تقویم هجری شمسی
تقویم هجری شمسی، گاه‌شمار رایج در ایران و افغانستان با مبدأ هجرت پیامبر اسلام.
تقویم هجری شمسی، به‌عنوان گاه‌شمار قانونی و رسمی در ایران و افغانستان به‌کار می‌رود و مبدأ آن، هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه است که تعداد روزها و ماه‌های آن بر اساس گردش زمین به‌دور خورشید محاسبه می‌شود.
مفهوم‌شناسی
واژۀ عربی تقویم در لغت به‌‌معنای تصحیح کردن است و در اصطلاح به زمان وقوع یک رویداد نسبت به یک مبدأ معین گفته می‌شود.[۱] گاه‌شمار هجری شمسی، به‌اعتبار حرکت زمین به‌دور خورشید و محاسبۀ مبدأ تاریخ از هجرت پیامبر اسلام، «تقویم هجری شمسی»، نام‌گذاری شده است.[۲]
تاریخچه
تقویم هجری شمسی، از دقیق‌ترین گاه‌شمارهای جهان محسوب می‌شود و از عمر آن 127 سال می‌گذرد.[۳] تقویم رسمی ایران تا سال 1265ش، هجری قمری بود. از تقویم جلالی که مبدأ آن سال برتخت‌نشستن ملکشاه سلجوقی است، بعضی از منجمان و اهل علم باخبر بودند و مردم عادی با آن سروکار نداشتند. از طرف دیگر، استفاده از تقویم قمری برای امور کشاورزی، گرفتن مالیات و امور تجاری به‌دلیل گردش ماه‌ها در فصل‌های سال، سخت بود. برای حل این مشکل، «عبدالغفارخان نجم‌الدوله» که در ریاضی و علم نجوم استاد بود، با تلاش و محاسبات علمی مبدأ تقویم جلالی را به‌سال هجرت پیامبر اسلام تبدیل کرد.[۴] او عبارت «1265 هجری شمسی» را در حاشیۀ تقویم سال 4-1303ق درج کرد[۵] و در سال‌های بعد، روزها و برج‌های دوازده‌گانه با نام‌های عربی را در ستون ویژه نوشت و به «تقویم هجری شمسی بُرجی» معروف شد.[۶] در سال 1303ش، پیشنهاد تبدیل نام برج‌های عربی به ماه‌های فارسی از سوی نمایندگان مجلس شورای ملی ایران مطرح شد و بعد از بحث و بررسی زیاد، در 11 فروردین 1304ش، به‌تصویب رسید. بعد از آن، تقویم هجری شمسی، به‌عنوان تقویم رسمی ایران، پذیرفته شد.[۷] تقویم «هجری شمسی» و «هجری شمسی برجی»، فقط در نام و طول هرماه تفاوت دارند.[۸]
مبنای تقویم هجری شمسی
مبنای این تقویم، حرکت انتقالی زمین به‌دور خورشید است.[۹]
مبدأ سال هجری شمسی
مبدأ سال در تقویم هجری شمسی، روز اول فروردین در سالی است که پیامبر اسلام از مکه به مدینه هجرت کرد. این مبدأ با روز جمعه، 19 مارس 622م برابر است.[۱۰]
لحظۀ تحویل سال
لحظۀ تحویل سال در این تقویم، زمانی است که خورشید از نیمکرۀ جنوبی به نیمکرۀ شمالی وارد می‌شود. این لحظه، بر روز اول بهار منطبق است و نوروز نامیده می‌شود.[۱۱]
تعداد روزهای سال
روزهای سال در تقویم هجری شمسی، به‌لحاظ کاربرد آن در زندگی روزمره، 365 روز و در سال کبیسه (هر چهار سال یک‌بار)، 366 روز است.[۱۲]
ماه‌های تقویم هجری برجی
نام ماه‌های این تقویم بر اساس دوازده صورت فلکی در نجوم سنتی است و به‌ترتیب عبارت‌اند از: حَمَل (بره)، ثور (گاو)، جوزا (دو پیکر)، سَرَطان (خرچنگ)، اسد (شیر)، سنبله (خوشه)، میزان (ترازو)، عَقرب (کژدم)، قوس (کمان، کماندار)، جَدی (بزغاله)، دَلو (آب‌دهنده، آبکش) و حوت (ماهی).[۱۳]
ماه‌های تقویم هجری شمسی
نام ماه‌هاي تقویم هجری شمسی، در «اوستا» ریشه دارد و «دی» يكي از لقب‌های «اهورامزدا» و نام 11 ماه دیگر، نام‌های ياوران اهورامزدا است که به‌ترتیب عبارت‌اند از: فروردین (نیروی پیش‌برنده)، اردیبهشت (راستی و پاکی)، خرداد (کمال و رسایی)، تیر (باران)، مرداد (جاودانگی)، شهریور (کشور برگزیده)، مهر (عهد و پیمان)، آبان (آب‌ها)، آذر (آتش)، دی (آفریدگار، دادار)، بهمن (اندیشه نیک) و اسفند (فروتنی و بردباری).[۱۴]
تعداد روزها در ماه‌های هجری شمسی
شش ماه نیمۀ اول سال، 31 شبانه‌روز، پنج ماه نیمۀ دوم سال، 30 شبانه‌روز و آخرین ماه سال، در سال‌های عادی 29 شبانه‌روز در سال كبيسه 30 شبانه‌روز است.[۱۵]
تعیین نوروز و کبیسه‌ها
تعیین نوروز (اول فروردين) و كبيسه‌هاي گاه‌شمار هجري شمسي از راه محاسبۀ لحظۀ تحويل سال و مقايسۀ آن با لحظۀ ظهر حقيقي براي نصف‌النهار رسمي ايران انجام می‌شود. طول جغرافيايي نصف‌النهار رسمي ايران 5/52 درجۀ شرقي است که برای تعیین نوروز و کبیسه، یکی از دو حالت پیش می‌آید:
- اگر لحظۀ تحويل سال، بين بعد از ظهر سيصد‌وشصت‌وپنجمين و قبل از ظهر سيصدوشصت‌وششمين روز سال واقع شود، سيصدوشصت‌وششمين روز سال، نوروز و سال تمام‌شده، عادي محسوب می‌شود.[۱۶]
- اگر لحظۀ تحويل سال، در بعد از ظهر سيصدوشصت‌وششمين روز سال واقع شود، سيصدوشصت‌و فتمين روز سال را نوروز، و سال تمام‌شده را كبيسه به‌حساب مي‌آورند.[۱۷]
ویژگی‌های علمی و فرهنگی
- مدت سال شمسي، نوروز و كبيسه‌هاي این تقویم، بر اساس محاسبات نجومی است.[۱۸]
- در میان تقویم‌های جهان، فقط این تقویم، اضافه‌بر کبیسه‌های چهارساله، كبيسۀ پنج‌ساله نيز دارد که سبب منطبق‌شدن بهتر تقويم هجري شمسي با فصل‌های طبيعي مي‌شود.[۱۹]
- تعداد روزهاي ماه‌هاي این تقویم، مبناي علمی و طبیعی دارد.
- آغاز سال در این تقویم، با سالگرد تولد بهار و شکوفایی همراه است که در تاریخچۀ تقویم‌های دیگر در جهان هرگز دیده نمی‌شود.[۲۰]
- این تقویم، مبنای دینی و الهام‌بخش دارد و با باورها و فرهنگ دینی مسلمانان بیشتر سازگار است.[۲۱]
- در این تقویم، بر اساس فرهنگ و آموزه‌های اسلامی، بین انسان، دین و طبیعت ارتباط معنادار برقرار شده است.[۲۲]
- بر مبنای این تقویم، بین کشورهایی که آغاز سال شمسی را جشن می‌گیرند، پیوند هویتی و فرهنگی ایجاد می‌شود.[۲۳]
تلاش ناکام برای تغییر تقویم هجری شمسی
در سال ۱۳۵۴ش، تلاش دو مجلس شورای ملی و سنای ایران برای تعیین تاریخ تاج‌گذرای کورش در 599 پیش از میلاد به‌عنوان مبدأ سال خورشیدی شروع و بعد از مدتی، اول فروردین سال ۱۳۵۵ هجری شمسی، شروع سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی اعلام شد. امام خمینی در پیام عید فطر 1355ش، استفاده از این تاریخ را حرام اعلام کرد و در پنجم شهریور ۱۳۵۷ش، بار دیگر تقویم شمسی به‌عنوان تقویم اصلی کشور به‌رسمیت شناخته شد.[۲۴]
تقویم هجری شمسی در افغانستان
در افغانستان از زمان «احمدشاه ابدالی» گاه‌شمار هجری قمری رایج بود. امان‌الله خان، در 1301ش، تقویم هجری شمسی را تقویم رسمی این کشور اعلام کرد؛ اما نام ماه‌هاي سال، نام عربی صورت فلکی در نظر گرفته شد.[۲۵] طالبان در دورۀ اول حاکمیت خود در 1375ش، استفاده از تقویم هجری شمسی را ممنوع و به‌جای آن گاه‌شمار هجری قمری را تقویم رسمی کشور اعلام کردند. در دورۀ حاکمیت نظام جمهوری اسلامی در 1380ش، دوباره تقویم هجري شمسی رسمیت پیدا کرد[۲۶] اما بعد از تسلط دوبارۀ طالبان، تقویم هجری قمری، جای تقویم هجری شمسی را گرفته است.[۲۷]
پانویس
- ↑ قاسملو، «تقویم»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ تاریخ شمسی.
- ↑ «تقویم ایران چه زمانی هجری شمسی شد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ رحیمی، «تاریخ هجری شمسی را این آقا حساب و کتاب و اختراع کرد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «تقویم ایران چه زمانی هجری شمسی شد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «تقويم هجري شمسي»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ حسن‌زاده، «دقیق‌ترین تقویم جهان»، جام‌جم آنلاین.
- ↑ حسن‌زاده، «دقیق‌ترین تقویم جهان»، جام‌جم آنلاین.
- ↑ «همه‌چیز درمورد تقویم هجری شمسی»، خبرآنلاین.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقويم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «چرا کشورهای اسلامی از تقویم هجری شمسی غافلند؟» وب‌سایت شبکۀ العالم.
- ↑ «چرا کشورهای اسلامی از تقویم هجری شمسی غافلند؟» وب‌سایت شبکۀ العالم.
- ↑ «چرا کشورهای اسلامی از تقویم هجری شمسی غافلند؟» وب‌سایت شبکۀ العالم.
- ↑ «تقویم ایران چه زمانی هجری شمسی شد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «تاریخ تقویم در ایران و كشورهای اسلامی ـ گاه‌شماری در دیگر كشورهای حوزه تمدن اسلامی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تاریخ تقویم در ایران و كشورهای اسلامی ـ گاه‌شماری در دیگر كشورهای حوزه تمدن اسلامی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
- ↑ «تاریخ تقویم در ایران و كشورهای اسلامی ـ گاه‌شماری در دیگر كشورهای حوزه تمدن اسلامی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.
منابع
- «تاریخ تقویم در ایران و كشورهای اسلامی ـ گاه‌شماری در دیگر كشورهای حوزۀ تمدن اسلامی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران، تاریخ بازدید: 26 دی 1401ش.
- «تقویم ایران چه زمانی هجری شمسی شد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 12 فروردین 1393ش.
- «تقویم هجری شمسی»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران، تاریخ بازدید: 26 دی 1401ش.
- «چرا کشورهای اسلامی از تقویم هجری شمسی غافلند؟» وب‌سایت شبکۀ العالم، تاریخ درج مطلب: 14 دی 1392ش.
- حسن‌زاده، امیر، «دقیق‌ترین تقویم جهان»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 دی 1401ش.
- رحیمی، امین، «تاریخ هجری شمسی را این آقا حساب و کتاب و اختراع کرد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1400ش.
- «طالبان تاریخ تقویم افغانستان را هم تغییر داد»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
- قاسملو، فرید، «تقویم»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 26 دی 1401ش.
- «همه‌چیز در مورد تقویم هجری شمسی»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۳۸۸ش.