برادری دینی

برادری دینی؛ رابطۀ اجتماعی انسان‌ها بر اساس پیوند معنویِ برآمده از دین.

برادری دینی، نوعی رابطۀ اجتماعی است که بر بنیاد ایمان دینی استوار می‌شود و فراتر از پیوندهای خونی و نسبی، با شاخص‌هایی مانند تعاون، هم‌آوایی، مشارکت در غم و شادی، گره‌گشایی از مشکلات و حرمت نهادن به ‌جان، مال و حیثیت یکدیگر، شناخته می‌شود. برادری دینی، ریشه‌های عمیقی در سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی دارد.

تاریخچه برادری دینی میان مسلمانان

برادری دینی، با ابتکار پیامبر اکرم و بر بنیاد هنجارها و الزامات فرهنگ دینی پایه‌ریزی شد. در آغاز حضور پیامبر در شهر مدینه، تعدادی از مهاجرین و انصار با یکدیگر پیوند برادری برقرار کردند و در چارچوب آن، یکدیگر را یاری می‌کردند. در این رویداد سلمان با ابوذر، طلحه با زبیر، حمزه با زید بن ‌حارثه، جعفر طیار با معاذ بن ‌جبل، مقداد با عمار و پیامبر با علی برادر شدند. انصار و مهاجرین هرچند به طبقات متفاوت قبیله‌ای و فرهنگی تعلق داشتند، اما با پیوند برادری دینی، قواعد و الزامات رفتاری، اخلاقی و حقوقی آن را پذیرا شدند و به‌طور کامل در کنار هم قرار گرفتند و در غم و شادی هم شریک شدند. در نامۀ امام علی به مالک اشتر نیز مسلمانان، برادران یکدیگر دانسته شده است.

ویژگی‌های برادری دینی

1. ایمان‌محوری؛ برادری دینی فراتر از پیوندها و نسبت‌های نژادی، قبیله‌ای، زبانی و حتی حقوقی و سیاسی، یک نسبت قوی‌تر در چارچوب ایمان به ‌خدا و عمل برای او، پدید می‌آورد.

2. انسان‌محوری؛ برادری دینی، ارزش‌های انسانی را در سبک زندگی نهادینه می‌سازد. در این پیوند حتی تفاوتی میان جنس زن و مرد نیست.

3. حق‌محوری؛ برادران دینی در نصیحت و ارشاد همدیگر، صریح هستند و در راه حق، خشم می‌گیرند و از اجرای خلاف‌حقّ ممانعت می‌کنند.

4. شتاب در انجام کارهای خیر؛ برادران دینی در انجام کارهای نیک می‌شتابند و برادر دینی خود را نیز به نیکوکاری می‌کشانند و در انجام امور نیک برادران دینی خود را یاری می‌رسانند.

5. راستگویی؛ برادر دینی با راستگویی، برادر خود را به راستگویی فرامی‌خواند؛

چالش‌های برادری دینی

عصبیت‌های نژادی، زبانی و قبیله‌ای از موانع اصلی شکل‌گیری برادری دینی است که در میان بسیاری از جوامع وجود دارد، اما پیامبر اسلام در برابر این گونه از عصبیت ایستاد و چنین انگاره‌ای را خارج از دایرۀ مسلمانی دانست. امروزه نیز مفهوم نوپدید شهروندی بر بنیاد هویت ملی و در چارچوب پیوندهای سرزمینی، روابط و حقوق انسانی را با رویکردی تقلیل‌گرا در قلمرو محدودی و گاه در تقابل با برادری دینی تعریف می‌کند؛

کارکردهای برادری دینی

برادری دینی، بخشی از مجموعۀ به‌هم پیوستۀ آموزه‌های اسلامی است و بهره‌گیری فرهنگ ایرانی از آموزه‌های اسلامی نیازمند توجه به تمام اجزای این آیین از جمله برادری دینی است. همچنین در فرهنگ اسلامی، آموزه‌های جمع‌گرا مانند ایثار، انفاق و تعاون مورد تأکید قرار گرفته و تقویت و ترویج این فرهنگ با گسترش برادری دینی در جامعه، ممکن می‌شود. قرآن کریم برادری دینی را نعمت بزرگ الهی دانسته که بر بنیاد آن روحیۀ مواسات، همیاری، ایثار و احسان در جامعۀ اسلامی به‌وجود آمده و در سایۀ اعتقادات مشترک دینی منبع خیر و برکت و زیبایی قرار می‌گیرد. برادری دینی، رابطۀ عادلانه و انصاف را در جامعه، گسترش می‌دهد. جامعه‌ای که بر اساس برادری دینی به انسجام رسیده باشد، امت واحده‌ای را شکل می‌دهد که برای رضایت الهی گام بر داشته و برای هم‌دیگر طلب آمرزش می‌کنند؛ گسترش مهرورزی میان مردم، گسترش روحیۀ نصح و خیرخواهی نسبت به یکدیگر، افزایش سعۀ صدر و تحمل اختلاف سلیقه‌ها و دفاع از آزادی اندیشه، تقویت احساس مسئولیت اجتماعی، تقویت هویت مشترک ایمانی و اسلامی و ارتقاء احساس امنیت و آرامش اجتماعی از دیگر آثار برادری دینی شمرده شده است. قبولی و پذیرش اعمال، دوری از شیطان، امنیت در قیامت، ورود بی‌حساب به‌بهشت، دستیابی به‌درجات بهشتی، سبقت و پیشتازی در بهشت، برخورداری از حق شفاعت، بهره‌مندی از شفاعت پیامبر اسلام و مؤمنین، ایمنی و ثبات قدم در قیامت از کارکردهای اخروی برادری دینی بیان شده است.

حقوق برادری ‌دینی

رفع نیازمندی‌های برادر، کمک با جان، مال و زبان و پوشاندن عیوب او، برخی از حقوق برادری دینی است که در آموزه‌های اسلامی اظهار شده است. رسول خدا حقوق برادر دینی را چنین برشمرده است:

احترام؛ یعنی او را در بالاترین مرتبه ببیند؛

محبت؛ از عمق دل او را دوست داشته باشد؛

مواسات؛ در مال و اموال خود او را شریک بداند؛

حمایت؛ در مقابل غیبت، بدگویی و آزار دیگران از او حمایت کند؛

عیادت؛ در زمان بیماری از او عیادت کند؛

تشییع؛ در تشییع جنازۀ برادر مؤمن خود شرکت کند؛

یاد خیر؛ پس از مردن مؤمن جز به‌خوبی از او یاد نکند.

عوامل فروپاشی برادری‌ دینی از منظر آموزه‌های اسلامی

ستم به‌یکدیگر، تهدید کردن، اذیت کردن، بدگمانی، تجسّس و عیب‌جویی، سرزنش، غیبت، تهمت، مجادله و ستیز از عوامل فروپاشی برادری دینی شناخته شده است.

برادری دینی در ایران

برادری دینی در دایرۀ احساس انسان‌دوستانه و ایمانی صورت‌بندی شده و با ویژگی‌های مانند احترام، همیاری، محبت، گره‌گشایی از مشکلات، مواسات، حمایت و یاری‌گری عینیت می‌یابد. در همین چارچوب، یاری‌رساندن به زلزله‌زده‌گان و آسیب دیده‌گان از سیل و حوادث طبیعی، ساختن مدرسه و تعامل نیک با پناهندگان از جمله پناه‌جویان کشورهای افغانستان و عراق از مصادیق مهم و برجستۀ روحیۀ برادری است که در جامعۀ ایرانی فراتر از قواعد و مقررات ملی و سرزمینی صورت می‌گیرد. این در حالی است که قوانین شهروندی حضور، کار، زندگی و فعالیت‌های اقتصادی برای اتباع خارجی را بسیار محدود در نظر گرفته است.

منابع

• قرآن کریم.
• «اخوّت و برادری در اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1397ش.
• «برادری»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• «برادری و شاخص‌های آن ازدیدگاه اسلام»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1396ش.
• «دین و جامعۀ مدنی: برادری دینی»، وب‌سایت TRT فارسی، تاریخ درج مطلب: 7 آوریل 2014م.
• دیلم‌صالحی، بهروز، «تحول مفهوم شهروندی در فرایند جهانی شدن»، فصلنامۀ تخصصی علوم سیاسی (علمی- پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی)، دورۀ 10، شمارۀ 29، بهمن 1393ش.
• شکرانی، رضا و باوی‌پور، محمد، «برادری ایمانی؛ نمونۀ اسلامی سبک زندگی اجتماعی (2)»، وب‎سایت پژوهش‌های معنوی، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• «فرهنگ برادری در اسلام»، وب‌سایت روزنامۀ‌کیهان، تاریخ درج مطلب: 15 بهمن 1400ش.
• «کاووشی در بازتولید پیمان اخوت و برادری»، وبلاگ جایی برای گفتن، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1392ش.
• محقق داماد، سیدمصطفی، «امام علی و حقوق بشر»، فصلنامۀ کتاب نقد، شمارۀ 18، 1380ش، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• «مهاجران افغان برای ایران فرصت هستند یا تهدید؟»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1402ش.
• هاشمی، سید علی‌رضا، « تعاون؛ همیاری سنتی در فرهنگ مردم»، فصلنامۀ فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 35، زمستان 1392ش.