سمنو

سمنو؛ خوراکی سنتی و آیینی ایرانیان با ا ستفاده از جوانه گندم.

سمنو، شیرینی شبیه به حلوا، اما رقیق‌تر است که در سنت آشپزی ایرانی، بدون شکر و با استفاده از عصاره جوانه گندم تهیه می‌شود. ایرانیان این خوراکی مقوی و پرطرفدار را به مناسبت نوروز و همچنین در برخی مراسم مذهبی، تهیه می‌کنند. سمنو یکی از سین‌های سفره هفت‌سین و نماد قدرت، خیر و برکت است.

تاریخچه

خاستگاه سمنو، سرزمین خراسان است. در طول 3000 سال گذشته، شیوۀ پخت سمنو در کشورهای همسایه ایران نیز رواج یافته است. امروزه سمنو در گسترۀ ایران فرهنگی شامل کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و افغانستان طبخ می‌شود. سمنو پس از ورود اسلام به ایران، جلوه مذهبی پیدا کرد و به‌عنوان غذای نذری در مناسبت‌هایی مانند شهادت حضرت فاطمه زهرا پخته شده و میان همسایگان و خویشان توزیع می‌شود.

آداب سمنوپزی

سمنوپزی بر اساس سنتی کهن نزد ایرانیان، در روزهای نزدیک سال نو و به نیت حضرت فاطمه، صورت می‌گیرد. از باور‌های مردمی در این مراسم آن است که شرکت‌کنندگان باید پاک باشند و چشم ناپاک را به فال بد می‌گیرند. برای پخت آیینی سمنو، اجاق را شبانه و با توسل و ذکر بسم‌الله، روشن می‌کنند. در این مراسم هر فردی با آرزوی برآورده‌شدن حاجت خودف سمنو را هم می‌زند. پخت سمنو معمولا تا سحر به درازا می‌کشد و افراد تا سحر بیدار می‌مانند و صلوات می‌فرستند و به‌صورت مشارکتی دیگ سمنو را هم می‌زنند. بعد از این که پخت سمنو به اتمام رسید، پس از نماز صبح، دو رکعت نماز حاجت به‌جا می‌آورند و با شفیع قرار دادن حضرت زهرا، حاجت خود را از خداوند طلب می‌کنند. این رفتار ریشه در باوری دارد که سمنو را به حضرت فاطمه زهرا منتسب می‌کند. صبحگاهان، سر دیگ را برمی‌دارند و سمنو را در ظرف‌های نذری می‌ریزند و آن را پخش‌ می‌کنند.

روش پخت

سمنو از جوانه و آرد گندم تهیه می‌شود و پخت آن دشوار و نیازمند زمان زیادی است. استفاده از گندم با کیفیت، تاثیر زیادی در طعم و مزه سمنو دارد. ابتدا گندم پاک‌کرده را با آب سرد می‌شویند و به مدت دو روز اجازه می‌دهند در آب، جوانه بزند. در روز سوم گندم‌ها را در آبکش می‌ریزند و سپس گندم‌ها را درون پارچه نخی تمیز و نمناکی می‌پیچند و به مدت دو روز درون یک پلاستیک به دور از نور خورشید می‌گذارند. در این مدت چند بار گندم‌ها را بیرون آورده و به آنها آب می‌زنند. وقتی گندم‌ها رنگ نقره‌ای پیدا کردند با آب فراوان آن را می‌شویند و چرخ می‌کنند. در برخی مناطق، جوانه گندم‌ را با‌هاون می‌کوبند و برای پخت سمنو از آب باران استفاده می‌کنند.پس از چرخ کردن، آب جوش را به آن افزوده و خوب ترکیب می‌کنند و سپس در مرحلۀ صافی، جوانه‌ها را خوب فشار می‌دهند و شیرۀ آن را جدا می‌کنند.

برای پخت سمنو، پاتیل مسی را روی حرارت ملایم گذاشته وآرد را به آن اضافه می‌کنند و به مدت 15 دقیقه تفت می‌دهند تا خامی آرد گرفته شود. سپس به آرد به‌صورت مرحله‌ای شیره را اضافه می‌کنند تا آرد گلوله نشود و به‌صورت مداوم تا جوش آمدن سمنو، هم زدن را به نوبت ادامه می‌دهند. وقتی‌که به غلظت مورد نظر رسید با استفاده از دم‌کنی اجازه می‌دهند که به مدت 18 ساعت دم بکشد؛ گاهی این زمان تا 24 ساعت افزایش می‌یابد. وقتی که رنگ سمنو تیره شد، آن را از اجاق برمی‌دارند و بادام را به آن اضافه می‌کنند.

خواص سمنو

سمنو علاوه بر مزه شیرین و طبع گرم، خواص فراوانی دارد. مقادیر بالایی از انواع ویتامین‌ها، آهن، فسفر، روی و مس در سمنو وجود دارد و تاثیر فوق‌العاده‌ای برای تقویت استخوان‌ها دارد؛ ضد سرطان بوده و برای کودکان، کاهش وزن، بهبود برنامه غذایی، تقویت سیستم ایمنی و چشم مفید است و به افزایش آهن بدن کمک می‌کند و برای افراد دیابتی نیز سودمند است.

عوارض سمنو

در کنار فواید فراوانی که برای سمنو بیان شده است باید از زیاده‌روی در آن پرهیز کرد چرا که عوارضی مانند نفخ و اضافه وزن به‌وجود می‌آورد. ازآنجایی‌که طبع سمنو گرم و معتدل است برای افرادی که طبع گرمی دارند زیاده‌روی در آن موجب افزایش گرمی بدن و به هم ریختن سلامت و تعادل جسمی فرد می‌شود.

مردم‌نگاری

سمنوپزی امروزه به‌عنوان رسمی فرهنگی و اصیل با توجه و استقبال زیاد ایرانیان در مناطق گوناگون، همراه است.

در آیین سمنوپزی سبزواری‌ها، خانم‌ها به شعرخوانی و ذکر صلوات می‌پردازند. آنها معتقدند که در این مراسم باید شاد باشند و شادمانی کنند. سبزواری‌ها در ایام عید با سمنو از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند. آن‌ها ظرف سمنو را در بالاترین نقطه خانه به‌نام رف می‌گذارند تا چشم ناپاک به آنها نخورد. همچنین سبزواری‌ها رسم دارند که در هنگام پخت سمنو، سخنانی حاوی شیرینی و قرمزی بیان کنند تا موجب شیرینی و قرمزی سمنو شود.

در کردستان، آیین سمنوپزی تا 15 روز طول می‌کشد و در سه روز آخر، بسیاری از مردم در این مراسم شرکت می‌کنند.

مراسم سمنوپزی در همدان قبل از ایام عید شروع می‌شود. بعضی‌ها در آخرین پنجشنبه سال بعد از پخت سمنو، آن را بر سر مزار اموات خود به منظور خیرات می‌برند که به جشن مرده‌ها معروف است.

در شهرضا مراسم سمنوپزی با مشارکت گستردۀ مردم برگزار می‌شود. در این شهر، هر ساله در ایام عزاداری و مناسبت‌های مذهبی، حدود 500 دیگ مسی برای پخت سمنو برپا می‌کنند و پخت سمنو دو روز به درازا می‌کشد.

بعد از شهرضا، نخستین جشنواره آیین سمنوپزان نوروزی در شهری از استان خراسان شمالی به نام درق برگزار شد که به‌عنوان پایتخت سمنوپزی ایران معروف شده است.

منابع

• «آداب سمنو پختن»، وب‌سایت آی سمنو، تاریخ درج مطلب: 3 تیر 1399ش.
• «آداب شب سمنوپزان»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 29 آبان 1402ش.
• «آشنایی با خواص شگفت‌انگیز سمنو»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1402ش.
• «آیین پخت سمنو برای سفره هفت سین در دارالمومنین سبزوار»، وب‌سایت مجله اینترنتی اسرارنامه، تاریخ بازدید: 29 آبان 1402ش.
• «آیین سنتی سمنوپزان در شهرضا»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1400ش.
• «اتمام پژوهش مردم‌نگاری مراسم سمنو‌پزان در کردستان»، خبرگزاری میراث آریا، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1388ش.
• «تاریخچه سمنو»، وب‌سایت آی سمنو، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1402ش.
• «جشنواره سمنوی سنتی در شهرضا برگزارشد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1397ش.
• «خانه تکانی سنت ماندگار همدانی‌ها/ پخت کماج و سمنو در استقبال از بهار»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1390ش.
• «خواص دارویی و درمانی سمنو برای شما+طرز تهیه و عوارض سمنو»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 29 آبان 1402ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 آبان 1402ش.
• دیانی، مهلا، «تاریخچه سمنو در ایران باستان»، وب‌سایت سالماطور، تاریخ بازدید: 29 آبان 1402ش.
• «سمنو چیست و چه طور تهیه می‌شود؟»، وب‌سایت ساوا، تاریخ بازدید: 29 آبان 1402ش.
• «سمنو چیست»، وب‌سایت فال وخواب، تاریخ درج مطلب: 27 دی 1401ش.
• «طرز تهیه سمنو»، وب‌سایت نکته چی، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1401ش.
• «طرز تهیه سمنو خانگی برای سفره هفت سین نوروز»، وب‌سایت مجله تصویر زندگی، تاریخ بازدید: 30 آبان 1402ش.
• «نخستین جشنواره آیین سمنو پزان نوروزی در گنبدکاووس برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: 23 اسفند 1400ش.