دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه؛ بزرگترین دریاچۀ آب شور ایران در نزدیکی ارومیه.
دریاچۀ ارومیه با مساحت 5،000 کیلومتر مربع، طول 140 کیلومتر و عرض متوسط 40 کیلومتر،[۱] دومین دریاچۀ آب شور جهان است که در شمال غربی ایران قرار دارد.[۲] اهمیت زیست‌محیطی این دریاچه به میزانی است که کنوانسیون رامسر در سال 1349ش، بیست تالاب پُراهمیت دنیا از جمله دریاچۀ ارومیه را برای حفاظت مؤکّد برگزیده است.[۳] این دریاچه به‌دلیل ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی از سال 1354ش به‌عنوان پارک ملی و در سال 1356ش جزءِ مناطق حفاظت شدۀ زیست‌کره در سازمان یونسکو انتخاب شد.[۴]
تاریخچه
محققان عمر دریاچۀ ارومیه را سیزده هزار سال عنوان کرده‌اند.[۵] دریاچۀ ارومیه با عنوان چیچَست در کتیبه‌های سدۀ نهم پیش از میلاد آمده است که مطابق آن، دو قوم پرسواه و ماتای در ساحل این دریاچه زندگی می‌کردند. بیش از یک قرن، این دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بوده است. بسیاری از دولت‌های حاکم بر ایران در سال‌های پس از میلاد از این منطقه محافظت می‌کردند.[۶]
جغرافیا
دریاچۀ ارومیه، با مختصات جغرافیایی 37 درجه و 10 دقیقه تا 38 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 10 دقیقه تا 46 درجه طول شرقی، در ارتفاع 1267 متری از سطح دریا واقع شده است. این دریاچه در غرب فلات آذربایجان، از شمال به جنوب کشیده شده[۷] و در ۲۱ کیلومتری شرق ارومیه، در مرز بین دو استان آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد.[۸]
نام‌های پیشین دریاچه
دریاچۀ ارومیه از گذشته نام‌های فراوانی به‌خود گرفته است؛ در پارسی کهن «چیچَست»، در دوران میانه «کبودان»،[۹] در نزهت‌القلوب «دریای شور» و در زمان مادها و آشوری‌ها نیز «ریما» نامیده شده است.[۱۰]
محیط‌زیست دریاچه
حیات‌وحش دریاچۀ ارومیه در هیچ نقطه‌ای از ایران نظیر ندارد.[۱۱] موجودات زندۀ داخل دریاچه، جلبک‌های سبز، باکتری‌ها و آرتمیا هستند،[۱۲] با افزایش فعالیت آرتمیاهای دریاچه، آب دریاچه به رنگ قرمز تغییر رنگ می‌دهد و بر زیبایی آن می‌افزاید.[۱۳] در خارج آب دریاچه، ۲۳ گونه پستاندار از جمله قوچ، میش و گوزن زرد ایرانی و ۱۱۵ گونه پرنده از جمله فلامینگو و پلیکان حیات دارند.[۱۴] در حوزۀ دریاچۀ ارومیه، گونه‌های گیاهی مختلفی (حدود 1500گونه) به ثبت رسیده است.[۱۵]
حوضۀ آبریز دریاچه
حوضۀ آبريز درياچۀ اروميه، با جمع‌آوری آب‌هاي قسمتي از استان‌هاي آذربايجان شرقی و آذربایجان غربی به درياچۀ اروميه مي‌ريزد.[۱۶] آب این دریاچه از چهارده رودخانۀ دائمی، هفت رودخانۀ فصلی و 39 جریان سیلابی تأمین می‌شود.[۱۷] مهم‌ترین رودخانه‌هاي حوضۀ آبريز، تلخه‌رود، زرينه‌رود، سيمينه‌رود، صوفیچای، گدار‌چای، نازلوچای و زولاچای هستند.[۱۸]
جاذبه‌های گردشگری
دریاچۀ ارومیه داراي جاذبه‌هاي بسیاری براي جذب گردشگر است. از جملۀ این جاذبه‌ها، گردشگری ورزشی، شنا، تفریح و سرگرمی، گردشگری سلامت، اکوتوریسم و گردشگری علمی- آموزشی را می‌توان نام برد.[۱۹]
گردشگری سلامت
دریاچۀ ارومیه به‌علت داشتن رسوبات شیمیایی آرگونیت، جلبک، بقایای موجودات و گل‌ولایِ حاوی املاح آلی و معدنی، در درمان بیماری‌های روماتیسمی، مفصلی،[۲۰] بیماری‌های زنان، دردپی و درد ماهیچه مورد توجه گردشگران است.[۲۱]
جاذبه‌های تاریخی
دو اثر تاریخی مهم در سواحل دریاچۀ ارومیه، عبارت است از:
قلعۀ هلاکوخان؛ در شرق دریاچۀ ارومیه و در جزیرۀ اسلامی قرار دارد.[۲۲]
قلعۀ کاظم داشی؛ این سازه به‌صورت تِکه‌سنگ بزرگ و جزیره‌‌ای در شمال غربی دریاچۀ ارومیه واقع شده است.[۲۳]
جزیره‌ها
دریاچۀ ارومیه شامل جزیره‌ها و شبه‌جزیره‌های متعدد، با اهمیت توریستی قابل‌توجه است. این دریاچه 102 جزیره با صخره‌های سنگی دارد. جزایری که جزء پارک ملی دریاچۀ ارومیه به‌شمار می‌روند، عبارت‌اند از:
جزیرۀ کبودان؛ یکی از بزرگترین جزایر پارک ملی ارومیه با مساحت 3175 هکتار که دارای یک چشمه و قنات و هزاران حیوان از نوع خزنده، پرنده و قوچ و میش است. [۲۴]
جزایر اشک، اسپیر، آرزو و جزایر نُه‌گانه؛ این جزایر، زیست‌گاه پرندگان بومی و مهاجر مانند فلامینگو و تنجه هستند.[۲۵]
جزیرۀ اسلامی؛ شبه‌جزیرۀ اسلامی، بزرگترین و تنها جزیرۀ مسکونی پارک ملی دریاچۀ ارومیه است و در فاصلۀ هفتاد کیلومتری جنوب غربی تبریز و شمال شرقی دریاچۀ ارومیه واقع شده است. طول جزیره 22،5 کیلومتر و عرض آن 14،5 کیلومتر است که هفت آبادی در آن قرار دارد و آب شیرین آن‌ها از 53 چشمۀ موجود در آن تأمین می‌شود.[۲۶]
بنادر دریاچه
بندرهای دریاچۀ ارومیه شامل بندر شرفخانه،[۲۷] بندر گلمانخانه،[۲۸] بندر دانالو و رحمانلو[۲۹] است.
دهکده ساحلی چیچست
دهکدۀ ساحلی چیچِست با مساحت بیست هکتار، نزدیک‌ترین مکان توریستی و تفریحی به دریاچۀ ارومیه است. هتل، رستوران ملل، سفره‌خانۀ سنتی، سالن آمفی‌تئاتر، مجتمع فرهنگی، فضای سبز و باغ توت از امکانات رفاهی و امکانات تفریحی چون فوتبال‌دستی، سایت پرواز، هواپیماها و ماشین‌های کنترل از راه دور، موتورسیکلت سواری، پیست رالی اتومبیل، موزۀ تاریخ طبیعی و کارتینگ اتومبیل‌رانی دارد.[۳۰]
پل میان‌گذر دریاچه
پل میان‌گذر دریاچه، معروف به پل شهید کلانتری با طول 1276 متر، طولانی‌‌ترین پل ایران است که روی دریاچه قرار گرفته و 135 کیلومتر مسافت بین ارومیه و تبریز را کاهش داده است. برخی ساخت این پل را یکی از عوامل انسداد جریان آب در دو طرف دریاچه می‌دانند و آن را خطری زیست‌محیطی برای دریاچه به‌شمار می‌آورند.[۳۱]
خشکی دریاچه
خشک شدن دریاچۀ ارومیه، یکی از مسائل مهم آبی و محیط زیستی کشور است که مقابله با آن به چالشی ملی و بین‌المللی تبدیل شده است.[۳۲] طی دو دهۀ اخیر، تراز آب دریاچۀ ارومیه بیش از هشت متر و مساحت آن بیش از هشتاد درصد کاهش یافته و در معرض خشک شدن کامل قرار گرفته است.[۳۳] در سال 1401ش نسبت به مدت مشابه سال گذشته، سطح آب دریاچه، ۱۲۹۴ کیلومترمربع کاهش پیدا کرده است.[۳۴]
اصلی‌ترین دلایل خشکی دریاچۀ ارومیه را کاهش بارندگی و تغییر اقلیم، ایجاد سدهای متعدد، افزایش آبیاری به‌دلیل افزایش زمین‌های کشاورزی[۳۵]، ضعف مدیریتی و سیاست‌های نادرست می‌دانند.[۳۶]
پیامدهای خشکی دریاچه
خشک شدن دریاچه، موجب به‌خطر افتادن زندگی میلیون‌ها نفر در اطراف دریاچه حتی در کشورهای هم‌جوار نظیر عراق، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان خواهد شد.[۳۷] از جملۀ آسیب‌های خشکی دریاچه عبارت است از:
- تغییر زیست‌محیط منطقه؛
- نفوذ فلزات سمی سنگین به آب‌های سطحی و زیرسطحی؛
- آسیب به مزارع کشاورزی و نواحی مسکونی؛
- خشک‌سالی؛
- مشکلات تنفسی و سلامتی مردم؛
- افزایش مهاجرت.[۳۸]
ستاد احیای دریاچه
سازمان دولتی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه در سال 1392ش به‌دنبال شرایط ناگوار دریاچه، جهت رویارویی با مسائل آن تشکیل شد.[۳۹] اقدامات انجام شده توسط ستاد احیا، در قالب پانزده طرح در حال اجرا است. از جمله مهم‌ترین این طرح‌ها، انتقال آب به پیکرۀ دریاچۀ ارومیه از زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تصفیه‌خانه‌های ارومیه، نقده، میاندوآب، سلماس، بوکان، تبریز، طرح تعادل‌بخشی با جلوگیری از حفر چاه و انسداد چاه‌های غیرمجاز، طرح بازسازی دریچه‌ها و آبگیرهای رودخانه، طرح بازسازی شبکه‌های آبیاری و زهکشی، طرح لای‌روبی و مسیرگشایی، طرح کاهش چهل درصدی مصرف آب کشاورزی و طرح‌های دیگر است.[۴۰] علی‌رغم طرح‌های اجرا شده، به‌علت پایین بودن راندمان انتقال، عدم وجود منابع آب کافی و تبخیر زیاد رودخانه‌ها، آب کافی به پیکرۀ دریاچه نرسیده است.[۴۱] در اواخر سال 1401ش طی حفاری تونل 36 کیلومتری و کانال 11 کیلومتری به دست مهندسان ایرانی، سیصد میلیون مترمکعب آب به پیکرۀ دریاچۀ ارومیه وارد و سبب احیای آن شد.[۴۲]
پانویس
- ↑ میرعلی‌زاده فرد و طاهری اصغری، «آرتمیای دریاچۀ ارومیه، ثروت فراموش شده»، 1393ش، ص3.
- ↑ اکبری و دیگران، «ایجاد مرکز نمک درمانی در حاشیۀ دریاچۀ ارومیه با رویکرد چذب توریست»، 1396ش، ص12.
- ↑ میرعلی‌زاده فرد و طاهری اصغری، «آرتمیای دریاچۀ ارومیه، ثروت فراموش شده»، 1393ش، ص3.
- ↑ وجاهت، «چرا نجات دریاچۀ ارومیه حیاتی است»، 1395ش، ص2.
- ↑ «تاریخ پیدایش دریاچۀ ارومیه به چه سالی برمی‌گردد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ شجاعی، «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت رزرواسیون آریا.
- ↑ «دریاچۀ ارومیه؛ یادگار زنده عبور قرن‌ها»، وب‌سایت پینورست.
- ↑ «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت تریپ یار.
- ↑ مام محمدی، مجموعه گردشگری دریاچۀ ارومیه، 1378ش، ص159.
- ↑ شجاعی، «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ شهرابی، «دریاچۀ ارومیه»، 1365ش، ص50.
- ↑ «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت تریپ‌یار.
- ↑ شجاعی، «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ وجاهت، «چرا نجات دریاچۀ ارومیه حیاتی است»، 1395ش، ص6.
- ↑ «حوزۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت طبیعت ایران.
- ↑ وجاهت، «چرا نجات دریاچۀ ارومیه حیاتی است»، 1395ش، ص2.
- ↑ «حوزۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت طبیعت ایران.
- ↑ محمدی یگانه و دیگران، «بررسی اثرات کاهش آب دریاچۀ ارومیه در گردشگری منطقه»، 1396ش، ص8.
- ↑ وجاهت، «چرا نجات دریاچۀ ارومیه حیاتی است»، 1395ش، ص6.
- ↑ مام‌محمدی، مجموعه گردشگری دریاچۀ ارومیه، 1378ش، ص160.
- ↑ «قلعۀ هلاکوخان»، وب‌سایت دوباره سفر.
- ↑ «قلعۀ کاظم داشی»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ مام محمدی، مجموعه گردشگری دریاچۀ ارومیه، 1378ش، ص161-164.
- ↑ مام محمدی، مجموعه گردشگری دریاچۀ ارومیه، 1378ش، ص161-164.
- ↑ حاجی یوسف، مجموعۀ گردشگری-فراغتی جزیرۀ اسلامی، 1385ش، ص43.
- ↑ «بندر شرفخانه کجاست»، وب‌سایت گردشگری 724.
- ↑ «بندر فراموش شدۀ دریاچۀ ارومیه»، اقتصاد آنلاین.
- ↑ «زیباترین بندر دریاچۀ ارومیه»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «چیچست دهکده‌ای ساحلی معروف به دیزیلند ایرانی»، وب‌سایت دیدنی‌تر.
- ↑ «پل میان‌گذر دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت گردشگری 724.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص41.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص46.
- ↑ «حال دریاچۀ ارومیه خوب نیست»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص42.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص53.
- ↑ حسن‌زاده، «بحران دریاچۀ ارومیه: بحران آب درکشور»، 1394ش، ص5.
- ↑ سعیدی و عاشری، «پیامدهای خشکی دریاچۀ ارومیه و راهکارهای احیا»، 1395ش، ص5.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص41.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص47-50.
- ↑ اسمعیل‌زاده و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، 1400ش، ص51.
- ↑ «طرح احیای دریاچۀ ارومیه»، خبرگزاری فارس.
منابع
- اسمعیل‌زاده، سعید و دیگران، «مسأله‌شناسی و ارزیابی خط‌مشی ستاد احیای دریاچۀ ارومیه»، فصل‌نامۀ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 11، شمارۀ 38، بهار 1400ش.
- اکبری، باقر و دیگران، «ایجاد مرکز نمک درمانی در حاشیۀ دریاچۀ ارومیه با رویکرد جذب توریست»، اولین همایش اندیشه‌ها وفناوری‌های نوین در علوم جغرافیایی، 1396ش.
- «بندر شرفخانه کجاست»، وب‌سایت گردشگری 724، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1401ش.
- «بندر فراموش شدۀ دریاچۀ ارومیه»، اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: 21 خرداد 1391ش.
- «پل میان‌گذر دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت گردشگری 724، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1401ش.
- «تاریخ پیدایش دریاچۀ ارومیه به چه سالی برمی‌گردد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1392ش.
- «چیچست دهکده‌ای ساحلی معروف به دیزیلند ایرانی»، وب‌سایت دیدنی‌تر، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1401ش.
- «حال دریاچۀ ارومیه خوب نیست»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1401ش.
- حاجی یوسف، لمعان، مجموعۀ گردشگری-فراغتی جزیرۀ اسلامی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، قزوین، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، 1385ش.
- حسن‌زاده، یوسف، «بحران دریاچۀ ارومیه: بحران آب درکشور»، دهمین کنگرۀ بین‌المللی مهندسی عمران، 1394ش.
- «حوزۀ آبخیز دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت طبیعت ایران، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1401ش.
- «دریاچۀ ارومیه؛ یادگار زنده عبور قرن‌ها»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1401ش.
- «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت تریپ‌یار، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1401ش.
- «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت رزرواسیون آریا، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1401ش.
- «زیباترین بندر دریاچۀ ارومیه»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1396ش.
- سعیدی، سعیده و عاشری، «پیامدهای خشکی دریاچۀ ارومیه و راهکارهای احیا»، سومین همایش بین‌المللی و ششمین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست، 1395ش.
- شجاعی، صدیقه، «دریاچۀ ارومیه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1401ش.
- شهرابی، مصطفی، «دریاچۀ ارومیه»، نشریۀ رشد، شمارۀ 7، 1365ش.
- «طرح احیای دریاچۀ ارومیه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 10 اسفند 1401ش.
- «قلعۀ کاظم داشی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1401ش.
- «قلعۀ هلاکوخان»، وب‌سایت دوباره‌سفر، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1401ش.
- مام‌محمدی، یوسف، مجموعه گردشگری دریاچۀ ارومیه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، یزد، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه یزد، 1378ش.
- محمدی یگانه، بهروز و دیگران، «بررسی اثرات کاهش آب دریاچۀ ارومیه در گردشگری منطقه»، اولین همایش اندیشه‌ها و فناوری‌های نوین در علوم جغرافیایی، 1396ش.
- میرعلی‌زاده‌فرد، سیدرضا و طاهری‌اصغری، مهدی، «آرتمیای دریاچۀ ارومیه، ثروت فراموش شده»، دومین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، 1393ش.
- وجاهت، جواد، «چرا نجات دریاچۀ ارومیه حیاتی است»، دهمین کنگرۀ پیشگامان پیشرفت، 1395ش.