بصیراحمد دولتآبادی
بصیراحمد دولتآبادی؛ پژوهشگر، روزنامه‌نگار و مورخ معاصر افغانستان.
بصیراحمد دولتآبادی، پژوهشگری است که رنج قوم هزاره را با انبوهی از آثار فکری و فرهنگی، ثبت کرد. دولتآبادی را در بالندگی جنبش عدالت‌خواهی، بازنمایی سیمای تخریب‌شدۀ جامعۀ هزاره و بازسازی تاریخ تحریف‌شدۀ افغانستان، نقش‌آفرین دانسته‌اند. او را «راوی رنج» هزاره لقب داده‌اند.
کودکی و نوجوانی
بصیراحمد دولت آبادی در ۱۳۳۶ش در روستای «قَرَه‌غَجْلَه» از توابع ولسوالی (شهرستان) دولت‌آباد ولایت بلخ به‌دنیا آمد. قرآن و متون سنتی آموزشی مانند چهارکتاب و دیوان حافظ را در زادگاه خود فراگرفت و از ۹ سالگی به مکتب رفت.[۱] او در نوجوانی، علاقه‌مندی به نگارش مقاله را در خود کشف کرد و همزمان مقاله‌ها و متون روزنامه‌ها و نشریات و کتاب‌های دینی و روشنفکران دینی را مطالعه می‌کرد.[۲]
جوانی
دولتآبادی در جوانی، تحصلات خود را در رشتۀ استخراج معادن، نیمه‌کاره رها کرد و همراه با عبدالعلی مزاری در زمستان ١٣۶٠ش به ایران مهاجرت کرد.[۳] او در یک دورۀ آموزشی فشرده و کوتاه‌مدت خبرنگاری در شهر تهران و قم شرکت کرد.[۴] دولتآبادی در 1366ش در شهر قم ازدواج کرد[۵] که ثمرۀ این ازدواج، سه پسر و یک دختر است.[۶]
خاستگاه‌های اندیشه‌ای و تربیتی
- برخوردهای تبعیض‌آمیز دوران تحصیل، باعث شد او به کتاب‌های تاریخی حکومتی با تردید بنگرد.
- علاقه او به مطالعه، موجب تقویت باورهای دینی و مذهبی او شد.
- وی آشنایی و مأنوس‌شدن با نهج‌البلاغه را موجب شکل‌گیری خمیرمایۀ فکری خود دانسته است.
- آشنایی با شهید عبدالعلی مزاری و اثرپذیری از او؛
- قیام‌های مردمی در دهه‌های پنجاه و شصت، باعث شد دولتآبادی به مبارزات سیاسی و فعالیت‌های فرهنگی روی آورد.[۷]
ویژگی‌های اخلاقی
- قناعت و ساده‌زیستی؛ دولتآبادی قناعت‌پیشه بود و از تجملات اجتناب می‌ورزید.[۸] او با وجود فقر و نیازمندی، حاضر نشد دست از نوشتن بردارد یا مطابق میل جریانات سیاسی روز بنویسد.[۹]
- دردمندی و تعهد؛ بصیراحمد که خود شاهد محرومیت‌های اجتماعی و تبعیض بود، با ابزار قلم، روایتگری رنج مردم را به‌عهده گرفت. او فعالیت فرهنگی را رسالت خود می‌دانست.[۱۰]
- روحیۀ انتقادی؛ دولتآبادی روحیۀ انتقادی داشت و به‌همین دلیل بخش‌های از تاریخ مردم هزاره را که در آثار مورخان کشور تحریف، سانسور و یا کتمان شده بود، مورد نقد و بررسی قرار داد.[۱۱]
فعالیت‌های سیاسی
دولتآبادی در ۱۳۵۸ش با اثرپذیری از اندیشه‌های شهید مطهری و امام خمینی، گروه مبارزاتی کوچکی تشکیل داد و به فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی روی آورد.[۱۲] او با گسترش فعالیت‌های روشنگرانه، با شخصیت‌های سیاسی ارتباط برقرار کرد و پس از مدتی به گروه جهادی «سازمان نصر» پیوست.[۱۳] دولتآبادی در کنار مجاهدین در جبهۀ جنگ با نیروهای کمونیست حضور یافت.[۱۴]
فعالیت‌های فرهنگی
دولتآبادی با تأسیس مجلۀ حبل‌الله توسط عبدالعلی مزاری در ۱۳۶۲ش، فعالیت مطبوعاتی خود را آغاز کرد. وی در این سال‌ها علاقه‌مندی خاصی به آثار فیض‌محمد کاتب پیدا کرد و در این زمینه مقالاتی فراوانی را به نشر رساند.[۱۵] دولتآبادی در ۱۳۷۲ش همراه تعدادی از دوستان خود «مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان» را تشکیل داد. او در نشریۀ این مرکز به‌نام «سراج» به‌عنوان مدیر مسئول و سردبیر کار کرد. وی همچنین عضو تحریریۀ «هفته‌نامۀ وحدت» و مجلۀ «صراط» بود و با تعدادی از نشریات مهاجرین مقیم ایران، آلمان و آمریکا همکاری داشت. علاوه بر این، او مدتی استاد مشاور در «مرکز جهانی علوم اسلامی» بود و طلاب را برای نوشتن پایان‌نامه در حوزۀ تاریخ و مسایل سیاسی ـ اجتماعی افغانستان تشویق و راهنمایی می‌کرد.[۱۶]
مسئولیت‌ها
- مدیر مسئول و سردبیر مجلۀ حبل‌الله از 1362 تا 1370؛
- سردبیر مجلۀ حبل‌الله از 1376 تا پایان نشر؛
- عضو مؤسس مرکز فرهنگى نویسندگان افغانستان (مرکز فرهنگى اجتماعى سراج)؛
- مدیر مسئول، سردبیر و عضو تحریریۀ مجلۀ سراج، در برخى ادوار نشر این مجله؛
- عضو تحریریۀ هفته‌نامۀ وحدت، از 1377ش تا پایان نشر هفته‌نامۀ وحدت در ایران؛
- سردبیر نشریۀ عبرت؛
- عضو تحریریۀ مجلۀ صراط در قم؛
- عضو تحریریۀ نشریۀ سپیده در آمریکا؛
- همکارى قلمى با نشریات مختلف در ایران، مانند بعثت، همبستگى، اخوت، هاجر، توسعه، کتاب ماه، طلوع وحدت در پاکستان و نداى هزارستان در آلمان.[۱۷]
دیدگاه‌های دولتآبادی
- تاریخ افغانستان را باید با دیدۀ تردید، ذهن نقّاد و رویکرد انتقادی خواند.[۱۸]
- مشکلات افغانستان، صبغۀ فرهنگی دارد و راه‌حل آن نیز باید جنبۀ فرهنگی داشته باشد.[۱۹]
- حقایق تاریخ معاصر افغانستان به‌خصوص ترکیب جمعیتی کشور پنهان شده است و ادعای حکومت‌های مختلف افغانستان مبنی بر اکثریت بودن قوم پشتون در افغانستان، نادرست است.[۲۰]
ارتباط با شخصیت‌های دیگر
دولتآبادی در بهار ۱۳۵۹ش با محمد محقق آشنا شد که در پیوستن او به سازمان نصر مؤثر بود. او در ۱۳۶۰ش برای اولین بار با شهید مزاری دیدار کرد.[۲۱] دولتآبادی برای مزاری به‌عنوان شخصیتی که دیدگاه‌های استراتژیک و فراقومی در حل منازعات قومی داشت، احترام بسیاری قائل بود. او، مزاری را «ماندگارترین تلاش هزاره‌ها برای احیای هویت» نامید.[۲۲]
آثار
کتاب‌ها
از مهم‌ترین آثار وی می‌توان به کتاب «شناسنامۀ افغانستان» اشاره کرد که چهار بار تجدید چاپ شد و دیگری «هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت» اشاره کرد. برخی دیگر از کتاب‌های چاپ شدۀ او عبارتند از:
- شناسنامۀ احزاب و جریانات سیاسی افغانستان؛
- معرفی‌نامۀ افغانستان؛
- طرح صلح و تفاهم ملی در افغانستان؛
- از ابدالی تا ربانی، هزاره‌ها؛
- پناه‌گزینی و کتمان هویت؛
- مزاری ماندگارترین تلاش در تاریخ هزاره‌ها؛
- در مزار بی‌مزاری؛
- خدمات فرهنگی بابه مزاری.[۲۳]
او همچنین کتاب‌هایی را با همکاری دیگران به‌صورت مشترک نوشت که برخی از آنها عبارتند از:
- هویت سیاسی شیعیان افغانستان، با همکاری سرور جوادی؛
- شهید عبدالخالق هزاره؛
- زندگینامۀ بابه مزاری، با همکاری سرور دانش؛
- شورای ائتلاف اسلامی افغانستان، با همکاری تعدادی از نویسندگان افغانستانی.[۲۴]
مقالات
بیش از ۳۰۰ مقاله چاپ‌شده از دولتآبادی به‌جا مانده که بیشترین مقالات او در مجلۀ حبل‌الله، هفته‌نامۀ وحدت، صراط، اخوت، طلوع وحدت، بعثت، ندای هزارستان، سپیده، کتاب ماه، همبستگی، توسعه، بشارت، خط سوم، پیام خون، و بلندترین و طولانی‌ترین مقالات او در فصلنامۀ سراج انتشار یافته است.[۲۵]
مهاجرت به کانادا
دهۀ هشتاد شمسی، دورۀ توقف فعالیت نشریات مهاجرین در ایران و بازگشت شمار زیادی از اهالی قلم به افغانستان بود. دولتآبادی همراه همسر و فرزندان خود در ۱۳۸۵ش به خاطر سخت‌‌گیری بر مهاجرین و نداشتن مدرک اقامتی پایدار به کشور کانادا مهاجرت کرد.[۲۶]
درگذشت
بصیراحمد دولتآبادی پس از ۱۲ سال ابتلا به بیماری سرطان، در 17 آبان ۱۳۹۷ش در سن ۶۱ سالگی در شهر تورنتوی کانادا چشم از جهان فروبست.[۲۷]
تصویرپردازی
برخی کارشناسان و پژوهشگران، بصیراحمد دولتآبادی را احیاگر هویت تاریخی و فرهنگی قوم هزاره،[۲۸] روزنامه‌نگار آرمان‌گرا،[۲۹] نماد تعهد، اعتدال و ایستادگی و مورّخ حقیقت‌گرا، دانسته‌اند.[۳۰]
همایش‌های متعددی در تجلیل از شخصیت، فعالیت‌‌ها و خدمات دولتآبادی برگزار شده است که برخی از آنها در زمان حیات وی بود[۳۱] و بعضی پس از درگذشت او برگزار شد. کتاب‌ها و ویژه‌نامه‌هایی نیز در تجلیل از مقام علمی وی منتشر شد؛ از جملۀ آنها کتاب «راوی رنج» است که فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقی او را بررسی کرده و توسط جامعۀ هزاره‌های کانادا در ۱۳۹۴ش چاپ شده است.[۳۲]
پانویس
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ دولتآبادی، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، ۱۳۹۷ش، ص۳۷۸.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ دانش، سخنرانی در مراسم گرامیداشت از مقام فرهنگی و پژوهشی زنده‌یاد بصیراحمد دولتآبادی، ۱۴۰۰ش، ص۴۲۱.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ دولتآبادی، هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۲-۲۷۳.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند؛ «آرامش در غربت، زندگی‌نامه و آثار بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت روزنامه افغانستان ما.
- ↑ «بصیراحمد دولتآبادی»، ویکی‌فقه.
- ↑ دولتآبادی، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، ۱۳۹۷ش، ص۳۶۷.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑
جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز. - ↑ دولتآبادی، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، ۱۳۹۷ش، ص۳۷۸.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ دانش، سخنرانی در مراسم گرامیداشت از مقام فرهنگی و پژوهشی زنده‌یاد بصیراحمد دولتآبادی، ۱۴۰۰ش، ص۴۲۲-۴۲۳.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ پیام، نگاهی به کتاب راوی رنج (بررسی کارنامۀ بصیراحمد دولتآبادی، مورخ)، وب‌سایت کابل‌پرس.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ پیام، نگاهی به کتاب راوی رنج (بررسی کارنامۀ بصیراحمد دولتآبادی، مورخ)، وب‌سایت کابل‌پرس.
منابع
- «آرامـش در غربت، زندگی‌نامـه و آثار بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ عقرب ۱۳۹۷ش.
- آیتی، عبدالقیوم، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 10 نوامبر ۲۰۲۱م.
- «بصیراحمد دولتآبادی»، ویکی‌فقه، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۳۹۳ش.
- پیام، علی، نگاهی به کتاب راوی رنج (بررسی کارنامۀ بصیراحمد دولت آبادی، مورخ)، وب‌سایت کابل‌پرس، تاریخ درج مطلب: 29 ثور 1394ش.
- جعفری، صابر، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ عقرب ۱۳۹۷ش.
- دانش، سرور، سخنرانی در مراسم گرامیداشت از مقام فرهنگی و پژوهشی زنده‌یاد بصیراحمد دولتآبادی، در مجموعه مقالات جلد ششم، چهره‌ها(۲)، کابل، بنیاد اندیشه، ۱۴۰۰ش.
- دولتآبادی، بصیراحمد، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، در چهارمین ویژه‌نامۀ خورشید عدالت، قم، مجمع علمی فرهنگی جنبش عدالت‌خواهی افغانستان، ۱۳۹۷ش.
- دولتآبادی، بصیراحمد، هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت، قم، ابتکار دانش، ۱۳۸۵ش.
- عزیزی، محمد، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ نوامبر ۲۰۲۰م.