خادم‌حسین بیانی
خادم‌حسین بیانی، شاعر افغانستانی و استاد علوم دینی در حوزۀ علمیه قم.
خادم‌حسین بیانی، شاعر، عالم و مدرس افغانستانی در حوزۀ علمیه قم بود که اشعار او شهرت بسیاری در بین مردم افغانستان دارد.
کودکی
خادم‌حسین بیانی در سال 1305ش در قریۀ «دهان هُوجی» کَجاب، واقع در ولسوالی (شهرستان) «بهسود» از توابع ولایت میدان‌وردک متولد شد. او در کودکی، پدر را از دست داد.[۱]
جوانی
خادم‌حسین زیر نظر مادرش فاطمه که خود، او را باسواد، بادرایت، روشن‌بین و اهل مطالعه دانسته است، با خواندن و نوشتن آشنا شد. سپس در زادگاه خود به مکتب رفت و نزد شیخ «عبدالعلی غزنوی» احکام دینی را فرا گرفت.[۲] بیانی درس‌های مقدماتی ادبیات عرب را در بهسود نزد «سید شاه عبدالعظیم محسنی» آموخت. او برخی از دروس دینی را از «شیخ غلام‌نبی» و «شیخ عزیزالله غزنوی» و «سید علی‌احمد حجت» فرا گرفت. بیانی از 14 سالگی، برخی از کتاب‌های مقدماتی علوم دینی را تدریس کرد.[۳] او پس از فراگیری دانش فقه و اصول فقه که معمولا در مدارس علمیه با کتاب‌های رسائل، مکاسب و کفایة الأصول آموزش داده می‌شود، در سال 1332ش به کابل رفت و در مدرسۀ محقق کابلی در پل‌سوخته، مدرسۀ سید محمد‌سرور واعظ بهسودی در کارته‌سخی و مدرسۀ محمدیه در تپه‌سلام جمال‌مینه، به تدریس مشغول شد.[۴] مهارت و فعالیت آموزشی او در مدارس علمیه موجب شد که در سال 1335ش در کابل، از خدمت سربازی معاف شود. بیانی همزمان با تدریس علوم دینی، در مساجد و تکایای کابل به منبر می‌رفت.[۵] بیانی اولین‌بار در سال 1329ش در سن 24 سالگی ازدواج کرد. «محمدجواد» و «محمد‌عارف» حاصل آن ازدواج هستند که هر دو به فعالیت‌های علمی اشتغال دارند. پس از مدتی، بیانی دوباره ازدواج کرد که از این ازدواج فرزندی حاصل نشد.[۶]
فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی
بیانی که از اوایل دورۀ جوانی به ادبیات علاقه داشت، هنگام در کابل، سرایش شعر را جدی گرفت. برخی از اشعار او در جراید آن روز کابل به چاپ رسید.[۷] او در کابل با سید اسماعیل بلخی (بنیانگذار ادبیات مقاومت در افغانستان) آشنا شد و این آشنایی تأثیر زیادی در زندگی وی گذاشت. او در محرم 1340ش به درخواست بلخی برای تبلیغ به گردیز (یکی از مناطق جنوبی افغانستان) رفت و توانست اختلافات مردم شیعه و سنی آن منطقه را برطرف کرده و بین آنها آشتی برقرار کند. خادم‌حسین بیانی، سابقۀ تبلیغ در مناطق مختلف افغانستان را در کارنامۀ فرهنگی و تبلیغی خود دارد.[۸]
هجرت به ایران
با وقوع کودتای کمونیست‌ها در 7 ثور 1357ش و دستگیری برخی از عالمان دینی در کابل و دیگر مناطق کشور، بیانی پس از مدتی زندگی مخفیانه، در سال 1358ش به ایران کوچ کرد و در شهر قم ساکن شد.[۹] بیانی در طول دهۀ 60 و 70 شمسی در درس‌های خارج فقه و اصول فقه شیخ حسین‌علی منتظری، سید محمد شیرازی، علی مشکینی، سید صادق روحانی و محقق کابلی شرکت کرد.[۱۰] او در دهۀ 60 شمسی با شرکت در آزمون دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، موفق به اخذ گواهی‌نامۀ تدریس علوم اسلامی شد. بیانی، همچنین، در دهه‌های 60 و 70 شمسی فعالیت‌های علمی، فرهنگی، ادبی، تبلیغی و تدریسی زیادی داشت که مسافرت تبلیغی به برخی از شهرهای ایران، تدریس در مدرسۀ «معصومیه» در شهر «گراش» استان فارس، چاپ مجموعۀ اشعار و حضور در برخی از مجالس و محافل فرهنگی و ادبی از جملۀ آنها به‌شمار می‌رود.[۱۱]
مجموعۀ اشعار
بیانی اولین مجموعۀ شعر خود را با عنوان «نغمه‌های انقلاب» در تابستان سال 1364ش به چاپ رساند. این مجموعه در برگیرندۀ اشعار اجتماعی و سیاسی به زبان عربی و هزارگی (لهجۀ فارسی مردم هزارۀ افغانستان) است. نغمه‌های انقلاب مورد استقبال مردم قرار گرفت و در مدت کوتاهی نایاب شد. مهم‌ترین ویژگی این مجموعه بومی‌گرایی و سرودن اشعار محلی هزارگی بود که تحولی در جامعۀ ادبی مهاجر به‌حساب می‌آمد. در پی انتشار این مجموعه، مهاجرین افغانستانی مقیم در کشورهای مختلف و برخی از مؤسسات فرهنگی مهاجرین در ایران از بیانی تقدیر کردند.[۱۲] دفتر دوم «نغمه‌های انقلاب» در سال 1373ش منتشر شد که محتوای آن اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، عرفانی، مدح امامان شیعه، احادیث منظوم و داستان‌های اخلاقی بود.[۱۳] سومین دفتر شعر بیانی با عنوان «قصه‌ها و پندها» در سال 1387ش به چاپ رسید. این مجموعه، در بر گیرندۀ مباحث اخلاقی و علمی در قالب شعر بود.[۱۴] چهارمین دفتر شعر بیانی «نوای دل» نام دارد که در سال 1388ش منتشر شد. این مجموعه شامل غزلیات، اشعار حماسی- سیاسی، اخلاقی و ادبی، اشعار هزارگی و اشعاری به زبان عربی، دوبیتی‌ها و رباعیات است.[۱۵] بیانی «موجز الاحکام» را نیز در سال 1378ش منتشر کرد. این کتاب در سال 1380ش تجدید چاپ شد. او در این مجموعه تلاش کرد مسایل دینی را در قالب شعر بیان کند.[۱۶] بیانی همچنین، در سال 1380ش و پس از سقوط طالبان مجموعۀ «همای صلح» را متناسب با اوضاع کشور افغانستان منتشر کرد.[۱۷]
مضامین شعری
اشعار بیانی در بر گیرندۀ مضامین مختلف سیاسی، فرهنگی، دینی و اجتماعی است اما آوازۀ او در ادبیات، بیشتر به‌دلیل سرایش اشعار محلی به زبان هزارگی است. او به زبان عربی تسلط داشته و برخی از بهترین اشعار خود را به این زبان سروده است. «انیس‌الادیب فی‌التجزیة و‌الترکیب» اثر تخصصی بیانی است که در قالب شعر، قواعد اساسی آموزش زبان و ادبیات عرب را نیز بیان کرده است.[۱۸]
تدریس در قم
بیانی در دهۀ 90 شمسی بیشتر در قم و از جمله در حسینیۀ مرعشی نجفی، مدرسۀ فیضیه و دفتر محقق کابلی مشغول به تدریس بوده است. او در چند سال آخر عمر خود، تجزیه و ترکیب قرآن را آموزش داده و کتاب تجزیه و ترکیب قرآن از او در سال‌های پایانی عمرش چاپ شده است.[۱۹]
تقدیرنامه‌ها
بیانی در اسفند 1391ش به‌عنوان مدرس نمونه از سوی مرکز خدمات حوزه‌های علمیۀ قم مورد تقدیر قرار گرفت. مؤسسة فرهنگی «درّ دری» و نشریۀ «فریاد عاشورا» از بیانی برای چاپ چند مجموعۀ شعری تقدیر کردند. کتاب «انیس‌الادیب فی‌التجزیة و‌الترکیب» در هفتمین همایش کتاب سال حوزه، لوح تقدیر نویسندۀ برتر را برای شاعر به ارمغان آورد. این اثر مورد تقدیر برخی از مسئولین و مراکز حوزوی و از جمله دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم نیز قرار گرفته است.[۲۰] در طول این سال‌ها بسیاری از اشعار او در برخی از کتاب‌ها مانند «مشاهیر تشیع در افغانستان»، «تبر و باغ گل‌سرخ» و«مرثیه‌سرایان افغانستان» و جراید ایرانی، برخی از جراید داخل افغانستان و بسیاری از نشریات مهاجرین در ایران به چاپ رسیده است.[۲۱]
درگذشت
خادم‌حسین بیانی بعد از یک عمر تعلیم و تعلم روز یکشنبه ۱۵ سرطان (تیر) ۱۳۹۹ش بر اثر بیماری و کهولت سن در قم درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ انوشه، دانشنامه ادب فارسی، جلد سوم: ادب فارسی در افغانستان، 1378ش، ص188.
- ↑ انوشه، دانشنامه ادب فارسی جلد سوم: ادب فارسی در افغانستان، 1378ش، ص188.
- ↑ انوشه، دانشنامه ادب فارسی جلد سوم: ادب فارسی در افغانستان، 1378ش، ص188.
- ↑ موجانی، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان،1394ش، ص111.
- ↑ صابری هروی، شعرای عصر حاضر افغانستان چاپ دوم، 1389ش، ص407؛ ریاضی هدی، مرثیه ثرایان افغانستان، 1376ش، ص62.
- ↑ جاوید، تبر و باغ گل‌سرخ، 1392ش، ص185.
- ↑ صابری هروی، شعرای عصر حاضر افغانستان، 1389ش، ص407.
- ↑ ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1390ش، ج1، ص263.
- ↑ صابری هروی، شعرای عصر حاضر افغانستان، 1389ش، ص409.
- ↑ ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1390ش، ج1، ص263.
- ↑ انوشه، دانشنامه ادب فارسی، جلد سوم: ادب فارسی در افغانستان، 1378ش، ص188.
- ↑ بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب، دفتر دوم، 1373ش،
- ↑ بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب، دفتر دوم، 1373ش،
- ↑ بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب، دفتر دوم، 1373ش،
- ↑ بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب، دفتر دوم، 1373ش،
- ↑ بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب، دفتر دوم، 1373ش،
- ↑ بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب، دفتر دوم، 1373ش،
- ↑ انوشه، دانشنامه ادب فارسی جلد سوم (ادب فارسی در افغانستان)، 1378ش، ص188.
- ↑ ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1390ش، ج1، ص263؛ بیانی، نغمه‌های انقلاب دفتر اول، 1364ش، ص125
- ↑ جاوید، تبر و باغ گل‌سرخ، 1392ش، ص185.
- ↑ مظفری، «لالایی‌گر اندوه روزگار«، مجله در دری، 1378ش،
- ↑ «آیت‌الله خادم‌حسین بیانی از علمای برجستۀ افغانستانی در قم درگذشت»، وب‌سایت شفقنا افغانستان.
منابع
- «آیت‌الله خادم‌حسین بیانی از علمای برجستۀ افغانستانی در قم درگذشت»، وب‌سایت شفقنا افغانستان، تاریخ بازید 2 بهمن 1401ش.
- انوشه، حسن، دانشنامه ادب فارسی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378ش.
- بخش ادبی فریاد عاشورا، «شعر معاصر افغانستان»، هفته‌نامه فریاد عاشورا، 1374ش.
- بیانی، خادم‌حسین، نغمه‌های انقلاب دفتر اول، قم: اسماعیلیان، 1364ش.
- بیانی، خادم‌حسین، نغمه‌های انقلاب دفتر دوم، قم: اسماعیلیان، 1373ش.
- جاوید، محمد‌جاوید، تبر و باغ گل‌سرخ، کابل: امیری، 1392ش.
- ریاضی هدی، محمد‌حسین، مرثیه‌ثرایان افغانستان، تهران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 1376ش.
- صابری هروی، جلیل، شعرای عصر حاضر افغانستان، چاپ دوم، مشهد، نوند، 1389ش.
- مظفری، ابوطالب، «لالایی‌گر اندوه روزگار»، مجله در دری، 1378ش.
- موجانی، علی و همکاران، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان، تهران، عظام، 1394ش.
- ناصری داوودی، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، قم، مرکز بین‌المللی چاپ و نشر المصطفی، 1390ش.