خراسان رضوی که در 1381ش آغاز به کار کرد، از آن جمله هستند. | ||
===مراکز بهداشتی و درمانی شهر مشهد=== | ===مراکز بهداشتی و درمانی شهر مشهد=== | ||
پیش از ساخت بیمارستان امام رضا در شهر مشهد، چندین درمانگاه متعلق به آستان قدس رضوی وجود داشت.<ref>[https://www.isna.ir/news/93060905028/%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF «از اولین روزنامه تا اولین سینما در مشهد»، خبرگزاری ایسنا.] </ref> امروزه، مراکز تخصصی بسیاری در مشهد مشغول به فعالیت و خدمت‌رسانی هستند. بیمارستان تخصصی قلب و عروق جوادالائمه، بیمارستان تخصصی چشم خاتم‌الانبیاء، بیمارستان تخصصی کودکان دکتر شیخ، بیمارستان فوق‌تخصصی رضوی و مراکز تخصصی دندانپزشکی از آن جمله هستند.<br> | پیش از ساخت بیمارستان امام رضا در شهر مشهد، چندین درمانگاه متعلق به آستان قدس رضوی وجود داشت.<ref>[https://www.isna.ir/news/93060905028/%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF «از اولین روزنامه تا اولین سینما در مشهد»، خبرگزاری ایسنا.] </ref> امروزه، مراکز تخصصی بسیاری در مشهد مشغول به فعالیت و خدمت‌رسانی هستند. بیمارستان تخصصی قلب و عروق جوادالائمه، بیمارستان تخصصی چشم خاتم‌الانبیاء، بیمارستان تخصصی کودکان دکتر شیخ، بیمارستان فوق‌تخصصی رضوی و مراکز تخصصی دندانپزشکی از آن جمله هستند.<br> | ||
همچنین، درمان سه‌بُعدی بیماران سرطانی در مراکز درمانی امام رضا و امید مشهد صورت می‌گیرد.<ref>[http://old.alef.ir/vdcaiin6y49n0o1.k5k4.html?17wml «درمان سه‌بعدی سرطان در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد/ راهکارهای جلوگیری از سرطان»، جامعه خبری تحلیلی الف.] </ref> این شهر، همچنین در زمینه‌ی پیوند اعضا، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد و از مراکز اصلی آن در ایران محسوب می‌شود.<ref>[http://mashhad.irib.ir/-/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B7%D8%A8-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B9%D8%B6%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D9%88-%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA?redirect=http%3A%2F%2Fmashhad.irib.ir%2Fradio%2Farchive%3Fp_p_id%3D3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_count%3D1%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_advancedSearch%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_entryClassName%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_displayDate%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedselection%3D0%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_keywords%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_expirationDate%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_displayWebContentArchiveInTheme%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_delta%3D20%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_searchSort%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_format%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_andOperator%3Dtrue%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedfrom%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedto%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_assetCategoryIds%3D422051%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_resetCur%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_cur%3D17%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_struts_action%3D%252Fsearch%252Fsearch «مشهد به‌عنوان قطب پیوند عضو در کشور نیازمند حمایت بیشتر دولت و خیران است»، وب‌سایت صدا و سیمای خراسان رضوی.] </ref> مشهد، یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری سلامت است. | همچنین، درمان سه‌بُعدی بیماران سرطانی در مراکز درمانی امام رضا و امید مشهد صورت می‌گیرد.<ref>[http://old.alef.ir/vdcaiin6y49n0o1.k5k4.html?17wml «درمان سه‌بعدی سرطان در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد/ راهکارهای جلوگیری از سرطان»، جامعه خبری تحلیلی الف.] </ref> این شهر، همچنین در زمینه‌ی پیوند اعضا، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد و از مراکز اصلی آن در ایران محسوب می‌شود.<ref>[http://mashhad.irib.ir/-/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B7%D8%A8-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B9%D8%B6%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D9%88-%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA?redirect=http%3A%2F%2Fmashhad.irib.ir%2Fradio%2Farchive%3Fp_p_id%3D3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_count%3D1%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_advancedSearch%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_entryClassName%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_displayDate%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedselection%3D0%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_keywords%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_expirationDate%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_displayWebContentArchiveInTheme%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_delta%3D20%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_searchSort%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_format%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_andOperator%3Dtrue%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedfrom%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedto%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_assetCategoryIds%3D422051%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_resetCur%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_cur%3D17%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_struts_action%3D%252Fsearch%252Fsearch «مشهد به‌عنوان قطب پیوند عضو در کشور نیازمند حمایت بیشتر دولت و خیران است»، وب‌سایت صدا و سیمای خراسان رضوی.] </ref> مشهد، یکی از مهم‌ترین مراکز [[گردشگری سلامت]] است. | ||
===مراکز فرهنگی شهر مشهد=== | ===مراکز فرهنگی شهر مشهد=== | ||
مشهد، در هفتمین اجلاس آیسسکو که در الجزایر برگزار شد، به‌عنوان پایتخت | مشهد، در هفتمین اجلاس آیسسکو که در الجزایر برگزار شد، به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در 2017م انتخاب شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/81759389/%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D9%8A%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%D9%8A-%D8%AA%D8%A7-%D9%BE%D8%A7%D9%8A%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D9%8A-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-475%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF2017 «از پایتخت معنوی تا پایتخت فرهنگی جهان اسلام»، وب‌سایت ایرنا.] </ref> در این شهر، سینماها، نگارخانه‌ها، فرهنگ‌سراها، کتابخانه‌ها و موزه‌های بزرگ و متعددی وجود دارد. | ||
[[پرونده:شله.jpg|200px|thumb|left|شله (شله مشهدی)]] | [[پرونده:شله.jpg|200px|thumb|left|شله (شله مشهدی)]] | ||
==سوغات شهر مشهد== | ==سوغات شهر مشهد== | ||
نسخهٔ ۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۰۸
مشهد؛ مرکز استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران
مشهد، کلان‌شهری در شمال شرقی ایران است که با مساحت 351 کیلومتر مربع، دومین شهر بزرگ ایران پس از تهران شمرده می‌شود. در سرشماری 1395ش، جمعیت این شهر 3،001،184 نفر اعلام گردید که در مقایسه با آمار سایر شهرها، مشهد عنوان دومین شهر پرجمعیت ایران را نیز به خود اختصاص داده است. وجود حرم امام رضا در مشهد، این شهر را به یکی از مراکز گردشگری ایران و قطب گردشگری مذهبی تبدیل کرده است. در سال 1388ش، مشهد به‌عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد. سالانه، بیش از 27 میلیون زائر ایرانی و حدود 2 میلیون زائر خارجی، به این شهر سفر می‌کنند.
بیش از 93 درصد از مردم مشهد، فارسی‌زبان هستند و بقیه ساکنان این شهر با زبان‌های ترکی، کُردی، شمالی و عربی سخن می‌گویند.
پیشینه نام مشهد
پیش از حضور امام علی بن موسی‌الرضا، این شهر را توس، نوغان (نوقان) و سناباد می‌گفتند. پس از دفن امام هشتم شیعیان در سناباد (203ق)، این محل را «مشهد الرضا» ناميدند.[۱] شیعیان در آبادانی این شهر و حرم امام رضا بسیار کوشیدند و به‌ویژه از دوره صفویان، بارگاهی پرشکوه در این مکان برپا کردند.[۲]
در نوشته‌های کهنی که از 1000 سال پیش بر جای مانده، از این شهر به‌عنوان سرزمینی که مرقد امام رضا در آن است،[۳] و نیز به‌عنوان مهم‌ترین و کهن‌ترین شهر خراسان[۴] یاد شده است. همچنین در کتاب‌های معروفی مانند «عجایب المخلوقات» طوسی،[۵] «البلدان» یعقوبی،[۶] «صورة الارض» ابن‌حوقل،[۷] «سفرنامه» ابن‌بطوطه و «روضات الجنّات فی اوصاف مدینة هرات» زمجی اسفزاری به این شهر و مرقد امام هشتم در کنار قبر هارون‌الرشید (خلیفه عباسی) و نیز «مشهد مقدس رضوی»، اشاراتی صورت گرفته است. ابن‌بابویه قمی در سده‌ی چهارم هجری، در «عیون اخبار الرضا»، یک فصل را به مشهد اختصاص داده و در آن از این شهر با اسامی «مشهد» و «مشهد رضوی» یاد کرده است.[۸]
با توجه به مکتوبات و آثار برجای‌مانده، به نظر می‌رسد که نام نوغان در دوره‌ی ایلخانیان به تدریج به «المشهد» یا «مشهد» تغییر کرد. در همین دوره، شهر مشهد با اسامی «مشهد رضا»، «مشهد مقدس» و «مشهد توس» شناخته می‌شد. کلمه «مشهد» برای اولین بار در قرن دهم میلادی با نام «المشهد» در کتاب مَقدِسی دیده شده است.[۹] حمدالله مستوفی نیز از اولین افرادی است که نام «مشهد» را در کتاب خود در 740ق، به‌کار برد.[۱۰] کلاویخو، فرستاده پادشاه اسپانیا در دوره تیمور لنگ، نیز از مشهد به‌همین نام و به‌عنوان شهر عمده زیارتی با خیل عظیمی از زائران یاد کرده است.[۱۱]
با گسترش روزافزون شهر مشهد، امروزه دیگر از نام‌های قدیمی آن مانند نوقان و قریه سناباد و سایر روستاهایی که با نام مشهد امام رضا عجین شده بودند، خبری نیست و تنها نام توس هنوز به‌واسطه‌ی وجود آرامگاه فردوسی، شاعر بلندآوازه‌ی ایرانی، پابرجا است.[۱۲]
موقعیت جغرافیایی شهر مشهد
شهر مشهد از طرف شمال و شرق، توسط شهرهای مرزی درگز، کلات و سرخس، و از سمت غرب با شهرستان‌های چناران و نیشابور و از جنوب با تربت‌جام، فریمان و تربت حیدریه احاطه شده است.[۱۳] این شهر، در فاصله 880 کیلومتری از تهران (پایتخت ایران) و در فاصله‌ی 70 کیلومتری از مرز کشور ترکمنستان قرار دارد.[۱۴] مشهد، در بین دو رشته‌کوه هزارمسجد و بینالود محاصره شده،[۱۵] و در حوزه رودخانه‌ی کشف‌رود قرار دارد.
اقلیم مشهد
میانگین ارتفاع مشهد از سطح دریا 1050 متر برآورد شده است. آب و هوای این شهر متعادل، متغیر و تقریبا سرد و خشک است. مردم در این شهر، در طول سال، درجه‌ی حرارتی بین 22 درجه سانتیگراد زیر صفر تا 43 درجه سانتیگراد بالای صفر را تجربه می‌کنند.
جمعیت مشهد
شهر مشهد، در یک قرن اخیر، از رشد جمعیتی بالایی برخوردار بوده است. جمعیت مشهد از 241989 نفر در 1335ش (پس از تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران) به 1887405 تن در 1375ش[۱۶] و به 2070604 نفر در 1384ش [۱۷] رسیده و امروز مقام دوم جمعیتی را در میان شهرهای ایران دارد.[۱۸]
جمعیت قابل توجهی از مهاجران افغانستانی در این شهر سکونت دارند. این مهاجران پس از حمله‌ی شوروی و طالبان به ایران پناه آورده‌اند. بر اساس آمار ثبت‌شده، در بازه زمانی سال‌های 1358 تا 1360ش، نزدیک به 5 میلیون افغانستانی به ایران مهاجرت کرده و به استان خراسان و اغلب به شهر مشهد وارد شدند. پس از جنگ ایران و عراق نیز جمعیتی از مهاجرین عراقی وارد ایران شده و بنا به اعتقادات دینی و مذهبی خود، شهر قم یا مشهد را برای سکونت انتخاب کردند. بر اساس آماری که اداره کل اتباع و امور مهاجرین استانداری خراسان اعلام کرده، 95 درصد از مهاجرین این استان، در مشهد اقامت گزیده‌اند.[۱۹]
زبان مردم مشهد
زبان مردم مشهد، فارسی با گویش مشهدی است. لهجه‌ی مشهدی، که آن را شاخه‌ای از زبان فارسی دری می‌دانند، سرشار از واژه‌های کهن و ریشه‌دار زبان پارسی است. همین لهجه‌ی مشهدی، خاستگاه ادبیات غنی و اصیل شاعرانی نامور همچون فردوسی، عطار و خیام بوده است. برخی از اساتید حوزه زبان‌شناسی، گویش مشهدی را نزدیکترین گویش به زبان فارسی معیار می‌دانند، زیرا فارسی دری اصیل، از توس قدیم، نیشابور و مشهد کنونی انتشار یافته است.
مذهب مردم مشهد
اکثریت مردم مشهد، مسلمان و شیعه‌ی دوازده امامی هستند. اقلیت‌های مذهبی به‌صورت پراکنده و اندک در این شهر سکونت دارند. برای مثال، محله‌ای به‌نام «محله جدید» در مشهد هست که در گذشته محل سکونت یهودیان در این شهر بوده است،[۲۰] که امروزه به محله‌هایی دیگر کوچ کرده‌اند. ارمنیان نیز در دوران قاجار از طریق تجارت وارد خراسان و سپس در مشهد ساکن شدند. گروهی دیگر از آن‌ها، از سمت آذربایجان و اصفهان به این شهر نقل مکان کردند.
تقسیمات شهری مشهد
این شهرستان به مرکزیت شهر مشهد، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری داری 4 بخش، 5 شهر و 12 دهستان است.[۲۱] همچنین، مشهد دارای 13 منطقه‌ی شهرداری، 41 ناحیه شهرسازی، 38 ناحیه‌ی خدماتی و 158 محله است.
خطوط زمینی و هوایی متصل به مشهد
شهر مشهد، از طریق دو مسیر در دامنه‌های شمالی و جنوبی رشته‌کوه البرز، و از مسیر راه‌های زمینی درجه یک که غالبا به‌صورت بزرگراه هستند به تهران و سایر شهرهای بزرگ کشوری متصل شده است. همچنین، این شهر از طریق خطوط ریلی به نقاط جنوبی، مرکزی و غربی ایران وصل است. مشهد از مسیر شهر مرزی سرخس با کشور ترکمنستان ارتباط دارد و از طریق مسیر جدید ریلی تربت‌حیدریه ـ خواف و خواف تا مرز افغانستان، به‌طور مستقیم به این کشور نیز متصل شده است.[۲۲] فرودگاه بین‌المللی مشهد، شبکه‌ی ارتباطی گسترده‌ای با داخل و خارج از ایران دارد و از موقعیت ممتازی برخوردار است. حمل و نقل داخلی مشهد نیز توسط سامانه‌ی تاکسیرانی، اتوبوس‌رانی و مترو (قطار شهری) صورت می‌گیرد.
امکانات شهر مشهد
تأسیس کارخانجات، توسعه‌ی مراکز آموزشی از نظر کیفی و کمی، تأسیس دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی، کتابخانه‌ها، مؤسسات پژوهشی و نیز مراکز تفریحی، گردشگری و خدماتی و زیارتی، در دهه‌های اخیر، این شهر را به بزرگترین کانون شهرنشینی و مدنیت در منطقه و برخی کشورهای آسیای مرکزی تبدیل کرده است.
جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد
شهر مشهد، به‌عنوان یکی از شهرهای کهن و تاریخی ایران، همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است. جاذبه‌های گردشگری در این شهر را می‌توان به جاذبه‌های مذهبی، تاریخی و طبیعی تقسیم کرد.
جاذبه‌های مذهبی
مهم‌ترین جاذبه گردشگری مذهبی در این شهر، حرم امام رضا است که سالانه میلیون‌ها مسافر و زائر ایرانی و خارجی را به خود جذب می‌کند.[۲۳] مجموعه آستان قدس رضوی، شامل صحن‌ها، رواق‌ها، موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مسجد گوهرشاد از مهم‌ترین و باارزش‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی ـ اسلامی در ایران و جهان اسلام است. دیگر مساجد، حسینیه‌ها و امام‌زاده‌ها نیز از جمله اماکن پربازدید توسط مسافران هستند. مسجد گوهرشاد، مسجد هفتادودوتن، مصلی طرق، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاه شیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز، آرامگاه خواجه ربیع، امام‌زاده ناصر در طرقبه، آرامگاه یحیی در جاده سرخس، آرامگاه خواجه اباصلت و خواجه مراد در جاده فریمان از جمله‌ی این اماکن مذهبی هستند.[۲۴]
جاذبه‌های تاریخی
ازجمله اماکن تاریخی در مشهد، می‌توان به آرامگاه نادرشاه افشار، آرامگاه فردوسی در توس، ایستگاه راه‌آهن، گنبد هارونیه و خشتی و مدرسه عباس‌قلی‌خان در مشهد اشاره کرد.[۲۵]
جاذبه‌های طبیعی
شاندیز، طرقبه، زشک، پارک ملت، روستای کنگ، نغندر، جاغرق، چالیدره، پارک جنگلی وکیل‌آباد، باغ وحش وکیل‌آباد، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نه‌دره، پارک کوهسنگی، آبشار قره‌سو، دره اخملد، فریزی، سد ارداک، هفت‌حوض، چشمه گیلاس و چشمه گلاب نیز از جمله اماکن طبیعی و جذاب برای توریست‌ها در شهر مشهد هستند.[۲۶]
اماکن تفریحی و تجاری
در شهر مشهد، طی سال‌های اخیر چندین پارک درون شهری، فضای سبز و پارک آبی ساخته شده است. مانند: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستان‌پارک خورشید، پارک بانوان، پارک ریحانه (مختص بانوان)، باغ ملی، پارک پردیس قائم، پارک بزرگ وحدت، پارک بسیج، پارک امت، پارک میرزاکوچک‌خان، پارک مینیاتوری، باغ گل‌ها، سرزمین موج‌های آبی، پارک آبی ایرانیان، پارک ساحلی آفتاب و سرزمین موج‌های خروشان.
از مهم‌ترین مراکز خرید در مشهد نیز می‌توان به بازار رضا، مجتمع تجاری پروما، بازار بین‌المللی، آرمیتاژ گلشن، بازار خیام، مجتمع آلتون، مجتمع تجاری الماس شرق و مجتمع تجاری وصال، زیست خاور، یاقوت مصلی، بازار مرکزی، شهر شب، مجتمع تجاری تک، مجتمع تابان و رویال سنتر اشاره کرد.[۲۷] نمایشگاه بین‌المللی مشهد نیز به‌عنوان یکی از بزرگترین و فعال‌ترین نمایشگاه‌های سراسر ایران، از مهم‌ترین مراکز تجاری این شهر محسوب می‌شود.[۲۸]
امکانات آموزشی
دانشگاه‌ها
شهر مشهد، به‌واسطه‌ی دارا بودن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متعدد از جمله دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بین‌المللی امام رضا، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشگاه آزاد و سایر دانشگاه‌ها، به‌عنوان دومین قطب علمی و آموزشی ایران شناخته شده است. همچنین، مشهد در 1387ش، توسط سازمان بین‌المللی کلان‌شهرهای جهان، پس از مونترال کانادا، به‌عنوان دومین مقر آموزشی این سازمان انتخاب شد.[۲۹]
مدارس
ساخت مدارس نیز در این شهر، قدمتی طولانی دارد. نخستین مدارس به شیوه‌ی مدرن در دوران ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. میرزا حسن رشدیه در 1267ش، پس از مخالفت‌های شدیدی که در راستای ساخت مدارس در تبریز با آن روبه‌رو شد، به مشهد آمد و مدرسه‌ای بزرگ به‌راه انداخت. پس از آن، مدارس بسیاری در سطح شهر مشهد و استان خراسان بنا گردید. امروزه، اداره کل آموزش و پرورش مشهد، 7 ناحیه‌ی این شهر به‌علاوه‌ی ناحیه تبادکان را تحت پوشش خود دارد.
مدارس حوزوی
حوزه علمیه مشهد نیز در شمار بهترین مدارس علمی در جهان تشیع محسوب می‌شود. این مدرسه علمیه، در قرون اول ظهور اسلام تأسیس شد و با گذر زمان، تکمیل گردید و بر رونق آن افزوده شد. پس از انقلاب اسلامی ایران، این مدرسه و سایر مدارس دینی این شهر، بازسازی شدند.[۳۰]
مراکز تحقیقاتی
مراکز تحقیقاتی و پارک‌های علم و فناوری بسیاری در شهر مشهد بنا شده‌اند. مراکزی مانند پژوهشکده‌ی محیط‌های خشک، پژوهشکده‌ی علوم و صنایع غذایی، پژوهشکده‌ی بوعلی، پژوهشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، پژوهشکده‌ی اقبال جهاد دانشگاهی، پژوهشکده‌ی تربیت بدنی و علوم ورزشی مشهد، پژوهشکده‌ی اقلیم‌شناسی و پارک علم و فناوری خراسان رضوی که در 1381ش آغاز به کار کرد، از آن جمله هستند.
مراکز بهداشتی و درمانی شهر مشهد
پیش از ساخت بیمارستان امام رضا در شهر مشهد، چندین درمانگاه متعلق به آستان قدس رضوی وجود داشت.[۳۱] امروزه، مراکز تخصصی بسیاری در مشهد مشغول به فعالیت و خدمت‌رسانی هستند. بیمارستان تخصصی قلب و عروق جوادالائمه، بیمارستان تخصصی چشم خاتم‌الانبیاء، بیمارستان تخصصی کودکان دکتر شیخ، بیمارستان فوق‌تخصصی رضوی و مراکز تخصصی دندانپزشکی از آن جمله هستند.
همچنین، درمان سه‌بُعدی بیماران سرطانی در مراکز درمانی امام رضا و امید مشهد صورت می‌گیرد.[۳۲] این شهر، همچنین در زمینه‌ی پیوند اعضا، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد و از مراکز اصلی آن در ایران محسوب می‌شود.[۳۳] مشهد، یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری سلامت است.
مراکز فرهنگی شهر مشهد
مشهد، در هفتمین اجلاس آیسسکو که در الجزایر برگزار شد، به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در 2017م انتخاب شد.[۳۴] در این شهر، سینماها، نگارخانه‌ها، فرهنگ‌سراها، کتابخانه‌ها و موزه‌های بزرگ و متعددی وجود دارد.
سوغات شهر مشهد
زعفران، زرشک، نبات، هل، خشکبار، ادویه، قالی و گلیم و نمد، انگشتر فیروزه و عقیق از سوغاتی‌های معروف شهر مشهد است.[۳۵]
غذاهای مشهدی
دیگچه، شیشلیک، شله‌مشهدی، کوکو شیرین و چنگالی از خوراکی‌های مخصوص مردم در مشهد است. شله‌مشهدی، که از جمله غذاهای آیینی این شهر نیز محسوب می‌شود، در فهرست آثار معنوی ایران، به ثبت رسیده است.
پانویس
- ↑ صدرالمتالهین لاهیجانی، تاریخ و جغرافیای شهر مشهد، 1386ش، ص33.
- ↑ افشارسيستاني، پژوهش در نام شهرهاي ايران، چ2، 1382ش، ص577.
- ↑ حدودالعالم من المشرق الي المغرب، 1362ش، ص90.
- ↑ قلقشندي، جغرافياي تاريخي ايران در قرن نهم هجري، ج2، 1384ش، ص100.
- ↑ طوسي، عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات، چ2، 1382ش، ص245 و 246.
- ↑ يعقوبي، البلدان، 1408ق، ص47 و 70.
- ↑ ابن‌حوقل، صورةالارض، 1345ش، ص169.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۱۳۸۳ش، ص152 و 153.
- ↑ بارتولد، تذكره جغرافيايي تاريخي ايران، چ3، 1372ش، ص133.
- ↑ مستوفي، نزهة القلوب، 1333ق، ص151.
- ↑ كلاويخو، سفرنامه، چ3، 1374ش، ص192 و 193.
- ↑ جعفري، گيتاشناسي ايران، ج3، دايرة‌المعارف جغرافيايي ايران، 1379ش، ص313.
- ↑ مؤسسة گيتاشناسي، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي كشور، تهران، گيتاشناسي، 1383ش.
- ↑ سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، 1380ش، ص133 و 134.
- ↑ سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي كوه‌هاي كشور، ج4، چ1، 1379ش، ص30 و 202 و 225.
- ↑ نورالهي، توزيع و طبقه‌بندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماري‌هاي 75-1335، 1382ش، ص111 و 193.
- ↑ مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستان‌هاي كشور، 1382ش، ص104.
- ↑ نورالهي، توزيع و طبقه‌بندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماري‌هاي 75-1335، 1382ش، ص268.
- ↑ صاحبی، مرضیه، «مهاجرت افغان‌ها برای همسایه دردسرساز شد/ سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد»، وب‌سایت مهرنیوز.
- ↑ «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز.
- ↑ دفتر تقسيمات كشوري، نشرية عناصر و واحدهاي تقسيمات كشوري، 1384ش.
- ↑ سازمان نقشه‌برداري كشور، نقشة راه‌هاي ايران، 1384ش.
- ↑ «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز.
- ↑ «گردشگری مذهبی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.
- ↑ «گردشگری تاریخی و فرهنگی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.
- ↑ «گردشگری تفریحی و طبیعت گردی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.
- ↑ «بازار و مراکز خرید»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.
- ↑ «پایگاه اینترنتی نمایشگاه بین‌المللی مشهد».
- ↑ «مشهد به عنوان مرکز آموزش متروپلیس انتخاب شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص358-367.
- ↑ «از اولین روزنامه تا اولین سینما در مشهد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «درمان سه‌بعدی سرطان در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد/ راهکارهای جلوگیری از سرطان»، جامعه خبری تحلیلی الف.
- ↑ «مشهد به‌عنوان قطب پیوند عضو در کشور نیازمند حمایت بیشتر دولت و خیران است»، وب‌سایت صدا و سیمای خراسان رضوی.
- ↑ «از پایتخت معنوی تا پایتخت فرهنگی جهان اسلام»، وب‌سایت ایرنا.
- ↑ «سوغات خراسان رضوی هفت‌سین توشه گردشگران نوروزی»، خبرگزاری مهر.
منابع
- ابن‌حوقل، صورة الارض، ترجمة جعفر شعار، تهران، بنياد فرهنگ ايران، 1345ش.
- «از اولین روزنامه تا اولین سینما در مشهد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 9 شهریور 1393ش.
- «از پایتخت معنوی تا پایتخت فرهنگی جهان اسلام»، وب‌سایت ایرنا، تاریخ بارگذاری: 23 شهریور 1394ش.
- افشار سيستاني، ايرج، پژوهش در نام شهرهاي ايران، چ2، تهران، روزنه، 1382ش.
- بارتولد، تذكره جغرافيايي تاريخي ايران، ترجمة حمزه سردادور، چ3، تهران، توس، 1372ش.
- «بازار و مراکز خرید»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد، تاریخ بازدید: 4 آذر 1400ش.
- «پایگاه اینترنتی نمایشگاه بین‌المللی مشهد»، تاریخ بازدید: 4 آذر 1400ش.
- پسندیده، محمود، حوزه علمیه خراسان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، دايرة‌المعارف جغرافيايي ايران، چ1، تهران، گيتاشناسي، 1379ش.
- حدود العالم من المشرق الي المغرب، به‌تحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوري، 1362ش.
- «درمان سه‌بعدی سرطان در بیمارستان امام رضا (ع) مشهد/ راهکارهای جلوگیری از سرطان»، جامعه خبری تحلیلی الف، تاریخ بارگذاری: 9 بهمن 1391ش.
- دفتر تقسيمات كشوري، نشرية عناصر و واحدهاي تقسيمات كشوري، تهران، دفتر تقسيمات كشوري (وزارت كشور)، 1384ش.
- سازمان نقشه‌برداري كشور، نقشة راه‌هاي ايران، تهران، سازمان نقشه‌برداري كشور (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1384ش.
- سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، اطلس جاده‌هاي ايران، ويرايش دوم، تهران، همشهري، 1380ش.
- سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي كوه‌هاي كشور، چ1، تهران، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1379ش.
- «سوغات خراسان رضوی هفت‌سین توشه گردشگران نوروزی»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 5 فروردین 1394ش.
- صاحبی، مرضیه، «مهاجرت افغان‌ها برای همسایه دردسرساز شد/ سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد»، وب‌سایت مهرنیوز، تاریخ بارگذاری: 23 تیر 1393ش.
- صدرالمتالهین لاهیجانی، محمد بن محمدعلی، تاریخ و جغرافیای شهر مشهد، تهران، انصار، 1386ش.
- طوسي، محمد بن محمود، عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات، چ2، تهران، علمي و فرهنگي، 1382ش.
- قلقشندي، احمد بن علي، جغرافياي تاريخي ايران در قرن نهم هجري، ترجمة محجوب الزويري، تهران، وزارت امور خارجه (مركز چاپ و انتشارات)، 1384ش.
- كلاويخو، سفرنامه، ترجمة مسعود رجب‌نيا، چ3، تهران، علمي و فرهنگي، 1374ش.
- «گردشگری مذهبی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد، تاریخ بازدید: 4 آذر 1400ش.
- «گردشگری تاریخی و فرهنگی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد، تاریخ بازدید: 4 آذر 1400ش.
- «گردشگری تفریحی و طبیعت گردی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد، تاریخ بازدید: 4 آذر 1400ش.
- ماهوان، احمد، تاریخ مشهدالرضا، مشهد، ماه‌نشر، ۱۳۸۳ش.
- مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستان‌هاي كشور، تهران، مركز آمار ايران (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1382ش.
- «مروری بر پیشینه لهجه مشهدی»، وب‌سایت شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: 1 اسفند 1398ش.
- مستوفي، حمدالله، نزهة القلوب، به‌تحقیق گاي لسترنج، ليدن، بريل، 1333ق.
- «مشهد به‌عنوان مرکز آموزش متروپلیس انتخاب شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 15 آبان 1387ش.
- «مشهد به‌عنوان قطب پیوند عضو در کشور نیازمند حمایت بیشتر دولت و خیران است»، وب‌سایت صدا و سیمای خراسان رضوی، تاریخ بارگذاری: 18 مهر 1393ش.
- مؤسسة گيتاشناسي، اطلس گيتاشناسي استان‌هاي كشور، تهران، گيتاشناسي، 1383ش.
- منجم یزدی، ملا جلال‌الدین محمد، تاریخ عباسی، به‌تحقیق سیف‌الله وحیدنیا، تهران، وحید، ۱۳۶۶ش.
- نورالهي، طه، توزيع و طبقه‌بندي جمعيت شهرهاي ايران در سرشماري‌هاي 75-1335، تهران، مركز آمار ايران (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1382ش.