هفت‌سین

سفره هفت‌سین

هفت‌سین؛ هفت نماد برگزیده برای سفره‌ی نوروزی که نام آن‌ها با حرف سین آغاز می‌شود.
هفت‌سین از مشهورترین آیین‌های نوروزی است و مراد از آن، قرار دادن هفت چیز بر سفره نوروزی است که نام آنها با حرف سین شروع می‌شود. هفت‌سین معمولا از میان سیب، سیاهدانه، سنجد، سماق، سیر، سرکه، سبزه، سبزی و سمنو گزینش می‌شود. خانواده‌های ایرانی سفره‌ی هفت‌سین را روی زمین و یا روی میز پهن می‌کنند و هنگام تحویل سال، دور آن می‌نشینند. در بالای سفره، آینه، شمع‌دان و قرآن گذاشته می‌شود و گاهی ماهی قرمز، گل و تخم‌مرغ رنگی نیز به آن اضافه می‌شود. همچنین در سفره‌ی هفت‌سین، خوراکی‌های مانند آجیل‌، شیرینی و میوه نیز قرار داده می‌شود. بزرگترهای خانواده در بالای سفره می‌نشینند، قرآن می‌خوانند و برای کوچکترها دعا می‌کنند. گاهی بزرگترها با دیوان حافظ برای اهل خانه، فال می‌گیرند. پس از تحویل سال، بزرگترها اسکناس‌های نو را که از قبل لای قرآن گذاشته‌اند به‌عنوان عیدی به کوچکترها می‌دهند و اعضای خانواده، نوروز را به یکدیگر شادباش می‌گویند. برخی از خانواده‌ها سفره‌ی هفت‌سین را تا روز سیزدهم فروردین پهن می‌گذارند و در آن روز سبزه را به آب روان می‌سپارند. از سفره‌ی هفت‌سین یا شبیه آن، در شب چله و همچنین در جشن ازدواج نیز استفاده می‌شود.

پیشینه‌ی سفره‌ی هفت‌سین

برخی پژوهشگران معتقدند که در گذشته، مردم سفره‌ای با هفت نماد برای نوروز یا جشن مهرگان می‌چیدند که نام آنها با سین آغاز نمی‌شد و هفت‌شین، هفت‌میم و یا هفت‌چین بوده است. هفت شین شامل شراب، شهد، شیرینی، شمشاد، شقایق، شاخه نبات و شمع بود که با ورود اسلام به ایران از میان رفت. هفت‌چین مربوط به دوره‌ی هخامنشیان است که در هفت کاسه‌ی چینی، خوراک می‌گذاشتند. هفت‌میم شامل میوه، ماهی، مرغ، ماست، مربا، مسقطی و میگو بوده است. ابوریحان بیرونی (سده پنجم هجری) به سبز کردن هفت نوع غله‌ی مختلف برای نوروز اشاره کرده است. در سفرنامه‌های اواخر دوره قاجار نیز به سفره‌ی هفت‌سین اشاره شده است. طاش کبری‌زاده درباره‌ی نوروز نوشته ‌است که ایرانیان در نوروز هفت چیز که در زبان عربی با سین آغاز می‌شود، سر سفره‌ی خود می‌گذارند و آن‌ها عبارت‌اند از: شکر (السکر)، کنجد (السمسم)، یک نوع آرد سفید (السمید)، به (السفرجل)، سماق، سداب (السذاب) و سقنقور. در برخی اسناد، هفت‌سین را به هفت سینی ربط داده‌اند. ساسانیان در نوروز هفت دانه بر هفت ستون می‌کاشتند و یا از هفت غله، نان می‌پختند.
در گذشته افغان‌ها، تاجیک‌ها و ارمنی‌ها، سفره‌ی هفت‌سین نداشتند و همچنین کردها و زرتشتیان که به آیین‌های باستانی ایرانی معتقد بودند نیز سفره‌ی هفت‌سین نمی‌انداختند؛ اما به‌ تازگی شهرنشینان زرتشتی سفره‌ی هفت‌سین پهن می‌کنند. در سال‌های اخیر مردم افغانستان و مناطق کردنشین ایران و همچنین مردم پاکستان و جمهوری آذربایجان هم در نوروز سفره‌ی هفت‌سین می‌اندازند.

قداست عدد هفت نزد ایرانیان

ایرانیان باستان، عدد هفت را عددی خوش یمن می‌دانستند. پیشینه‌ی این انگاره، به دوران آیین مهر یا میترا نسبت داده می‌شود. عدد هفت در زبان باستان، «امرداد» نامیده می‌شد که به‌معنی زندگی و جاودانگی است.

نمادشناسی هفت‌سین

هر یک از اجزای هفت‌سین نماد چیزی است؛ برای نمونه:

1. سبزه، نماد سرسبزی، حیات و شادابی
2. سیب، نماد تندرستی
3. سیر، نماد زدودن بیماری‌ها
4. سمنو، نماد خیر و برکت
5. سنجد، نماد عشق و مهر
6. سرکه، نماد جاودانگی
7. سماق، نماد پایداری در برابر سختی‌ها

دیگر اجزای سفره‌ی هفت‌سین

در کنار هفت نماد سفره‌ی هفت‌سین از چیزهای دیگری نیز استفاده می‌شود. از جمله‌ی این اجزا می‌توان به آینه، کتاب قرآن، شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، شمعدان که در آن تعداد شمع‌ها باید برابر با تعداد فرزندان خانواده باشد، تخم‌مرغ رنگی که نماد زایش و باروری است، گل سنبل، آجیل، نان سنگک که نماد برکت و روزی است، شیرینی، گلاب ، تُنگ یا کاسه‌ی آب حاوی برگ یا ماهی یا انار یا ترنج و یا سایر مرکبات، بیدمشک، بادبزن، سکه که نماد ثروت و دارایی است، ساعت، اسپند برای پیشگیری از چشم‌زخم و سبزی خوردن اشاره کرد.

منابع

• بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیة عن القرون الخالیة، ترجمه عزیزالله علیزاده، تهران، فردوس، چ1، ۱۳۹۰ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید:۹ فروردین ۱۴۰۱ش.
• دهقانی، مجید، «پیشینه هفت‌سین در ایران»، دوماهنامه بخارا، شماره ۱۳۰، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
• رضی، هاشم، گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان، تهران، بهجت، چاپ چهارم، ۱۳۹۲ش.
• «سفره‌ی هفت‌سین»، وب‌سایت دانشنامه رشد، تاریخ بازدید: ۱۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
• «هر یک از سین‌های نوروزی، نماد چه چیزی هستند؟»، سایت ایران هتل آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اسفند ۱۴۰۰ش.