نوروز
نوروز، آغاز سال نو خورشیدی و شروع فصل بهار
نوروز اولین روز از ماه فروردین است که با شروع فصل بهار و سال نو خورشیدی هم‌زمان است. این آیین کهن[۱] بزرگ‌‌ترین جشن ملی ایرانیان و قدیمی‌ترین نماد فرهنگی ایران‌زمین است.[۲] برخی پیدایش نوروز را به اولین پادشاهان ایرانی نسبت داده و برخی دیگر آن را از اعتقادات زرتشتیان قلمداد کرده‌اند.[۳] اما هر چه باشد امروزه نوروز زمینه‌ای برای همزیستی فرهنگ‌های متفاوت در کنار هم و نشانی از فرهنگ کثرت‌گرای ایرانی است که افراد را با گرایش‌ها و ادیان و مذاهب مختلف، بر سر سفره هفت‌سین گردهم می‌آورد.[۴] نوروز علاوه بر اینکه در کشورهای مختلفی جشن گرفته می‌شود، در برخی از آنها، تعطیل رسمی است.[۵] مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز و ایرانی بودن آن را در تقویم خود ثبت کرده است.[۶]
آیین‌های نوروزی
از سنت‌های نوروز، آماده شدن برای جشن نوروز است که با خانه‌تکانی به استقبال آن رفته[۷] و برخی در شب چهارشنبه آخر سال با پریدن از روی آتش، مراسم چهارشنبه‌سوری برپا می‌کنند.[۸] یاد کردن مردگان از دیگر آیین‌های استقبال از نوروز است که در آن مردم در پنج‌شنبه آخر سال بر مزار درگذشتگان حاضر شده و برای آنان دعا نموده و خیرات می‌کنند.[۹] حضور در اماکن مقدس در هنگام تحویل سال و همگام با ورود به سال جدید و آغاز نوروز در بین ایرانیان مرسوم است. لباس نو پوشیدن،[۱۰] پهن کردن سفره‌ای به نام سفره هفت‌سین متشکل از سبزه، سیر، سیب، سمنو، سنجد، سرکه و سماق، از سنت‌های ایرانیان در ایام نوروز بوده[۱۱] که بسیاری از مردم در اين سفره جايگاه ويژه‌ای برای قرآن در نظر می‌گیرند. سبزه سفره هفت‌سین تا 13 فروردین در سفره‌های هفت‌سین نگهداری می‌شود و بعد از آن در آب روان رها می‌گردد.[۱۲] رنگ‌کردن تخم‌مرغ،[۱۳] عیدی دادن و عیدی گرفتن،[۱۴] از دیگر سنت‌های ایام نوروز است. صله ارحام و دیدوبازدید نیز از مهم‌ترین سنت‌های دیرین ایرانیان در نوروز است و بسیاری از مردم نیز در این ایام مسافرت می‌کنند.[۱۵]
نوروز در روایات شیعه
در منابع روایی شیعه دو دسته روایت درباره نوروز وجود دارد:
- روایاتی که نوروز را تأیید کرده‌اند؛ معلی بن خنیس روایتی را نقل کرده است که در آن امام صادق نوروز را تأیید کرده و به اعمالی از قبیل: غسل، پوشیدن بهترین لباس، نماز و روزه توصیه کرده است.[۱۶] علامه مجلسی روایت دیگری از امام صادق نقل کرده است که در آن، نوروز به‌عنوان روز وقوع غدیر خم|غدیر و اولین روز طلوع خورشید، دانسته شده است.[۱۷]
- روایتی که نوروز را به‌عنوان سنتی اسلامی نپذیرفته و رد کرده است؛ ابن شهرآشوب در روایتی نقل می‌کند امام کاظم در مجلسی که منصور در نوروز برای تهنیت و هدیه گرفتن برپا کرده بود، وجود چنین سنتی را در سیره پیامبر اسلام رد کرده و آن را سنتی مخصوص ایرانیان می‌داند که اسلام آن را محو کرده و امام کاظم نیز حاضر به احیای چیزی که اسلام آن را محو کرده، نیست.[۱۸]
بسیاری از علما ضمن بررسی این دو دسته از روایات،[۱۹] روایت تأیید نوروز را پذیرفته و بر اساس آن فتوا داده‌اند. امام خمینی به استحباب روزه[۲۰] و غسل[۲۱] در نوروز فتوا داده است. حلی، نوروز را جلیل‌القدر دانسته[۲۲] و علامه مجلسی می‌گوید روایتی که نوروز را تأیید کرده، قوی‌تر و مشهورتر بوده و روایت مخالف نوروز از باب تقیه است.[۲۳]
آداب دینی در نوروز
در آثار مکتوب علمای شیعه و بر اساس روایات، آدابی مانند پوشیدن لباس تمیز، استعمال عطر، روزه گرفتن و غسل برای نوروز ذکر شده است.[۲۴] علامه مجلسی برای لحظه تحویل سال و آغاز نوروز این دعا را نقل کرده است: «يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ يَا مُدَبِّرَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ يَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَال»،[۲۵] وی همچنین دعای دیگری برای نوروز نقل کرده است: «اللَّهُمَّ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ وَ أَنْتَ مَلِكٌ قَدِيمٌ أَسْأَلُكَ خَيْرَهَا وَ خَيْرَ مَا فِيهَا وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِيهَا وَ أَسْتَكْفِيكَ مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ».[۲۶] شیخ حر عاملی نیز دو نماز دورکعتی برای نوروز نقل کرده است.[۲۷]
نوروز در اشعار
از نوروز در اشعار فارسی و عربی[۲۸] یاد شده است و بسیاری از شاعران فارسی‌زبان مانند سعدی، حافظ و مولوی اشعار زیادی درباره نوروز و تکریم آن، سروده‌اند:
آدمی نیست که عاشق نشود وقت بهار *** هر گیاهی که به نوروز نجنبد حطب است[۲۹]
ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی *** از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی[۳۰]
نوروز رخت دیدم خوش اشک بباریدم *** نوروز و چنین باران باریده مبارک باد[۳۱]
پانویس
- ↑ بیدختی، شریفی، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، ۱۳۹۳ش، ص۶۴۹.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، پارس ویکی، ذیل واژه نوروز.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۲.
- ↑ طباطبایی، «نوروز؛ نمادی از تساهل و تسامح»، سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، 23 اسفند 1396ش.
- ↑ نفر، «آشنایی با مراسم نوروز در هشت کشور جهان»، سایت همشهری آنلاین، ۲۸ اسفند ۱۳۸۶ش.
- ↑ »General Assembly Recognizes 21 March as International Day of Nowruz«, UNITED NATIONS تاریخ درج مطلب: 232010 february .
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۰.
- ↑ شهمردان، آتش و چهارشنبه‌سوری، ۱۳۵۲ش، ص۴۳۷.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۴.
- ↑ رحیمی، «جشنی تاریخی در دل مردم»، سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، 23 اسفند 1396ش.
- ↑ فجری، فرصت‌های طلایی نوروز، اسفند۱۳۸۶ش، ص۳۸.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۹۲-۱۰۰.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ۱۳۷۹ش، ج۴، ص۳۱8.
- ↑ فاضل استرآبادی، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، ۱۳۹۲ش،ص۱۱۲-۱۲۰.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۸۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۱۱۷.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۱۰۱.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق،ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۸.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۸.
- ↑ حر عاملی، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ ابن‌فوطى، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۳۸۰.
- ↑ سعدی، غزلیات، غزل ۵۱.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل ۴۵۴.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، غزل ۵۹۷.
منابع
- ابن‌شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌فوطى، عبدالرزاق بن احمد، مجمع الآداب في معجم الألقاب، محقق: محمد كاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۴۱۶ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- افشار، ایرج، جشن نوروز، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۱۹۸، ۱۳۸۲ش.
- امام خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش.
- امین بیدختی، علی‌اکبر، شریفی، نوید، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره۲، شماره۴، ۱۳۹۳ش.
- بلخی، جلال‌الدین محمد، دیوان شمس، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1400ش.
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد بن بهاءالدین، دیوان غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1400ش.
- دارابی، علی‌رضا، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، فرهنگ مردم ایران، شماره ۴۷، ۱۳۹۵ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، سایت پارس ویکی، لغتنامه دهخدا، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1400ش.
- رحیمی، «جشنی تاریخی در دل مردم» در سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
- زمانی محجوب، حبیب، «بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی؛ مطالعه موردی: روایت معلی بن خنیس، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی»، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۵ش.
- سعدی شیرازی، مشرف‌الدین مصلح، دیوان غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 مرداد1400ش.
- سید ابن طاووس، رضی‌الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- شهمردان، رشید، آتش و چهارشنبه سوری، وحید، شماره ۱۱۵، تیر ۱۳۵۲ش.
- شیخ حر عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة (ع)، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، احمد، «نوروز؛ نمادی از تساهل و تسامح»، در سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
- فاضل استرآبادی، محمد، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۹۲ش.
- فجری، محمدمهدی، فرصت‌های طلایی نوروز، مبلغان، شماره۱۰۱، اسفند ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، محقق و مصحح: علاءالدین اعلمی، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- نفر، فاطمه، «آشنایی با مراسم نوروز در هشت کشور جهان» در سایت همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۵ اسفند ۱۳۹۶ش.
- »General Assembly Recognizes 21 March as International Day of Nowruz«, UNITED NATIONS تاریخ درج مطلب: 232010 february ، تاریخ بازدید: 27۱۸ ژوئیه 2021.