امامزاده صالح
امامزاده صالح؛ یکی از معروف‌ترین کانون‌های فرهنگی، زیارتی و گردشگری شمال تهران.
امامزاده صالح، آرامگاه صالح بن موسی الکاظم است و در میان زیارتگاه‌های تهران جایگاه ویژه‌ای دارد. تعداد زائران این امامزاده از ایران و جهان در حدود ۳۰ هزار نفر در روز برآورد شده است. در عید فطر، عید قربان، عید غدیر و لحظه تحویل سال، زائران در این زیارتگاه جمع می‌شوند و در شب‌های قدر و روزهای سوگواری خصوصاً ماه محرم و روز عاشورا، مراسم سینه‌زنی و تعزیه در بازار تجریش و در حرم امامزاده صالح برگزار می‌شود. از نذرهای خاص این امامزاده پخش بسته‌های نمک، آش، نان و پنیر و سبزی است .همچنین در روزهای چهارشنبه که متعلق به موسی بن جعفر دانسته می‌شود، زائران زیادی در حرم امامزاده جمع می‌شوند.[۱] در دهه‌های اخیر افراد مشهوری مانند دکتر مجید شهریاری، دکتر فخری‌زاده (دانشمندان هسته‌ای)، طاهره صفارزاده (شاعر، پژوهشگر و مترجم قرآنی) و ۹ تن از نخبگان شهید سانحه هواپیمای اوکراینی در محوطه امامزاده صالح دفن شدند.[۲] مسئولان و متولیان امامزاده صالح، پنجم ذی‌القعده را روز بزرگداشت این امامزاده تعیین کرده‌اند و هرساله مراسمی در این روز برگزار می‌کنند.[۳]
زندگی‌نامه
برخی امامزاده صالح را از نوادگان امام موسی کاظم دانسته و عده‌ای ایشان را فرزند بلافصل امام موسی كاظم، برادر امام رضا و از جمله سادات عالی‌رتبه و امامزادگان صحیح‌النسب دانسته‌اند[۴] که این مطلب را زیارت‌نامه ایشان و کتیبه قدیمی که روی درب ورودی رواق نصب شده تایید می‌کند.[۵] صالح بن موسی که در پی انتخاب امام رضا به‌عنوان ولی‌عهد مأمون، روانۀ ایران شده بود تا به نزد برادر برود، در میانۀ راه کشته شد. برخی گزارش‌ها، منطقۀ قتل او را ساوجبلاغ و محل دفن او را تجریش، معرفی کرده‌اند.[۶] اما برخی اسناد، او را دارای دو زیارتگاه دانسته‌اند زیرا محل شهادت او را اردبیل و محل دفن سر او را روستایی در منطقۀ ری (میدان تجریش امروزی) اعلام کرده‌اند.[۷] در گزارش سومی، محل قتل و مکان دفن، همین منطقۀ تجریش، دانسته شده است.[۸]
تاریخچه بارگاه امامزاده صالح
بنای اولیه بارگاه امامزاده صالح در سده پنجم هجری قمری ساخته شد که در سال ۶۱۷ق در جریان حملات مغول به شهر ری ویران شد.[۹] بازسازی آن در قرن هفتم[۱۰] یا هشتم هجری[۱۱] در دورۀ ایلخانان انجام گرفته است. در دوره صفویه و افشاریه نیز بخش‌هایی به اصل بقعه امامزاده صالح اضافه شد.[۱۲] نقاشی‌های ظریف و مقرنس‌کاری‌های استادانه داخل حرم مربوط به سال ۱۲۱۰ق است و در همان سال، شاهزادگان قاجار، املاک بسیاری از جمله حمام و مسجد شمال بقعه و زمین‌های کشاورزی جعفرآباد دربند را وقف امامزاده صالح کردند.[۱۳] در دوره ناصرالدین شاه، ضریح جدیدی وقف این بارگاه شد. ساخت اولیه گنبد کاشی امامزاده صالح در سال ۱۳۲۳ش صورت گرفت و در سال ۱۳۳۸ مرمت شد.[۱۴] برپایی سالن اجتماعات و ایوان شمالی و تجدید کاشی‌کاری گنبد در دوران پهلوی انجام گرفت.[۱۵] در سال ۱۳۶۶ش و به دلیل سیل، بنای امامزاده صالح آسیب جدی دید؛ بنابراین در سال ۱۳۷۴ش طرح توسعه و بازسازی بارگاه امامزاده صالح شروع شد. تخریب مقابر صحن قدیمی، خریداری املاک شرق، غرب و جنوب امامزاده، احداث ورودی اصلی امامزاده در ضلع غربی، اتصال پارکینگ و پایانه مسافربری به حرم، هم‌تراز کردن صحن‌های مختلف، احداث ایوان جنوبی و غربی، توسعه شبستان جنوبی در دو طبقه، ساخت کتابخانه، بهداری، آشپزخانه و سرویس بهداشتی جدید از جمله این اقدامات بود. در دهه ۸۰ به‌دلیل تغییرات گسترده در بنای امامزاده، بخش عمده بنای تاریخی آن از بین رفت.[۱۶] بنای امامزاده از سال ۱۳۵۱ش در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.[۱۷]
معماری امامزاده صالح
بنای بقعه امامزاده صالح، ساختمان چهارگوش بزرگ و محکم با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن حدود 6.5 متر مربع است.[۱۸] کاشی‌کاری‌های گنبدها و گلدسته‌های بنا، به سبک معماری سده‌های هفتم و هشتم هجری بوده و رنگ فیروزه‌ای زیادی در آن به‌کار رفته است.[۱۹] تناسب طاق‌های داخل حرم و شکل ساختمان، نشانگر معماری ممتاز عهد قاجار است؛ البته در دهه‌های اخیر تغییراتی در معماری این بنا صورت گرفته و از بنای قدیمی و تزیینات داخلی حرم چیز زیادی باقی نمانده است.[۲۰] آیینه‌کاری داخل امامزاده طی دو دهه گذشته انجام شده است. فضای داخلی امامزاده صالح چهار رواق دارد و درب‌هایی که رواق‌ها را به حرم وصل می‌کنند منبت‌کاری شده‌اند.[۲۱] در داخل حرم نقاشی‌های زیبایی از دوره قاجار قرار گرفته است.[۲۲] ضریح امروزی امامزاده صالح، با نقره و کتیبه‌های آب‌طلا تزیین شده است.[۲۳] مقبره اصلی امامزاده صالح مانند بسیاری از بقاع متبرکه، در سردابِ بنا قرار دارد. ۳۰ سال پیش، مسیر دسترسی به سردابِ حرم که مسدود شده بود شناسایی و بازسازی شد. برای رسیدن به سرداب باید از پلکان کنار صحن وارد راهروی آیینه‌کاری شد. این راهرو بعد از پنج پله مرمرین به سرداب می‌رسد. سرداب حرم امامزاده صالح ۱۶ متر مربع مساحت داشته و دیوارهای آن با سنگ مرمر یشمی پوشیده شده‌اند. بالای دیوارها کاشی‌کاری‌های زیبایی به چشم می‌خورد. مقبره در وسط سرداب قراردارد.[۲۴] مساحت زیارتگاه حدود ۳,۰۰۰ متر مربع است. در قسمت شمالی صحن، مسجدی به مساحت ۱۰۰ متر مربع وجود دارد.[۲۵] طبق طرح توسعه جدید که از سال 1374ش آغاز شده، فضای این زیارتگاه طی سه مرحله به 16000 متر افزایش خواهد یافت.[۲۶]
پژوهش‌ها و تصویرنگاری
کتاب
تا امروز در مورد امامزاده صالح، چندین کتاب نوشته شته شده است که عبارت‌اند از؛ جغرافیای تاریخی شمیران؛ نوشته منوچهر ستوده. بقاع متبرکه استان تهران؛ نوشته محمد جعفر سروقدی. آشنایی باسلاله پاکان: امامزاده صالح و امامزاده قاسم؛ نوشته سید احمد موسوی. جغرافیای تاریخی تهران؛ نوشته جعفر شهری. شرح حال و زیارت‌نامه صالح بن موسی الکاظم؛
مستند
فیلم مستند «صالح شمیران»، روایت‌گر زندگی‌نامه‌ی امامزاده صالح و تاریخچه زیارتگاه او است. این فیلم به کارگردانی و تهیه‌کنندگی بابک مینایی و گویندگی پرویز بهرام در سال ۱۳۹۵ش تولید شد.[۲۷]
امکانات رفاهی امامزاده صالح
این مجموعه زیارتی امکانات مناسبی همچون کتابخانه، دارالقرآن، کتاب‌فروشی و پارکینگ دارد؛ همچنین ویلچرهایی در ورودی‌های حرم موجود است که افراد می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.[۲۸] زائرانی که با خودروی شخصی به امامزاده مراجعه می‌کنند برای دسترسی به پارکینگ طبقاتی واقع در جنوب امامزاده صالح، باید در جنوب میدان تجریش وارد خروجی خیابان شهید دربندی شوند. پارکینگ در خروجی اول این خیابان قرار دارد.[۲۹]
مسیرهای دسترسی به امامزاده صالح
مرقد امامزاده صالح در کنار میدان تجریش[۳۰] در ضلع جنوب شرقی[۳۱] در مجاورت بازار تجریش قرار گرفته و زائران برای رسیدن به امامزاده باید از میان بازار عبور کنند.[۳۲] این امامزاده دارای سه ورودی در ضلع‌های جنوبی، شرقی و غربی است؛ ورودی‌های جنوبی و شرقی امامزاده به بازار تجریش ختم می‌شوند ولی ورودی غربی آن به پایانه درون‌شهری تجریش می‌رسد.[۳۳] برای رسیدن به امامزاده می‌توان از تاکسی، مترو، اتوبوس بی‌آرتی و خودرو شخصی استفاده کرد. برای سفر با مترو باید در آخرین ایستگاه خط یک مترو پیاده شده و از خروجی جنوبی ایستگاه خارج شد. در صورت استفاده از خطوط بی‌آرتی باید سوار بی‌آرتی راه‌آهن-تجریش شده و در پایانه تجریش پیاده شد.[۳۴] برای سفر با خودرو شخصی، می‌توان از خیابان ولیعصر به میدان تجریش رفت یا از طریق مسیر خیابان شریعتی، میدان قدس و خیابان شهرداری به میدان تجریش رسید.[۳۵]
پانویس
- ↑ «کرامات حضرت صالح بن موسی برادر حضرت معصومه»، وبسایت شفقنا.
- ↑ «امامزاده صالح (تجریش)»، وبسایت تهران‌نامه«امامزاده صالح»، وبسایت کجارو
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.«امامزاده صالح تهران»، وبسایت رهی‌نوزندگی برادر امام رضا در «صالح شمیران»/ چرا نذر امامزاده صالح «نمک» است؟»،خبرگزاری کار ایران: ایلنا.
- ↑ «آستان مقدس امامزاده صالح ـ میدان تجریش»، پایگاه جامع امامزادگان«امامزاده صالح تهران»، وبسایت رهی‌نو«در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وبسایت تابناک.
- ↑ «در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وبسایت تابناک.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح تجریش در شهر تهران» وبسایت سیتی‌پدیا«در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وبسایت تابناک.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «آستان مقدس امامزاده صالح ـ میدان تجریش»، پایگاه جامع امامزادگان.
- ↑ عظیمی‌پور، «امامزاده صالح»، ص۱۰۶.
- ↑ ساسان‌پور، «تهران»، ص۷۰۹حسینی، «صالح، امامزاده»، ص۱۰۹.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت فرمانداری شمیرانعظیمی‌پور، «امامزاده صالح»، ص۱۰۶.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو«در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وبسایت تابناک.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو«در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وبسایت تابناک.
- ↑ حسینی، «صالح، امامزاده»، ص۱۰۹.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وبسایت تابناک.«امامزاده صالح»، وبسایت کجارو
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو«امامزاده صالح تهران»، وبسایت رهی‌نو.
- ↑ «امامزاده صالح تهران»، وبسایت رهی‌نو.
- ↑ زندگی برادر امام رضا در «صالح شمیران»/ چرا نذر امامزاده صالح «نمک» است؟»، وبسایت ایلنا.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ قاسمی، «تجریش»، ص۵۸۰.
- ↑ حسینی، «صالح، امامزاده»، ص۱۰۹
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح تهران»، وبسایت رهی‌نو«امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
- ↑ «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو.
منابع
- «آستان مقدس امامزاده صالح ـ میدان تجریش»، پایگاه جامع امامزادگان، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1401ش.
- «امامزاده صالح تهران»، وبسایت رهی‌نو، تاریخ درج مطلب: 11 اسفند 1400ش.
- «امامزاده صالح»، وبسایت فرمانداری شمیران، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1401ش.
- «امامزاده صالح (تجریش)»، وبسایت تهران‌نامه، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1401ش.
- حسینی، حمیدرضا، «صالح، امامزاده»، در دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به روز‌رسانی: 15 آذر 1398ش.
- «در مورد امامزاده صالح در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، سایت تابناک، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1401ش.
- «زندگی برادر امام رضا در «صالح شمیران»/ چرا نذر امامزاده صالح «نمک» است؟»، سایت ایلنا، تاریخ درج مطلب: 2 مهر 1401ش.
- ساسان‌پور، فرزانه، «تهران» در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- عظیمی‌پور، نسیم، «امامزاده صالح»، در دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روز‌رسانی: 24 آذر 1398ش.
- قاسمی، علی، «تجریش» در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- «کرامات حضرت صالح بن موسی برادر حضرت معصومه»، وبسایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 27 خرداد 1400ش.
- وکیلی، زیبا، «امامزاده صالح»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: 27 شهریور1401ش.