مدارای اجتماعی

توزیع گل و ماسک توسط پلیس - مهر ۱۳۹۹ش

مدارای اجتماعی؛ پذیرش و تحمل آرای دیگران با وجود اختلاف نظر.

مدارای اجتماعی، از ویژگی‌های همزیستی مسالمت‌آمیز در زندگی اجتماعی است. اختلاف زبان، فرهنگ، عقیده و رفتار، تنها با وجود مدارا می‌تواند انسجام اجتماعی را برای گسترش سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، حفظ کند. مدارای اجتماعی، زمینه‌ساز اتحاد، همدلی و تعامل سازنده میان افراد جامعه است.

مفهوم‌شناسی

مدارا؛ به‌معنای بردباری و سعۀ صدر در تحمل آرای دیگران و نوعی عمل آگاهانه در خودداری از مخالفت، سرزنش يا خشونت عليه اعتقادات ديگری، برای رسیدن به هدفی متعالی است. مدارای اجتماعی؛ منش خردورزانه و سالم و فارغ از ستیزه‌جویی با دیگران با‌ وجود اختلافات زبانی، قومی، نژادی، فرهنگی، اجتمـاعی و اقتـصادی است که سبب احترام متقابل و ارج‌نهادن به تفاوت‌های اجتماعی می‌شود.

مدارای اجتماعی در سیرۀ نبوی

مدارای اجتماعی از مهم‌ترین توصیه‌های پیامبر اکرم بوده و نشان از اهمیت این موضوع در سیرۀ نبوی دارد. او رسالت خود را بر ‌اساس رحمت برای تمامی انسان‌ها برنامه‌ریزی کرده بود و با مخالفان خویش تا جایی که به اصول دین اسلام آسیبی نمی‌رسید، مدارا می‌کرد.

پیشینۀ مدارای اجتماعی در سبک زندگی ایرانی

امروزه رشد و گسترش فزايندۀ ارتباطات، زمينه‌ساز افزایش تعاملات اجتماعی و نیز افزایش تفاوت‌ها و تنوع علایق، سلایق، اعتقادات و اهداف افراد و گروه‌ها شده است؛ اما ایرانیان از دیرباز در گسترۀ فرهنگی و تمدنی خود، دارای تنوع خرده‌فرهنگ، زبان و تفاوت‌های قومی بوده‌اند و با این وجود همزیستی مسالمت‌آمیز داشته‌اند. درهم‌تنیدگی فرهنگ اصیل و کهن ایرانی با مدارای اجتماعی و تقویت آن توسط آموزه‌های اسلام، در شعر و ادب فارسی بازنمایی شده است. شاعران مسلمان پارسی‌گوی، مدارا را گونه‌ای از کنشگری فعال و بلکه یک تکلیف اجتماعی دانسته‌اند؛ از جمله فردوسی بر این باور بوده است که «مدارا خرد را برادر بود» و حافظ چنین سروده است که:

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است***با دوستان مروت با دشمنان مدارا

امروزه نیز اقوام متعدد ایرانی، مانند فارس، لر، کرد، ترک، عرب و بلوچ، هر کدام به نسبت‌های مختلف در مناطق گوناگون ایران با حفظ پیوندهای کلان هویتی، مشغول زندگی، کار و فعالیت اجتماعی هستند و با احترام به تفاوت‌ها در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و اتحاد، همدلی و اقتدار ملی را ارج می‌نهند.

ابعاد مدارای اجتماعی

مدارای اجتماعی، ابعاد گوناگونی دارد، اما در جوامع امروزی، مدارای سیاسی و عقیدتی از اهمیت بیشتری برخوردار شده‌اند. مدارای سیاسی عبارت است از پذیرش سازوکار‏‌های به‌دور از ‌خشونت برای رفع تضادها در جامعه و موافقت با برگزاری اجتماعات سیاسی با رعایت قانون در سطح جامعه. سیاست‌گزاران فرهنگی در ایران همواره جناح‌های سیاسی مختلف را به رعایت این سویه از مدارا در جامعه، توصیه می‌کنند. مدارای عقیدتی عبارت است از پذیرش گوناگونی باورهای دینی و انگاره‌های فرهنگیِ بهنجار در جامعه. ایرانیانِ مسلمان امروزه با پذیرش این گوناگونی، به تفاوت مذهبی یکدیگر در شیعه یا سنی بودن احترام می‌گذارند و همچنین هویت ایرانی خرده‌جمعیت‌های زرتشتی، مسیحی و یهودی را به‌رسمیت شناخته و به‌صورت مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.

کارکردهای مدارای اجتماعی

1. افزایش خیر و برکت در زندگی؛
2. پایداری دوستی و صمیمیت؛
3. افزایش محبت، انسجام، نشاط و احساس تعلق میان مردم؛
4. سلامت روانی– اجتماعی جامعه؛
5. شکوفایی انسانیت انسان؛
6. تقویت سرمایه‌های اجتماعی؛
7. تقویت روحیۀ اتحاد، همدلی و همکاری در جامعه؛
8. کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی؛
9. افزایش توانایی افراد برای حل مشکلات و ناملایمات زند‌گی؛
10. رشد اقتصادی و اجتماعی جامعه.

تأثیر انقلاب اسلامی بر مدارای اجتماعی

پیش از انقلاب اسلامی، رخنۀ فرهنگ بیگانه و شیوۀ مداخلۀ حاکمیت در امور اجتماعی، اتحاد اقوام ایرانی را با تهدید روبرو کرده بود؛ اما انقلاب اسلامی، اتحاد و همدلی اقوام مختلف ایران را افزایش داد. همچنین در پی انقلاب اسلامی، ترویج ویژگی‌ها و شاخص‌های سبک زندگی اسلامی، تمایل افراد را به مراودات اجتماعی و پذیرش علایق و سلایق متفاوت افزایش داد. البته در چند دهۀ اخیر گسترش ارتباطات در سطح جهانی، اختلاف عقاید و سلایق را افزایش داده و پیشرفت تکنولوژی نیز بر گسترش منفعت‌طلبی شخصی اثرگذار بوده و موجب شده است که افراد توجه کمتری به عقاید و سلایق دیگران داشته باشند. این روند می‌تواند در جامعه ایرانی هم اثرگذار باشد و ارزش‌های انقلاب اسلامی را کم‌رنگ کند و به ناشکیبایی و خشونت‌ورزی بینجامد؛ اما مدارای اجتماعی از منظر صاحب‌نظران در این شرایط نیز همچنان نقش مؤثری دارد و موجب بازگشت جوانان از سبک‌های زندگی بیگانه به‌سوی سبک زندگی اسلامی می‌شود.

پیامدهای کاهش مدارای اجتماعی

نمودار وضعیت طلاق در ایران

بی‌توجهی به مدارای اجتماعی، پیامدهای زیر را به دنبال داشته است:

1. افزایش فردگرایی و منفعت‌طلبی مادی؛
2. تضعیف اخلاق و وجدان جمعی؛
3. کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های دینی مانند صبر و توکل؛
4. گسترش سبک زندگی فشردۀ شهری مبتنی بر زندگی‌کردن با تشویش و استرس:
5. کاهش آستانۀ تحمل و ناتوانی در مدیریت استرس؛
6. کاهش تمایل به ازدواج و تحمل تفاوت‌ها در روابط زناشویی؛
7. افزایش خودمحوری و خودمداری میان اعضای خانواده؛
8. افزایش نرخ طلاق؛
9. کاهش فرزندآوری؛
10. کاهش ارتباطات حقیقی و رفت‌و‌آمدهای خانوادگی، خویشاوندی و دوستانه؛
11. افزایش چالش‌های میان‌فرهنگی در اقوام و مذاهب ایرانی؛
12. گسترش زیاده‌خواهی، اسراف و تجمل‌گرایی در سبک زندگی.

منابع

• ادیبی ‌سده، مهدی و همکاران، «دارای اجتماعی و ابعاد آن»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، شمارۀ 50، 1392ش.
• «اصفهان شهر زندگی مسالمت‌آمیز ادیان الهی است»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1401ش.
• «باهم بودن اقوام ایرانی مقتدر و قوی می‌سازد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 21 آبان 1401ش.
• «بایدها و نبایدهای مدارای اجتماعی»، وب‌سایت انجمن مددکاران اجتماعی، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1396ش.
• بهرامی، روح‌الله، «سیاست قومی پهلوی اول در قبال قوم لر»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، شمارۀ 1، 1377ش.
• «تفاوت اصول‌گرایی و اصلاح‌طلبی دقیقا در چیست؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1393ش.
• حافظ، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 خرداد 1403ش.
• ریاضی، مژگان، «مدارای اجتماعی چیست»، وب‌سایت مؤسسه رشد و توسعۀ فردی پردیس، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1401ش.
• زالی‌زاده، مسعود و همکاران، «بررسی جامعه‌شناختی ابعاد مدارای اجتماعی با تأکید بر ویژگی‌های شخصیتی مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز»، فصلنامۀ جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ 4، 1394ش.
• «زندگی مسالمت‌آمیز بین ادیان، اقوام و مذاهب در ایران یک الگوی آرمانی برای دنیا است»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1402ش.
• «زوج‌های جوان مدارا نمی‌کنند»، پایگاه خبری جماران، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1393ش.
• «عدالت و مُدارای اجتماعی و سبک زندگی انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1397ش.
• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 خرداد 1403ش.
• گلابی، فاطمه و همکاران، «بررسی رابطه سرمایه اقتصادی با سازه مدارا در بین شهروندان شهر مشهد»، دوفصلنامۀ جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، شمارۀ 2، 1400ش.
• محصص، مرضیه و کوچک یزدی، زهره، «شبکۀ مضمونی مدارا در جامعه»، فصلنامۀ پژوهش‌های اجتماعی و اسلامی، شمارۀ1، 1399ش.
• «مدارا کردن؛ کلید برقراری روابط بهینه اجتماعی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1402ش.
• «مرزهاى جاذبه و دافعه (مدارا و خشونت) در اسلام (1)»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1403ش.
• «نقش مؤثر مدارای اجتماعی درکاهش آسیب‌های اجتماعی»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1396ش.
• نیک‌خواه، هدایت‌الله و همکاران، «تعیین‌کنند‌ه‌های اجتماعی مد‌ارای اجتماعی د‌ر شهر بند‌رعباس»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، شمارۀ 78، 1399ش.